• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

اعراب خطبه 18

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف



گزارش خطا
برای مشاهده معنا و شرح هر کلمه، بر روی آن کلیک کنید.



وَ مِنْ كَلاَمٍ لَهُ (عَلَيْهِ‌اَلسَّلاَمُ) فِي ذَمِّ اخْتِلاَفِ الْعُلَمَاءِ فِي الْفُتْيَا؛ «و از سخنی از او (علیه‌السلام) در نکوهش اختلاف علما در فتوا»
«تَرِدُ عَلَىٰ أَحَدِهِمُ الْقَضِيَّةُ فِي حُكْمٍ مِنَ الْأَحْكَامِ»۱
«تَرِدُ»
[۱] و جایگاه اعرابی جمله (ترد) بر حسب سیاق مشخص می‌شود. و منعوت کلمه (معشر) است چنانکه در خطبه‌ای که این متن در آن آمده (خطبه ۷۱) وجود دارد و متن آن چنین است: إِلَى اللَّهِ أَشْكُو مِنْ مَعْشَرٍ يَعِيشُونَ جُهَّالًا... اِتَّخَذُوا... تَرِدُ... چنانکه در کتاب تمام نهج البلاغه موجود است.
:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«عَلَىٰ»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«أَحَدِهِمْ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «هُمْ: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ (تَرِدُ)؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل (ترد) هستند»
وَ جُمْلَةُ «تَرِدُ عَلَىٰ أَحَدِهِمْ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ نَعْتٌ
[۲] وَ الْمَنْعُوتُ مَحْذُوفٌ، كَمَا أُشِيرَ فِي هَامِشِ رَقْمِ (۱).
.
؛ «و جمله «تَرِدُ عَلَىٰ أَحَدِهِمْ» در محل جر و نعت است
[۳] و منعوت محذوف است، چنانکه در پانویس شماره (۱) اشاره شد.
«الْقَضِيَّةُ»:
فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«فِي»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«حُكْمٍ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِحَالٍ مَحْذُوفٍ؛ «و جار و مجرور متعلق به حال محذوف هستند.»
«مِنَ»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَ حُرِّكَ بِالْفَتْحِ مَنْعًا لِالْتِقَاءِ سَاكِنَيْنِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و برای جلوگیری از التقاء ساکنین با فتحه حرکت داده شده است و محلی از اعراب ندارد.»
«الْأَحْكَامِ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِنَعْتٍ مَحْذُوفٍ لِ «حُكْمٍ»؛ «و جار و مجرور متعلق به نعت محذوف برای «حُكْمٍ» هستند.»


«فَيَحْكُمُ فِيهَا بِرَأْيِهِ،»۲
«فَيَحْكُمُ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
يَحْكُمُ: فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «یحکم: فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد.»
«فِيهَا»:
فِي: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «فی: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «يَحْكُمُ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «يَحْكُمُ» هستند.»
«بِرَأْيِهِ»:
الْبَاءُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «باء: حرف جر مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
رَأْيِهِ: اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «رأیه: اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِحَالٍ مَحْذُوفٍ لِلضَّمِيرِ فِي «يَحْكُمُ» أَوْ بِنَائِبِ مَفْعُولٍ مُطْلَقٍ؛ «و جار و مجرور متعلق به حال محذوف برای ضمیر در «يَحْكُمُ» یا به نائب مفعول مطلق هستند»
وَ جُمْلَةُ «يَحْكُمُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «تَرِدُ».؛ «و جمله «يَحْكُمُ» بر جمله «تَرِدُ» عطف شده است.»


«ثُمَّ تَرِدُ تِلْكَ الْقَضِيَّةُ بِعَيْنِهَا عَلَىٰ غَيْرِهِ،»۳
«ثُمَّ»:
حَرْفُ عَطْفٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف عطف مبنی بر فتح است و محلی از اعراب ندارد.»
«تَرِدُ»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«تِلْكَ»:
اِسْمُ إِشَارَةٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ فَاعِلٌ؛ «اسم اشاره مبنی بر فتح است که در محل رفع فاعل واقع شده است.»
«الْقَضِيَّةُ»:
بَدَلٌ أَوْ عَطْفُ بَيَانٍ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «بدل یا عطف بیان مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«بِعَيْنِهَا»:
الْبَاءُ: حَرْفُ جَرٍّ زَائِدٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «باء: حرف جر زائد مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
عَيْنِهَا: اِسْمٌ مَجْرُورٌ لَفْظًا مَرْفُوعٌ مَحَلًّا عَلَىٰ أَنَّهُ تَوْكِيدٌ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «عینها: اسم مجرور لفظاً و مرفوع محلاً به عنوان تأکید است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به اضافه واقع شده است.»
«عَلَىٰ»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«غَيْرِهِ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «تَرِدُ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «تَرِدُ» هستند.»


«فَيَحْكُمُ فِيهَا بِخِلَافِهِ،»۴
«فَيَحْكُمُ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
يَحْكُمُ: فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «یحکم: فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد.»
«فِيهَا»:
فِي: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «فی: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «يَحْكُمُ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «يَحْكُمُ» هستند.»
«بِخِلَافِهِ»:
الْبَاءُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «باء: حرف جر مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
خِلَافِهِ: اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «خلافه: اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِنَائِبِ مَفْعُولٍ مُطْلَقٍ أَيْ حُكْمًا بِخِلَافِهِ؛ «و جار و مجرور متعلق به نائب مفعول مطلق هستند، یعنی حکمی برخلاف آن»
وَ جُمْلَةُ «تَرِدُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «تَرِدُ» السَّابِقَةِ.؛ «و جمله «تَرِدُ» بر جمله «تَرِدُ» قبلی عطف شده است.»


«ثُمَّ يَجْتَمِعُ الْقُضَاةُ بِذَٰلِكَ عِنْدَ الْإِمَامِ الَّذِي اسْتَقْضَاهُمْ،»۵
«ثُمَّ»:
حَرْفُ عَطْفٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف عطف مبنی بر فتح است و محلی از اعراب ندارد.»
«يَجْتَمِعُ»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«الْقُضَاةُ»:
فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«بِذَٰلِكَ»:
الْبَاءُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «باء: حرف جر مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
ذَٰلِكَ: اِسْمُ إِشَارَةٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ وَ اللَّامُ لِلْبُعْدِ؛ «ذلک: اسم اشاره مبنی بر فتح است که در محل جر به حرف جر واقع شده است و لام برای دوری است»
وَ الْكَافُ: لِلْخِطَابِ؛ «و کاف: برای خطاب است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «يَجْتَمِعُ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «يَجْتَمِعُ» هستند.»
«عِنْدَ»:
مَفْعُولٌ فِيهِ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «مفعول فیه منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و مضاف است»
وَ الظَّرْفُ مُتَعَلِّقٌ بِالْفِعْلِ «يَجْتَمِعُ»؛ «و ظرف متعلق به فعل «يَجْتَمِعُ» است.»
«الْإِمَامِ»:
مُضَافٌ إِلَيْهِ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «مضاف الیه مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است.»
«الَّذِي»:
اِسْمٌ مَوْصُولٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ نَعْتٌ لِ «الْإِمَامِ»؛ «اسم موصول مبنی بر سکون است که در محل جر نعت برای «الْإِمَامِ» واقع شده است.»
«اِسْتَقْضَاهُمْ»:
فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الْمُقَدَّرِ عَلَىٰ آخِرِهِ لِلتَّعَذُّرِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «فعل ماضی مبنی بر فتح مقدر در آخر آن به دلیل تعذر است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ؛ «هُمْ: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل نصب مفعول به واقع شده است»
وَ الْمِيمُ: لِلْجَمْعِ؛ «و میم: برای جمع است»
وَ جُمْلَةُ «اِسْتَقْضَاهُمْ» صِلَةُ الْمَوْصُولِ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «و جمله «اِسْتَقْضَاهُمْ» صله موصول است و محلی از اعراب ندارد»
وَ جُمْلَةُ «يَجْتَمِعُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ «تَرِدُ».؛ «و جمله «يَجْتَمِعُ» بر «تَرِدُ» عطف شده است.»


«فَيُصَوِّبُ آرَاءَهُمْ جَمِيعًا.»۶
«فَيُصَوِّبُ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
يُصَوِّبُ: فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «یصوّب: فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد.»
«آرَاءَهُمْ»:
مَفْعُولٌ بِهِ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «مفعول به منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و مضاف است»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «هُمْ: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْمِيمُ: لِلْجَمْعِ؛ «و میم: برای جمع است.»
«جَمِيعًا»:
حَالٌ مِنَ الضَّمِيرِ فِي (آرَاءَهُمْ) مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «حال از ضمیر در (آراءهم) منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است.»


«وَ إِلَٰهُهُمْ وَاحِدٌ! وَ نَبِيُّهُمْ وَاحِدٌ، وَ كِتَابُهُمْ وَاحِدٌ!»۷
«وَ إِلَٰهُهُمْ»:
الْوَاوُ: حَالِيَّةٌ؛ «واو: حالیه است»
إِلَٰهُهُمْ: مُبْتَدَأٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «إلههم: مبتدا مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «هُمْ: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْمِيمُ: لِلْجَمْعِ؛ «و میم: برای جمع است.»
«وَاحِدٌ»:
خَبَرٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «خبر مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ جُمْلَةُ «إِلَٰهُهُمْ وَاحِدٌ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ حَالٌ.؛ «و جمله «إِلَٰهُهُمْ وَاحِدٌ» در محل نصب حال واقع شده است.»
«وَ نَبِيُّهُمْ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
نَبِيُّهُمْ: مُبْتَدَأٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «نبیّهم: مبتدا مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «هُمْ: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْمِيمُ: لِلْجَمْعِ؛ «و میم: برای جمع است.»
«وَاحِدٌ»:
خَبَرٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «خبر مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ الْجُمْلَةُ مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «إِلَٰهُهُمْ وَاحِدٌ».؛ «و این جمله بر جمله «إِلَٰهُهُمْ وَاحِدٌ» عطف شده است.»
«وَ كِتَابُهُمْ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
كِتَابُهُمْ: مُبْتَدَأٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «کتابهم: مبتدا مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «هُمْ: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْمِيمُ: لِلْجَمْعِ؛ «و میم: برای جمع است.»
«وَاحِدٌ»:
خَبَرٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «خبر مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ الْجُمْلَةُ مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «إِلَٰهُهُمْ وَاحِدٌ».؛ «و این جمله بر جمله «إِلَٰهُهُمْ وَاحِدٌ» عطف شده است.»


«أَفَأَمَرَهُمُ اللَّهُ تَعَالَىٰ بِالْإِخْتِلَافِ فَأَطَاعُوهُ!»۸
«أَفَأَمَرَهُمُ»:
الْهَمْزَةُ: لِلِاسْتِفْهَامِ الْاِسْتِنْكَارِيِّ؛ «همزه: برای استفهام استنکاری است»
الْفَاءُ: اِسْتِئْنَافِيَّةٌ؛ «فاء: استئنافیه است»
أَمَرَهُمُ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ؛ «أمرهم: فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است»
هُمُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَ حُرِّكَ بِالضَّمِّ مَنْعًا لِالْتِقَاءِ سَاكِنَيْنِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ؛ «هم: ضمیر متصل مبنی بر سکون است و برای جلوگیری از التقاء ساکنین با ضمه حرکت داده شده است و در محل نصب مفعول به واقع شده است.»
«اللَّهُ»:
لَفْظُ الْجَلَالَةِ فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «لفظ جلاله فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«تَعَالَىٰ»:
فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الْمُقَدَّرِ عَلَىٰ آخِرِهِ لِلتَّعَذُّرِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «فعل ماضی مبنی بر فتح مقدر در آخر آن به دلیل تعذر است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
وَ جُمْلَةُ «تَعَالَىٰ» اِعْتِرَاضِيَّةٌ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ.؛ «و جمله «تَعَالَىٰ» اعتراضیه است و محلی از اعراب ندارد.»
«بِالْإِخْتِلَافِ»:
الْبَاءُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «باء: حرف جر مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
الْإِخْتِلَافِ: اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «الاختلاف: اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «أَمَرَ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «أَمَرَ» هستند»
وَ جُمْلَةُ «أَمَرَهُمُ» اِسْتِئْنَافِيَّةٌ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ.؛ «و جمله «أَمَرَهُمُ» استئنافیه است و محلی از اعراب ندارد.»
«فَأَطَاعُوهُ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
أَطَاعُوهُ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ لِاتِّصَالِهِ بِالْوَاوِ؛ «أطاعوه: فعل ماضی مبنی بر ضم است به دلیل اتصال آن به واو»
وَ الْوَاوُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ فَاعِلٌ؛ «و واو: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل رفع فاعل واقع شده است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل نصب مفعول به واقع شده است»
وَ الْأَلِفُ: فَارِقَةٌ؛ «و الف: فارقه است»
وَ جُمْلَةُ «أَطَاعُوهُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «أَمَرَهُمُ».؛ «و جمله «أَطَاعُوهُ» بر جمله «أَمَرَهُمُ» عطف شده است.»


«أَمْ نَهَاهُمْ عَنْهُ فَعَصَوْهُ!»۹
«أَمْ»:
حَرْفُ عَطْفٍ وَ تَرْدِيدٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف عطف و تردید مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«نَهَاهُمْ»:
فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الْمُقَدَّرِ عَلَىٰ آخِرِهِ لِلتَّعَذُّرِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «فعل ماضی مبنی بر فتح مقدر در آخر آن به دلیل تعذر است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ؛ «هُمْ: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل نصب مفعول به واقع شده است»
وَ الْمِيمُ: لِلْجَمْعِ؛ «و میم: برای جمع است»
وَ جُمْلَةُ «نَهَاهُمْ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «أَمَرَهُمْ».؛ «و جمله «نَهَاهُمْ» بر جمله «أَمَرَهُمْ» عطف شده است.»
«عَنْهُ»:
عَنْ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «عن: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «نَهَاهُمْ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «نَهَاهُمْ» هستند.»
«فَعَصَوْهُ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
عَصَوْهُ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ الْمُقَدَّرِ عَلَى الْأَلِفِ الْمَحْذُوفَةِ لِاتِّصَالِهِ بِالْوَاوِ؛ «عصوه: فعل ماضی مبنی بر ضم مقدر بر الف محذوفه به دلیل اتصال آن به واو است»
وَ الْوَاوُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ فَاعِلٌ؛ «و واو: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل رفع فاعل واقع شده است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل نصب مفعول به واقع شده است»
وَ الْأَلِفُ: فَارِقَةٌ؛ «و الف: فارقه است»
وَ جُمْلَةُ «عَصَوْهُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «نَهَاهُمْ».؛ «و جمله «عَصَوْهُ» بر جمله «نَهَاهُمْ» عطف شده است.»


«أَمْ أَنْزَلَ اللَّهُ دِينًا نَاقِصًا»۱۰
«أَمْ»:
حَرْفُ عَطْفٍ وَ تَرْدِيدٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف عطف و تردید مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«أَنْزَلَ»:
فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ؛ «فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است.»
«اللَّهُ»:
لَفْظُ الْجَلَالَةِ فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «لفظ جلاله فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«دِينًا»:
مَفْعُولٌ بِهِ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «مفعول به منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است.»
«نَاقِصًا»:
نَعْتٌ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «نعت منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ جُمْلَةُ «أَنْزَلَ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «أَمَرَهُمْ».؛ «و جمله «أَنْزَلَ» بر جمله «أَمَرَهُمْ» عطف شده است.»


«فَاسْتَعَانَ بِهِمْ عَلَىٰ إِتْمَامِهِ!»۱۱
«فَاسْتَعَانَ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
اسْتَعَانَ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «استعان: فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد.»
«بِهِمْ»:
الْبَاءُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «باء: حرف جر مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «هم: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «اسْتَعَانَ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «اسْتَعَانَ» هستند.»
«عَلَىٰ»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«إِتْمَامِهِ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «اسْتَعَانَ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «اسْتَعَانَ» هستند.»


«أَمْ كَانُوا شُرَكَاءَ لَهُ،»۱۲
«أَمْ»:
حَرْفُ عَطْفٍ وَ تَرْدِيدٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف عطف و تردید مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«كَانُوا»:
فِعْلٌ مَاضٍ نَاقِصٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ لِاتِّصَالِهِ بِالْوَاوِ؛ «فعل ماضی ناقص مبنی بر ضم است به دلیل اتصال آن به واو»
وَ الْوَاوُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ اِسْمُ (كَانَ)؛ «و واو: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل رفع اسم (کان) واقع شده است.»
«شُرَكَاءَ»:
خَبَرُ (كَانَ) مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «خبر (کان) منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است.»
«لَهُ»:
اللَّامُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «لام: حرف جر مبنی بر فتح است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِقَوْلِهِ «شُرَكَاءَ»؛ «و جار و مجرور متعلق به قول «شُرَكَاءَ» هستند.»


«فَلَهُمْ أَنْ يَقُولُوا،»۱۳
«فَلَهُمْ»:
الْفَاءُ: الْفَصِيحَةُ؛ «فاء: فصیحه است»
لَهُمْ: اللَّامُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «لهم: لام: حرف جر مبنی بر فتح است و محلی از اعراب ندارد»
هُمْ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «هم: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِخَبَرٍ مَحْذُوفٍ مُقَدَّمٍ؛ «و جار و مجرور متعلق به خبر محذوف مقدم هستند.»
«أَنْ»:
حَرْفُ نَصْبٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف نصب مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«يَقُولُوا»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ حَذْفُ النُّونِ لِأَنَّهُ مِنَ الْأَفْعَالِ الْخَمْسَةِ؛ «فعل مضارع منصوب و علامت نصب آن حذف نون است زیرا از افعال خمسه است»
وَ الْوَاوُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ فَاعِلٌ؛ «و واو: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل رفع فاعل واقع شده است»
وَ الْأَلِفُ: فَارِقَةٌ؛ «و الف: فارقه است»
وَ الْمَصْدَرُ الْمُؤَوَّلُ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ مُبْتَدَأٌ؛ «و مصدر مؤول در محل رفع مبتدا واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «لَهُمْ أَنْ يَقُولُوا» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ نَعْتٌ لِ «شُرَكَاءَ».؛ «و جمله «لَهُمْ أَنْ يَقُولُوا» در محل نصب نعت برای «شُرَكَاءَ» واقع شده است.»


«وَ عَلَيْهِ أَنْ يَرْضَىٰ؟»۱۴
«وَ عَلَيْهِ»:
الْوَاوُ: حَالِيَّةٌ؛ «واو: حالیه است»
عَلَيْهِ: عَلَىٰ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «علیه: علیٰ: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِخَبَرٍ مُقَدَّمٍ مَحْذُوفٍ؛ «و جار و مجرور متعلق به خبر مقدم محذوف هستند.»
«أَنْ»:
حَرْفُ نَصْبٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف نصب مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«يَرْضَىٰ»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْمُقَدَّرَةُ عَلَىٰ آخِرِهِ لِلتَّعَذُّرِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «فعل مضارع منصوب و علامت نصب آن مقدر در آخر آن به دلیل تعذر است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
وَ الْمَصْدَرُ الْمُؤَوَّلُ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ مُبْتَدَأٌ؛ «و مصدر مؤول در محل رفع مبتدا واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «عَلَيْهِ أَنْ يَرْضَىٰ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ حَالٌ.؛ «و جمله «عَلَيْهِ أَنْ يَرْضَىٰ» در محل نصب حال واقع شده است.»


«أَمْ أَنْزَلَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ دِينًا تَامًّا»۱۵
«أَمْ»:
حَرْفُ عَطْفٍ وَ تَرْدِيدٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف عطف و تردید مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«أَنْزَلَ»:
فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ؛ «فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است.»
«اللَّهُ»:
لَفْظُ الْجَلَالَةِ فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «لفظ جلاله فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است»
وَ جُمْلَةُ «أَنْزَلَ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «أَمَرَ».؛ «و جمله «أَنْزَلَ» بر جمله «أَمَرَ» عطف شده است.»
«سُبْحَانَهُ»:
نَائِبُ مَفْعُولٍ مُطْلَقٍ لِفِعْلٍ مَحْذُوفٍ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «نائب مفعول مطلق برای فعل محذوف، منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجُمْلَةُ اِعْتِرَاضِيَّةٌ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ.؛ «و این جمله اعتراضیه است و محلی از اعراب ندارد.»
«دِينًا»:
مَفْعُولٌ بِهِ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «مفعول به منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است.»
«تَامًّا»:
نَعْتٌ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «نعت منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است.»


«فَقَصَّرَ الرَّسُولُ (صَلَّى‌اللَّهُ‌عَلَيْهِ‌وَ‌آلِهِ) عَنْ تَبْلِيغِهِ وَ أَدَائِهِ.»۱۶
«فَقَصَّرَ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
قَصَّرَ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ؛ «قصّر: فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است.»
«الرَّسُولُ»:
فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«صَلَّىٰ»:
فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الْمُقَدَّرِ عَلَىٰ آخِرِهِ لِلتَّعَذُّرِ؛ «فعل ماضی مبنی بر فتح مقدر در آخر آن به دلیل تعذر است.»
«اللَّهُ»:
لَفْظُ الْجَلَالَةِ فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «لفظ جلاله فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«عَلَيْهِ»:
عَلَىٰ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «علیٰ: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «صَلَّىٰ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «صَلَّىٰ» هستند.»
«وَ آلِهِ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
آلِهِ: مَعْطُوفٌ عَلَى الْهَاءِ فِي «عَلَيْهِ»: اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «آله: معطوف بر هاء در «عَلَيْهِ» است: اسم مجرور و علامت جر آن کسره است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «صَلَّىٰ اللَّهُ عَلَيْهِ» اِعْتِرَاضِيَّةٌ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ.؛ «و جمله «صَلَّىٰ اللَّهُ عَلَيْهِ» اعتراضیه است و محلی از اعراب ندارد.»
«عَنْ»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«تَبْلِيغِهِ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ (قَصَّرَ)؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل (قصّر) هستند.»
«وَ أَدَائِهِ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
أَدَائِهِ: مَعْطُوفٌ عَلَىٰ «تَبْلِيغِهِ»: اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «أدائه: معطوف بر «تَبْلِيغِهِ» است: اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «قَصَّرَ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «قَصَّرَ» هستند.»


«وَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ يَقُولُ:»
(مَا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِنْ شَيْءٍ‌)۱۷
«وَ اللَّهُ»:
الْوَاوُ: حَالِيَّةٌ؛ «واو: حالیه است»
اللَّهُ: لَفْظُ الْجَلَالَةِ مُبْتَدَأٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «الله: لفظ جلاله مبتدا مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«سُبْحَانَهُ»:
نَائِبُ مَفْعُولٍ مُطْلَقٍ لِفِعْلٍ مَحْذُوفٍ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «نائب مفعول مطلق برای فعل محذوف، منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجُمْلَةُ اِعْتِرَاضِيَّةٌ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ.؛ «و این جمله اعتراضیه است و محلی از اعراب ندارد.»
«يَقُولُ»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
وَ جُمْلَةُ «يَقُولُ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ خَبَرُ الْمُبْتَدَأِ؛ «و جمله «يَقُولُ» در محل رفع خبر مبتدا واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «اللَّهُ سُبْحَانَهُ يَقُولُ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ حَالٌ.؛ «و جمله «اللَّهُ سُبْحَانَهُ يَقُولُ» در محل نصب حال واقع شده است.»
«مَا»:
حَرْفُ نَفْيٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف نفی مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«فَرَّطْنَا»:
فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لِاتِّصَالِهِ بِضَمِيرِ الرَّفْعِ؛ «فعل ماضی مبنی بر سکون است به دلیل اتصال آن به ضمیر رفع»
وَ النَّا: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ فَاعِلٌ؛ «و نا: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل رفع فاعل واقع شده است.»
«فِي»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«الْكِتَابِ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «فَرَّطْنَا»؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و جار و مجرور متعلق به فعل «فَرَّطْنَا» هستند.»
«مِنْ»:
حَرْفُ جَرٍّ زَائِدٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر زائد مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«شَيْءٍ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ لَفْظًا مَنْصُوبٌ مَحَلًّا عَلَىٰ أَنَّهُ مَفْعُولٌ بِهِ؛ «اسم مجرور لفظاً و منصوب محلاً به عنوان مفعول به است»
وَ جُمْلَةُ «مَا فَرَّطْنَا» (مَقُولُ الْقَوْلِ) فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ.؛ «و جمله «مَا فَرَّطْنَا» (مقول قول) در محل نصب مفعول به است.»


«وَ فِيهِ تِبْيَانٌ لِكُلِّ شَيْءٍ»۱۸
«وَ قَالَ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
قَالَ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «قال: فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
وَ جُمْلَةُ «قَالَ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «يَقُولُ» خَبَرِ الْمُبْتَدَأِ.؛ «و جمله «قَالَ» بر جمله «يَقُولُ» که خبر مبتدا است، عطف شده است.»
«فِيهِ»:
فِي: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «فی: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِخَبَرٍ مُقَدَّمٍ؛ «و جار و مجرور متعلق به خبر مقدم هستند.»
«تِبْيَانٌ»:
مُبْتَدَأٌ مُؤَخَّرٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «مبتدا مؤخر مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و دومی برای تنوین است.»
«لِكُلِّ»:
اللَّامُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «لام: حرف جر مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
كُلِّ: اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «کل: اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است.»
«شَيْءٍ»:
مُضَافٌ إِلَيْهِ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «مضاف الیه مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ جُمْلَةُ «فِيهِ تِبْيَانٌ لِكُلِّ شَيْءٍ» (مَقُولُ الْقَوْلِ) فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ.؛ «و جمله «فِيهِ تِبْيَانٌ لِكُلِّ شَيْءٍ» (مقول قول) در محل نصب مفعول به است.»


«وَ ذَكَرَ أَنَّ الْكِتَابَ يُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضًا،»۱۹
«وَ ذَكَرَ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
ذَكَرَ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «ذکر: فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
وَ جُمْلَةُ «ذَكَرَ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «يَقُولُ» خَبَرِ الْمُبْتَدَأِ.؛ «و جمله «ذَكَرَ» بر جمله «يَقُولُ» که خبر مبتدا است، عطف شده است.»
«أَنَّ»:
حَرْفٌ مُشَبَّهٌ بِالْفِعْلِ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف مشبه بالفعل مبنی بر فتح است و محلی از اعراب ندارد.»
«الْكِتَابَ»:
اِسْمُ «أَنَّ» مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «اسم «أَنَّ» منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است.»
«يُصَدِّقُ»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«بَعْضُهُ»:
فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است.»
«بَعْضًا»:
مَفْعُولٌ بِهِ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «مفعول به منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ جُمْلَةُ «يُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضًا» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ خَبَرُ «أَنَّ»؛ «و جمله «يُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضًا» در محل رفع خبر «أَنَّ» واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «أَنَّ الْكِتَابَ يُصَدِّقُ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ لِـ(ذَكَرَ)؛ «و جمله «أَنَّ الْكِتَابَ يُصَدِّقُ» در محل نصب مفعول به برای (ذکر) واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «ذَكَرَ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «قَالَ».؛ «و جمله «ذَكَرَ» بر جمله «قَالَ» عطف شده است.»


«وَ أَنَّهُ لَا اخْتِلَافَ فِيهِ»۲۰
«وَ أَنَّهُ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
أَنَّهُ: حَرْفٌ مُشَبَّهٌ بِالْفِعْلِ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «أنّه: حرف مشبه بالفعل مبنی بر فتح است و محلی از اعراب ندارد.»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ اِسْمُ «أَنَّ»؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل نصب اسم «أَنَّ» واقع شده است.»
«لَا»:
حَرْفُ نَفْيٍ لِلْجِنْسِ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف نفی جنس مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«اخْتِلَافَ»:
اِسْمُ «لَا» مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ؛ «اسم «لَا» مبنی بر فتح ظاهری در محل نصب است.»
«فِيهِ»:
فِي: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «فی: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِخَبَرِ «لَا»؛ «و جار و مجرور متعلق به خبر «لَا» هستند»
وَ جُمْلَةُ «لَا اخْتِلَافَ فِيهِ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ خَبَرُ «أَنَّهُ»؛ «و جمله «لَا اخْتِلَافَ فِيهِ» در محل رفع خبر «أَنَّهُ» واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «وَ أَنَّهُ لَا اخْتِلَافَ فِيهِ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «أَنَّ الْكِتَابَ يُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضًا».؛ «و جمله «وَ أَنَّهُ لَا اخْتِلَافَ فِيهِ» بر جمله «أَنَّ الْكِتَابَ يُصَدِّقُ بَعْضُهُ بَعْضًا» عطف شده است.»


«فَقَالَ سُبْحَانَهُ:»
(وَ لَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ لَوَجَدُوا فِيهِ اخْتِلَافًا كَثِيرًا) ۲۱
«فَقَالَ»:
الْفَاءُ: عَاطِفَةٌ؛ «فاء: حرف عطف است»
قَالَ: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ وَ فَاعِلُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «قال: فعل ماضی مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است و فاعل آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد»
وَ جُمْلَةُ «فَقَالَ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «ذَكَرَ».؛ «و جمله «فَقَالَ» بر جمله «ذَكَرَ» عطف شده است.»
«سُبْحَانَهُ»:
نَائِبُ مَفْعُولٍ مُطْلَقٍ لِفِعْلٍ مَحْذُوفٍ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «نائب مفعول مطلق برای فعل محذوف، منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ الْجُمْلَةُ اِعْتِرَاضِيَّةٌ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ.؛ «و این جمله اعتراضیه است و محلی از اعراب ندارد.»
«وَ لَوْ»:
الْوَاوُ: حَالِيَّةٌ؛ «واو: حالیه است»
لَوْ: حَرْفُ شَرْطٍ غَيْرُ جَازِمٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «لو: حرف شرط غیر جازم مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«كَانَ»:
فِعْلٌ مَاضٍ نَاقِصٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ الظَّاهِرِ عَلَىٰ آخِرِهِ وَ هُوَ فِعْلُ الشَّرْطِ وَ اسْمُهُ ضَمِيرٌ مُسْتَتِرٌ فِيهِ جَوَازًا تَقْدِيرُهُ: هُوَ؛ «فعل ماضی ناقص مبنی بر فتح ظاهری در آخر آن است و فعل شرط است و اسم آن ضمیر مستتر جوازاً است که تقدیر آن "هو" می‌باشد.»
«مِنْ»:
حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«عِنْدِ»:
اِسْمٌ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «اسم مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِخَبَرِ (كَانَ) الْمَحْذُوفِ؛ «و جار و مجرور متعلق به خبر محذوف (کان) هستند.»
«غَيْرِ»:
مُضَافٌ إِلَيْهِ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «مضاف الیه مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است و مضاف است.»
«اللَّهِ»:
لَفْظُ الْجَلَالَةِ مُضَافٌ إِلَيْهِ مَجْرُورٌ وَ عَلَامَةُ جَرِّهِ الْكَسْرَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «لفظ جلاله مضاف الیه مجرور و علامت جر آن کسره ظاهری است.»
«لَوَجَدُوا»:
اللَّامُ: وَاقِعَةٌ فِي جَوَابِ «لَوْ» حَرْفُ تَوْكِيدٍ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «لام: در جواب «لَوْ» واقع شده است، حرف تأکید است و محلی از اعراب ندارد»
وَجَدُوا: فِعْلٌ مَاضٍ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ لِاتِّصَالِهِ بِوَاوِ الْجَمَاعَةِ؛ «وجدوا: فعل ماضی مبنی بر ضم است به دلیل اتصال آن به واو جماعت»
وَ الْوَاوُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ فَاعِلٌ؛ «و واو: ضمیر متصل مبنی بر سکون است که در محل رفع فاعل واقع شده است»
وَ الْأَلِفُ فَارِقَةٌ؛ «و الف فارقه است»
وَ جُمْلَةُ «لَوَجَدُوا» جَوَابُ الشَّرْطِ غَيْرِ الْجَازِمِ لَا مَحَلَّ لَهَا مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «و جمله «لَوَجَدُوا» جواب شرط غیر جازم است و محلی از اعراب ندارد»
وَ جُمْلَةُ «وَ لَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ حَالٌ وَ صَاحِبُ الْحَالِ «الْقُرْآنَ» وَ هِيَ هُنَا (مَقُولُ الْقَوْلِ) وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ نَصْبٍ مَفْعُولٌ بِهِ.؛ «و جمله «وَ لَوْ كَانَ مِنْ عِنْدِ غَيْرِ اللَّهِ» در محل نصب حال واقع شده است و صاحب حال «الْقُرْآنَ» است و در اینجا (مقول قول) در محل نصب مفعول به واقع شده است.»
«فِيهِ»:
فِي: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «فی: حرف جر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «وَجَدُوا»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «وَجَدُوا» هستند.»
«اخْتِلَافًا»:
مَفْعُولٌ بِهِ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «مفعول به منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است.»
«كَثِيرًا»:
نَعْتٌ مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «نعت منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است و دومی برای تنوین است.»


«وَ إِنَّ الْقُرْآنَ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ،»۲۲
«وَ إِنَّ»:
الْوَاوُ: اِسْتِئْنَافِيَّةٌ؛ «واو: استئنافیه است»
إِنَّ: حَرْفٌ مُشَبَّهٌ بِالْفِعْلِ مَبْنِيٌّ عَلَى الْفَتْحِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «إنّ: حرف مشبه بالفعل مبنی بر فتح است و محلی از اعراب ندارد.»
«الْقُرْآنَ»:
اِسْمُ «إِنَّ» مَنْصُوبٌ وَ عَلَامَةُ نَصْبِهِ الْفَتْحَةُ الظَّاهِرَةُ؛ «اسم «إِنَّ» منصوب و علامت نصب آن فتحه ظاهری است.»
«ظَاهِرُهُ»:
مُبْتَدَأٌ ثَانٍ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «مبتدا دوم مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است.»
«أَنِيقٌ»:
خَبَرٌ (لِلْمُبْتَدَأِ الثَّانِي) مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «خبر (برای مبتدا دوم) مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ جُمْلَةُ «ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ» وَاقِعَةٌ فِي مَحَلِّ رَفْعٍ خَبَرُ «إِنَّ»؛ «و جمله «ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ» در محل رفع خبر «إِنَّ» واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «إِنَّ الْقُرْآنَ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ» اِسْتِئْنَافِيَّةٌ.؛ «و جمله «إِنَّ الْقُرْآنَ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ» استئنافیه است.»
«وَ بَاطِنُهُ»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
بَاطِنُهُ: مَعْطُوفٌ عَلَىٰ «ظَاهِرُهُ»: مُبْتَدَأٌ ثَانٍ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «باطنه: معطوف بر «ظَاهِرُهُ» است: مبتدا دوم مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است.»
«عَمِيقٌ»:
خَبَرٌ (لِلْمُبْتَدَأِ الثَّانِي الْمَعْطُوفِ) مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ الثَّانِيَةُ لِلتَّنْوِينِ؛ «خبر (برای مبتدا دوم معطوف) مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و دومی برای تنوین است»
وَ الْجُمْلَةُ (الِاسْمِيَّةُ: بَاطِنُهُ عَمِيقٌ) مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ».؛ «و این جمله (اسمیه: باطنه عمیق) بر جمله «ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ» عطف شده است.»


«لَا تَفْنَىٰ عَجَائِبُهُ،»۲۳
«لَا»:
حَرْفُ نَفْيٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف نفی مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«تَفْنَىٰ»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الْمُقَدَّرَةُ عَلَىٰ آخِرِهِ لِلتَّعَذُّرِ؛ «فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه مقدر در آخر آن به دلیل تعذر است.»
«عَجَائِبُهُ»:
فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «لَا تَفْنَىٰ عَجَائِبُهُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ خَبَرِ «إِنَّ» أَوْ حَالِيَّةٌ.؛ «و جمله «لَا تَفْنَىٰ عَجَائِبُهُ» بر خبر «إِنَّ» عطف شده یا حالیه است.»


«وَ لَا تَنْقَضِي غَرَائِبُهُ،»۲۴
«وَ لَا»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
لَا: حَرْفُ نَفْيٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «لا: حرف نفی مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«تَنْقَضِي»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الْمُقَدَّرَةُ عَلَىٰ آخِرِهِ لِلثِّقَلِ؛ «فعل مضارع مرفوع و علامت رفع آن ضمه مقدر در آخر آن به دلیل ثقل است.»
«غَرَائِبُهُ»:
فَاعِلٌ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ وَ هُوَ مُضَافٌ؛ «فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است و مضاف است»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الضَّمِّ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِالْإِضَافَةِ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر ضم است که در محل جر به اضافه واقع شده است»
وَ جُمْلَةُ «لَا تَنْقَضِي غَرَائِبُهُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «لَا تَفْنَىٰ».؛ «و جمله «لَا تَنْقَضِي غَرَائِبُهُ» بر جمله «لَا تَفْنَىٰ» عطف شده است.»


«وَ لَا تُكْشَفُ الظُّلُمَاتُ إِلَّا بِهِ.»۲۵
«وَ لَا»:
الْوَاوُ: عَاطِفَةٌ؛ «واو: حرف عطف است»
لَا: حَرْفُ نَفْيٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «لا: حرف نفی مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«تُكْشَفُ»:
فِعْلٌ مُضَارِعٌ لِلْمَجْهُولِ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «فعل مضارع مجهول مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است»
وَ جُمْلَةُ «وَ لَا تُكْشَفُ الظُّلُمَاتُ» مَعْطُوفَةٌ عَلَىٰ جُمْلَةِ «لَا تَفْنَىٰ».؛ «و جمله «وَ لَا تُكْشَفُ الظُّلُمَاتُ» بر جمله «لَا تَفْنَىٰ» عطف شده است.»
«الظُّلُمَاتُ»:
نَائِبُ فَاعِلٍ مَرْفُوعٌ وَ عَلَامَةُ رَفْعِهِ الضَّمَّةُ الظَّاهِرَةُ؛ «نائب فاعل مرفوع و علامت رفع آن ضمه ظاهری است.»
«إِلَّا»:
حَرْفُ اسْتِثْنَاءٍ وَ حَصْرٍ مَبْنِيٌّ عَلَى السُّكُونِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «حرف استثناء و حصر مبنی بر سکون است و محلی از اعراب ندارد.»
«بِهِ»:
الْبَاءُ: حَرْفُ جَرٍّ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ لَا مَحَلَّ لَهُ مِنَ الْإِعْرَابِ؛ «باء: حرف جر مبنی بر کسر است و محلی از اعراب ندارد»
وَ الْهَاءُ: ضَمِيرٌ مُتَّصِلٌ مَبْنِيٌّ عَلَى الْكَسْرِ وَاقِعٌ فِي مَحَلِّ جَرٍّ بِحَرْفِ الْجَرِّ؛ «و هاء: ضمیر متصل مبنی بر کسر است که در محل جر به حرف جر واقع شده است»
وَ الْجَارُّ وَ الْمَجْرُورُ مُتَعَلِّقَانِ بِالْفِعْلِ «تُكْشَفُ»؛ «و جار و مجرور متعلق به فعل «تُكْشَفُ» هستند.»



فهرست مندرجات

۱ - پانویس


۱. و جایگاه اعرابی جمله (ترد) بر حسب سیاق مشخص می‌شود. و منعوت کلمه (معشر) است چنانکه در خطبه‌ای که این متن در آن آمده (خطبه ۷۱) وجود دارد و متن آن چنین است: إِلَى اللَّهِ أَشْكُو مِنْ مَعْشَرٍ يَعِيشُونَ جُهَّالًا... اِتَّخَذُوا... تَرِدُ... چنانکه در کتاب تمام نهج البلاغه موجود است.
۲. وَ الْمَنْعُوتُ مَحْذُوفٌ، كَمَا أُشِيرَ فِي هَامِشِ رَقْمِ (۱).
۳. و منعوت محذوف است، چنانکه در پانویس شماره (۱) اشاره شد.
۴. اَلْأَنْعَامُ/سُورَةُ۶، الْآیَةُ۳۶.    
۵. النِّسَاءُ/سُورَةُ۲، الْآیَةُ۸۲.    





جعبه ابزار