تقدم دعوت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تقدم دعوت بر جهاد در
فقه سیاسی اسلام، اصل بنیادینی است که بر تقدم
منطق،
اقناع و
هدایت بر اعمال قهرآمیز دلالت دارد.
بر اساس متون روایی و فقهی آغاز
جنگ پیش از تحقق
دعوت فاقد
مشروعیت شرعی است و در برخی آراء مستوجب
ضمان و
مسئولیت تلقی میشود.
دعوت شامل مراحل
حکمت،
موعظه و
جدل است و باید به صورت فراگیر و از سوی مرجع واجد صلاحیت دینی انجام پذیرد.
غایت
جهاد در این چارچوب، رفع موانع هدایت و
ابلاغ دین است و تا پیش از تحقق دعوت،
اصل استمرار عدم مشروعیت جنگ حاکم است.
به كارگيرى منطق و روشهاى عقلايى براى رسيدن به
توافق بهترين راهى است كه اسلام به منظور حذف جنگ در پيش گرفته است.
اصل تقدم دعوت بر جهاد مسئلۀ بسيار مهمى است كه بيانگر اصالت منطق و تقدم آن بر زور است، از اين رو است كه اسلام تأكيد دارد:
قبل از انجام دعوت نبايد جهاد آغاز شود تا آن جا كه پيش از دعوت، اقدام به جنگ نه تنها جهاد نيست بلكه نامشروع هم محسوب مىشود و برخى از
فقها براى اقدام به جنگ قبل از انجام دعوت مسئوليت كيفرى قائل شدهاند.
دعوت خود داراى سه مرحله: حكمت (استدلال)، موعظه (ارشاد) و جدل (اقناع) است كه بايد قبل از هر گونه اقدام خشونتآميز توسط افراد و گروههاى واجد صلاحيت علمى و
مقبولیت لازم انجام شود.
بىشك در صورت تأثير دعوت و اعمال رويۀ عقلانى، زمينۀ هر گونه مخاصمه از ميان خواهد رفت.
در
وسائل الشيعه از
امام علی (علیهالسّلام) آمده است: وقتى
پیامبر (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) مرا به
یمن فرستاد، فرمود: «هيچ كس را نمىكشى مگر آنكه او را قبلا دعوت كرده باشى...»
در حديثى از
امام صادق (علیهالسّلام) آمده است:
«وان كانوا قوما لم يغزوا و لم يقاتلوا فلا يسعك قتالهم حتى تدعوهم»؛ «اگر در برابر دشمنى قرارگرفته كه هنوز دست به جنگ نزدهاند، شما نمىتوانيد پيش از آنكه آنها را دعوت كنيد آغاز به جنگ نماييد. فلسفه تأكيد بر دعوت قبل از هر جنگ آن است كه در ديدگاه اسلام پيوسته اميد مىرود كه دعوت مؤثر افتد و فرجام به هدايت انجامد كه ارزش آن بسى گرانقدرتر از حاصل جنگ است.»
صاحب جواهر مىگويد:
واجب است به
کفار بگويند منظور
مسلمانان از انجام جهاد طلب
مال و
حکومت نيست، به همين دليل است كه اگر يكى از مسلمانان قبل از دعوت كافرى را به قتل برساند، مرتكب
گناه شده است.
در صدر اسلام و در زمان پيامبر اكرم (صلیاللهعلیهوآلهوسلّم) هم ديده شده هنگامى كه
اصحاب از روى عمد يا اشتباه بعضى كفار را (قبل از دعوت) به قتل رساندهاند،
دیه آنها از
بیتالمال پرداخت شده است.
برخى از فقها احتمال دادهاند كه اگر دعوت از سوى افراد عادى مسلمانان هم صورت گيرد
غرض و مقصود حاصل شده است.
امّا بعضى معترضند كه ضرورتا دعوت بايد از سوى امام (علیهالسّلام) يا منصوب امام صورت گيرد.
دعوت بايد به گونهاى باشد كه با وجود وسعت
دار الكفر، تا اعماق آن و به تكتك آحاد آن برسد.
بر اساس روايتى از
امام سجاد (علیهالسّلام) امام يا نماينده او قبل از اقدام به هر خشونتى بايد
دشمن را به دو چيز دعوت كنند:
• ابتدا معارف اعتقادى اسلام را براى دشمن تبيين كنند و به نحوى كه دعوت او را به
خدا و اسلام بپذيرد؛
• دوم آنكه آنها را به
عمل صالح دعوت كند (اعمالى كه انجام آنها موجب
رضایت خداوند است.)
فقها براى اثبات عدم مشروعت اقدام به جنگ قبل از دعوت به جز متون روايى از دلايل زير نيز بهره گرفتهاند:
۱. اصل استمرار زمانى عدم مشروعيت جنگ، تا زمانى كه بنا بر دليل معتبرى مشروعيت آن اثبات نشده و به تعبير ديگر تا قبل از انجام دعوت، دليل معتبرى مشروعيت جهاد را ثابت نكرده، زمان عدم مشروعيت جنگ ادامه خواهد داشت، از اين اصل گاه به
استصحاب تعبير شده و گاه به
اصل برائت.
۲. هدف از جهاد راه انداختن كشتار و تخريب نيست، انگيزۀ اصلى جهاد بازكردن راههاى بسته و رساندن اسلام به ديگران است.
•
عمید زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۱، ص۵۴۵-۵۴۶.
