• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

ام ایمن 1

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


اُمّ اَیمن، پرستار، صحابی و کنیز آزاد شده رسول خدا(ص) دختر ثعلبة بن عمرو حبشیه است. او کنیز عبدالله بن عبدالمطلب بود و به رسول خدا(ص) رسید. بعد از مرگ مادر پیامبر، ام ایمن پرستاری ایشان را بر عهده گرفت. او بعد از ازدواج پیامبر(ص) با خدیجه(س) آزاد و با عبید بن زید ازدواج کرد. بعد از مرگ عبید با تشویق پیامبر با زید بن حارثه ازدواج کرد. او از اولین مسلمانان بوده و در جنگ‌های احد و خیبر حضور داشته و به مداوای مجروحان پرداخت. ام ایمن یکی از راویان پیامبر(ص) بوده است. او مورد اعتماد حضرت زهرا(س) بوده و در ماجرای فدک از شاهدان به شمار می‌رفته است. وی در دوران خلافت عثمان درگذشت و در قبرستان بقیع مدفون شد.


برکه دختر ثعلبة بن عمرو حبشیه مشهور به‌ ام ایمن از زنان مشهور صحابی و کنیز آزاد شده رسول خدا(ص)
[۱] الطبقات، ج۸، ص۱۷۹؛ انساب الاشراف، ج۱، ص۱۰۵؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۹۳-۱۷۹۴.
بود.
کنیه او را‌ ام ظباء نیز گفته‌اند
[۲] الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۹۳؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵۸.
که وجه آن دانسته نیست. وی کنیز عبدالله بن عبدالمطلب بود که به ارث به رسول خدا(ص) رسید.
[۳] انساب الاشراف، ج۱، ص۱۰۵؛ الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۹۳.
هنگامی که آمنه، مادر رسول خدا(ص) برای زیارت آرامگاه شوهر و نیز دیدار با خویشاوندانش رهسپار یثرب شد، ‌ام ایمن همراه آنان بود. در پی بازگشت از مدینه، آمنه در محلی به نام «ابواء» رحلت کرد و از آن پس پرستاری پیامبر را‌ ام ایمن بر عهده گرفت.
[۴] مروج الذهب، ج۲، ص۲۷۵؛ البدء و التاریخ، ج۴، ص۱۳۳؛ امتاع الاسماع، ج۱، ص۱۴.
وی همواره همراه رسول خدا بود و ایشان او را مادر خطاب می‌کرد و همانند مادر خود به او احترام می‌گذاشت
[۵] الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۹۴؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵۹.
و می‌گفت: او تنها باقیمانده از خاندان من است.
[۶] الطبقات، ج۸، ص۱۷۹؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵۹.


رسول خدا(ص) پس از ازدواج با حضرت خدیجه(س)، ‌ام ایمن را آزاد ساخت و او با عبید بن زید خزرجی ازدواج کرد و همراه وی به یثرب رفت و ایمن را به دنیا آورد. شهرت او به‌ ام ایمن نیز از نام همین پسر است.
[۷] الطبقات، ج۸، ص۱۷۹؛ اسد الغابه، ج۶، ص۳۶.
با درگذشت عبید در یثرب، ‌ام ایمن همراه فرزندش ایمن به مکه بازگشت. از آن‌جا که رسول خدا او را از زنان بهشتی و ازدواج با او را مایه شادمانی مشتاقان ازدواج با زنان بهشتی دانست، زید بن حارثه، آزاد شده و پسر خوانده ایشان، با او ازدواج کرد. ثمره این ازدواج، اسامه بود.
[۸] الطبقات، ج۸، ص۱۷۹؛ الاصابه، ج۱، ص۳۱۷.


‌ام ایمن را از نخستین گروندگان به اسلام و در شمار هجرت‌کنندگان به حبشه دانسته‌اند.
[۹] الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۳؛ اسد الغابه، ج۶، ص۳۰۳؛ الاصابه، ج۸، ص۴۷.
اما برخی در هجرت او به حبشه تردید کرده‌اند؛ زیرا او و همسرش زید از خادمان رسول خدا(ص) بودند و از آنان کسی به حبشه هجرت نکرده است. پس اگر از شخصی به نام‌ ام ایمن در شمار مهاجران به حبشه یاد شده، گویا برخاسته از تشابه اسمی است.
[۱۰] الاصابه، ج۸، ص۴۷؛ امتاع الاسماع، ج۷، ص۱۱۴.

‌ام ایمن همچنان در مکه بود تا آن‌که به گزارشی، رسول خدا(ص) هنگام هجرت به مدینه، امانت‌های مردم را به او سپرد تا به علی بن ابی طالب(ع) دهد و او نیز آن‌ها را به صاحبانشان بازگرداند.
[۱۱] المجموع، ج۱۴، ص۱۸۴.
سپس همراه امام علی(ع) به مدینه هجرت کرد و در قبا به رسول خدا(ص) پیوست.
[۱۲] الامالی، طوسی، ص۴۷۱.
شماری از منابع، کرامتی از او را در مسیر هجرتش به مدینه ‌گزارش کرده‌اند.
[۱۳] المغازی، ج۱، ص۲۴۱؛ غریب الحدیث، ج۲، ص۱۸۷؛ الاصابه، ج۸، ص۳۵۹.


‌ام ایمن در برخی جنگ‌ها همراه لشکر اسلام شرکت داشت. در نبرد اُحد به سال دوم ق. و خیبر در سال هفتم ق. به مداوای مجروحان و خستگان و واماندگان می‌پرداخت و برای آنان آب می‌آورد.
[۱۴] الطبقات، ج۸، ص۱۷۹.
پس از شکست نخست مسلمانان در نبرد احد و شایعه کشته شدن رسول خدا(ص) وی به چهره فراریان از نبرد خاک ‌پاشید
[۱۵] انساب الاشراف، ج۱، ص۳۶۲؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۵، ص۲۴.
و آنان را سرزنش کرد.
[۱۶] المغازی، ج۱، ص۲۷۸؛ دلائل النبوه، ج۳، ص۳۱۱.


رسول خدا(ص) پیوسته از‌ ام ایمن دیدار می‌کرد. پس از رحلت رسول خدا(ص) خلیفه اول و دوم نیز به پیروی از ایشان(ص) به دیدار او می‌رفتند.
[۱۷] الاستیعاب، ج۴، ص۱۷۹۴؛ امتاع الاسماع، ج۶، ص۳۴۰.
او نزد عموم مسلمانان مقام و مرتبه‌ای والا داشت. به ‌گزارشی، در ستیز میان حسن بن اسامه با ابن ابی الفرات مولای اسامة بن زید، وی حسن را از روی تحقیر، پسر برکه خطاب کرد. پس از شکایت حسن نزد قاضی مدینه، او با یادآوری آن‌که رسول خدا(ص) او را مادر خطاب کرده است، به سبب این بی‌حرمتی ۷۰ تازیانه به ابن ابی‌الفرات زد.
[۱۸] الطبقات، ج۸، ص۱۸۱؛ تاریخ طبری، ج۱۱، ص۶۱۶.

‌ام ایمن هنگام رحلت رسول خدا(ص) نگران پایان یافتن وحی بود و می‌گریست.
[۱۹] الطبقات، ج۸، ص۱۸۱؛ الاصابه، ج۸، ص۳۶۱.
وی راوی حدیث پیامبر(ص) بود. انس بن مالک، حَنَش بن عبدالله صنعانی و ابوزید المَدینی در زمره کسانی هستند که از او روایت کرده‌اند.
[۲۰] تهذیب الکمال، ج۳۵، ص۳۲۹.
از روایت‌های او، حدیثی مبسوط درباره ازدواج حضرت زهرا(س) و هدایای الهی و نثار ملائکه،
[۲۱] تفسیر عیاشی، ج۲، ص۲۱۲؛ الامالی، صدوق، ص۳۶۲؛ روضة الواعظین، ص۱۴۶.
پیشگویی ایشان درباره شهادت امام حسین(ع)
[۲۲] کامل الزیارات، ص۴۴۴؛ عوالم العلوم، ص۳۶۵.
و فضیلت تربت آن امام است.
[۲۳] کامل الزیارات، ص۴۴۴؛ بحار الانوار، ج۹۸، ص۱۱۴؛ السجود علی الارض، ص۱۴۰.


گزارش کرده‌اند که وی در ایام ولادت امام حسین(ع)، خواب دید که قطعه‌ای از بدن مبارک رسول خدا(ص) جدا شد و در خانه او افتاد. وی از این خواب دچار آشفتگی شد. پیامبر تعبیر آن را ولادت امام حسین(ع) دانست و به‌ ام ایمن بشارت داد: او به خانه تو نیز رفت و آمد خواهد داشت.
[۲۴] روضة الواعظین، ص۱۵۴؛ المناقب، ج۳، ص۲۲۶.
روز هفتم تولد امام حسین(ع)، ‌ام ایمن نوزاد را از حضرت زهرا(س) گرفت و در پـارچـه‌ای پـیچید و نزد رسول خدا آورد و ایشان هر دو را ستود.
[۲۵] الامالی، صدوق، ص۱۴۲-۱۴۳؛ روضة الواعظین، ص۱۵۵.

‌ام ایمن همواره نزد اهل بیت گرامی بود. شماری از منابع، وی را مورد اعتماد‌ترین زن نزد حضرت زهرا(س) خوانده‌اند.
[۲۶] علل الشرایع، ج۱، ص۱۸۷؛ بحار الانوار، ج۴۳، ص۲۰۴.
او را از شاهدان حضرت زهرا(س) در رویداد فدک دانسته‌اند.
[۲۷] الطبقات، ج۲، ص۲۴۱؛ انساب الاشراف، ج۱۰، ص۷۹؛ شرح نهج البلاغه، ص۱۶، ۲۱۴-۲۲۰.


سر انجام وی در اوایل خلافت عثمان درگذشت.
[۲۸] الطبقات، ج۸، ص۱۸۱؛ المستدرک، ج۴، ص۶۴؛ المنتظم، ج۴، ص۳۴۱.
منابع به محل دفن او اشاره نکرده‌اند؛ اما به نظر می‌رسد که مدفن او قبرستان بقیع باشد.
• الاستیعاب: ابن عبدالبر (م. ۴۶۳ق.)، به کوشش البجاوی، بیروت، دار الجیل، ۱۴۱۲ق
• اسد الغابه: ابن اثیر (م. ۶۳۰ق.)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق
• الاصابه: ابن حجر العسقلانی (م. ۸۵۲ق.)، به کوشش علی معوض و عادل عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق
• الامالی: الطوسی (م. ۴۶۰ق.)، قم، دار الثقافه، ۱۴۱۴ق
• الامالی: الصدوق (م. ۳۸۱ق.)، قم، مؤسسة البعثه، ۱۴۱۷ق
• امتاع الاسماع: المقریزی (م. ۸۴۵ق.)، به کوشش محمد عبدالحمید، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق
• انساب الاشراف: البلاذری (م. ۲۷۹ق.)، به کوشش زکار و زرکلی، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۷ق
• بحار الانوار: المجلسی (م. ۱۱۱۰ق.)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق
• البدء و التاریخ: المطهر المقدسی (م. ۳۵۵ق.)، بیروت، دار صادر، ۱۹۰۳م
• تاریخ طبری (تاریخ الامم و الملوک): الطبری (م. ۳۱۰ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، بیروت، دار احیاء التراث العربی
• تفسیر العیاشی: العیاشی (م. ۳۲۰ق.)، به کوشش رسولی محلاتی، تهران، المکتبة العلمیة الاسلامیه
• تهذیب الکمال: المزی (م. ۷۴۲ق.)، به کوشش بشار عواد، بیروت، الرساله، ۱۴۱۵ق
• دلائل النبوه: البیهقی (م. ۴۵۸ق.)، به کوشش عبدالمعطی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۰۵ق
• روضة الواعظین: الفتال النیشابوری (م. ۵۰۸ق.)، به کوشش سید محمد مهدی، قم، الرضی
• السجود علی الارض: علی الاحمدی، بیروت، مرکز جواد، ۱۴۱۴ق
• شرح نهج البلاغه: ابن ابی الحدید (م. ۶۵۶ق.)، به کوشش محمد ابوالفضل، دار احیاء الکتب العربیه، ۱۳۷۸ق
• الطبقات الکبری: ابن سعد (م. ۲۳۰ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق
• علل الشرایع: الصدوق (م. ۳۸۱ق.)، به کوشش بحر العلوم، نجف، المکتبة الحیدریه، ۱۳۸۵ق
• عوالم العلوم: عبدالله البحرانی (م. ۱۱۳۰ق.)، قم، مدرسة الامام المهدی [، ۱۴۰۷ق
• غریب الحدیث: ابن سلام الهروی (م. ۲۲۴ق.)، به کوشش محمد عبدالمعید خان، بیروت، دار الکتاب العربی، ۱۳۹۶ق
• کامل الزیارات: ابن قولویه القمی (م. ۳۶۸ق.)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق
• المجموع شرح المهذب: النووی (م. ۶۷۶ق.)، دار الفکر
• مروج الذهب: المسعودی (م. ۳۴۶ق.)، به کوشش اسعد داغر، قم، دار الهجره، ۱۴۰۹ق
• المستدرک علی الصحیحین: الحاکم النیشابوری (م. ۴۰۵ق.)، به کوشش مرعشلی، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق
• المغازی: الواقدی (م. ۲۰۷ق.)، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق
•المناقب: الخوارزمی (م. ۵۶۸ق.)، به کوشش مالک محمودی، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۱ق
•المنتظم: ابن الجوزی (م. ۵۹۷ق.)، به کوشش محمد عبدالقادر و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۲ق



جعبه ابزار