تساهل در قرآن
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تساهل و تسامح دينى در قرآن كريم بر پایه منطق عقلانی و اخلاقی و در قالب دعوت آزادانه به
ایمان مطرح شده است.
در
آیات مختلف بر نفی هرگونه اکراه در دین، مدارا با مخالفان و رعایت
عدالت و نیکی نسبت به غیر
مسلمانان تأکید شده است.
قرآن گفتوگو، وفاداری و تعاون در کارهای نیک به پیمانها را زیربنای همزیستی مسالمتآمیز میداند.
همچنین، اخلاق نیک، صلحجویی و نرمخویی
پیامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) تجلی عینی روح تسامح در آموزههای قرآنی است.
قرآن كريم تسامح و تساهل دينى را به گونهاى مورد توجه قرار داده است كه برخى از مستندات قرآن در اين مورد به شرح ذيل است:
۱- آياتى كه روش اصولى دعوت پيامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) و
اسلام را در
تبشیر و ارائۀ منطقى آن مىداند؛ مانند:
(إِنّٰا أَرْسَلْنٰاكَ شٰاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذيراً؛ وَ دٰاعياً إِلَى اَللّٰهِ بِإِذْنِهِ وَ سِرٰاجاً مُنيراً) (اُدْعُ إِلىٰ سَبيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ اَلْمَوْعِظَةِ اَلْحَسَنَةِ وَ جٰادِلْهُمْ بِالَّتي هيَ أَحْسَنُ).
۲- آياتى كه اكراه را در دين نفى مىكند؛ مانند:
(لاٰ إِكْرٰاهَ في اَلدّينِ قَدْ تَبَيَّنَ اَلرُّشْدُ مِنَ اَلْغَيِّ) (لَسْتَ عَلَيْهِمْ بِمُصَيْطِرٍ) (أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ اَلنّٰاسَ حَتّٰى يَكُونُوا مُؤْمِنينَ).
۳- آياتى كه مدارا با مخالفان و حتى دشمنان را توصيه مىكند؛ مانند:
(لاٰ يَنْهٰاكُمُ اَللّٰهُ عَنِ اَلَّذينَ لَمْ يُقٰاتِلُوكُمْ فِي اَلدّينِ وَ لَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ ديٰارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَ تُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اَللّٰهَ يُحِبُّ اَلْمُقْسِطينَ) بىگمان مفهوم اين آيه شامل روشهاى مختلف تساهل و تسامح نيز مىشود.
۴- آياتى كه مخالفان را به همكارى و همفكرى دعوت مىكند؛ مانند:
(قُلْ يٰا أَهْلَ اَلْكِتٰابِ تَعٰالَوْا إِلىٰ كَلِمَةٍ سَوٰاءٍ بَيْنَنٰا وَ بَيْنَكُمْ) (تَعٰاوَنُوا عَلَى اَلْبِرِّ وَ اَلتَّقْوىٰ))
كه شامل موافق و مخالف است.
۵- آياتى كه بهنوعى ديدگاههاى مخالفان را ارج مىنهد؛ مانند:
(كُلُّ حِزْبٍ بِمٰا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ) (لَكُمْ دينُكُمْ وَ ليَ دينِ) در اين ديدگاه به عقايد حق و باطل يكسان نگريسته مىشود، كه صاحبان هر نوع معتقدات نسبت به عقايد خود خرسند هستند.
۶- آياتى كه بهنوعى راههاى خداگرايى و خداپرستى را توسعه مىدهد؛ مانند:
(وَ لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلّيهٰا) (فَأَيْنَمٰا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اَللّٰهِ) به اين ترتيب انحصارطلبى در خداجويى و تعصبورزى در يك نوع را محكوم مىكند.
۷- آياتى كه قراردادها را راهحل نهايى اختلافهاى فكرى و يا عملى مىداند و معناى آن نوعى پذيرش مخالفان و شناسايى هر نوع نظر و عمل مخالف در چارچوب قراردادهاى دو يا چند جانبه است؛ مانند:
(يٰا أَيُّهَا اَلَّذينَ آمَنُوا أَوْفُوا بِالْعُقُودِ) (فَأَتِمُّوا إِلَيْهِمْ عَهْدَهُمْ إِلىٰ مُدَّتِهِمْ) (فَمَا اِسْتَقٰامُوا لَكُمْ فَاسْتَقيمُوا لَهُمْ).
۸- آياتى كه بهطور اصولى، همزيستى،
صلح و
امنیت را اصل و راهحل عمومى مطرح مىكند؛ مانند:
(وَ إِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهٰا) (وَ اَلصُّلْحُ خَيْرٌ).
۹- آياتى كه به نرمخويى، مدارا و نفى خشونت با ديگران دعوت مىكند؛ مانند:
(وَ لَوْ كُنْتَ فَظًّا غَليظَ اَلْقَلْبِ لاَنْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ) در اين آيه نرمخويى، تساهل و برخورد توأم با تسامح به عنوان راهبرد دعوت بيان شده است.
۱۰- آياتى كه پيامبر اسلام (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) را به دليل داشتن خلق عظيم، به ويژه در برخورد با دشمن مىستايد؛ مانند:
(وَ إِنَّكَ لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظيمٍ) بىگمان يكى از ابعاد برجستۀ خلق عظيم پيامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلم) شيوه برخورد او با دشمنان بوده است.
•
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱، ص۵۲۳-۵۲۴.
