حمایت از روزنامه‌نگاران در حقوق بین‌الملل
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
حمایت از روزنامه‌نگاران در حقوق بین‌الملل، یک اصل بین‌المللی پذیرفته شده است. عصری که ما در آن به سر می‌بریم عصر ارتباط نام دارد. عصری که در آن ما از وقایع و اتفاقاتی که در اقصی نقاط دنیا روی می‌دهند در کمترین زمان ممکن مطلّع می‌شویم و بدین طریق با دنیای پیرامون خودمان رابطه بر قرار می‌کنیم. بهره‌وری از چنین مزّیتی مرهون زحمات و تلاش بی‌وقفه روزنامه‌نگارانی است که در عرصه‌های مختلف
اقتصادی،
سیاسی،
اجتماعی،
فرهنگی و
نظامی فعالیت می‌نمایند. به عبارتی روزنامه‌نگار (Jurnalist) حوادثی که در این حوزه‌ها اتفاق می‌افتد را به مخاطبین انتقال می‌دهند. یکی از حوزه‌هایی که خبررسانی در آن فوق‌العاده تأثیرگذار بوده و اهمّیت خاص خودش را دارد، عرصه مخاصمات مسلحانه می‌باشد. (مراد از مخاممات مسلحانه اعم از مخاممات مسلحانه بین‌المللی و مخاممات مسلحانه داخلی می‌باشد.) فعالیّت در چنین عرصه‌ای بیش از سایر عرصه‌ها خطرآفرین بوده و ایجاب می‌نماید که به‌منظور تأمین امنیّت جانی روزنامه‌نگار و یا خبررسان، حمایت‌های مقتضی اعمال شود. اعطای چنین حمایتی برعهده
حقوق بشر دوستانه می‌باشد تا روزنامه‌نگار بتواند رسالت خطیر و مهم خود را به نحو احسن انجام داده و سایر افراد را از حوادث و سوانح میادین جنگ با خبر سازد.
حقوق بین الملل بشر دوستانه کلاسیک به‌صورت مختصر و جزئی به وضعیّت روزنامه‌نگار، فقط زمانی که اسیر شده و در بازداشت به‌سر می‌برد توجه می‌کند و در زمان آزادی که توام با فعالیت روزنامه‌نگار می‌باشد مقرراتی ندارد. علیرغم اشاره به واژه روزنامه‌نگار در اسناد کلاسیک بشر دوستانه، (منظور از حقوق بین‌الملل بشر دوستانه کلاسیک همان حقوق لاهه می‌باشد مهمترین این حقوق کنوانسیون‌های ۱۹۰۷ و ۱۹۰۹ لاهه است. کنوانسیون چهارم لاهه ۱۹۰۷ به حضور روزنامه‌نگاران در
جنگ اشاره می کند.) تعریفی از آن ارائه نمی‌شود. اما حقوق بین‌الملل بشر دوستانه معاصر در پروتکل شماره یک منضم به کنواسیون‌های ۱۹۴۹ ژنو، مسئله شناسایی روزنامه‌نگاران را مطرح نمود، و هوّیت شخص روزنامه‌نگار را مشخص می‌نماید. با در نظر گرفتن ماده ۷۹ پروتکل مذکور می‌توان روزنامه‌نگار را به‌صورت ذیل تعریف نمود: «روزنامه‌نگار فردی است که تلاش می‌کند تا اطلاعاتی را برای
مطبوعات، رادیو یا تلویزیون به‌دست آورده،
تفسیر کرده و یا مورد استفاده قرار دهد: شامل خبرنگار، گزارشگر، عکّاس، فیلم‌بردار یا تکنسین‌های فیلم، رادیو یا تلویزیون که عادتاً چنین فعالیت‌هایی را به عنوان شغل اصلی خود انجام می‌دهند می‌باشد».
تعریف بالا یک تعریف موسع از روزنامه‌نگار می‌باشد. براین اساس می‌توان گفت که روزنامه‌نگار صرفاً کسی نیست که مقاله می‌نویسد و به‌صورت
مکتوب ارائه و سپس آن را چاپ می‌کند، بلکه فیلم‌بردار و کلیه افرادی که به وی کمک می‌کنند و صحنه نبرد را به تصویر می‌کشند نیز در زمره تعریف مذکور قرار می‌گیرد.
از آن‌جا که این تعریف با مبنا قرار دادن ماده ۷۹ پروتکل شماره ۱ ارائه گردیده است به‌جاست که خلاصه ماده مذکور بیان گردد، شکل ساده شده ماده ۷۹ به این صورت می‌باشد: «روزنامه‌نگارانی که در مأموریت‌های حرفه‌ای خطرناک در مناطق درگیری‌های نظامی هستند وضعیت افراد غیرنظامی را خواهند داشت مشروط براین‌که از انجام هرگونه فعالیت نظامی خود داری نمایند».
به‌طور کلی حقوق بین‌الملل بشر دوستانه در دو مرحله روزنامه‌نگار را مورد توجه قرار می‌دهد: مرحله فعالیّت و کار که در این هنگام روزنامه نگار آزاد است و مرحله
اسارت که روزنامه‌نگار بنابه دلایلی از جمله اقدام به اعمال حصمانه دستگیر شده است.
حقوق لاهه هیچ‌گونه مقررات حمایتی از روزنامه‌نگار به‌هنگام فعالیت ندارد. این درحالی است که برای انجام وظایف محوله، حمایت‌هایی لازم است،
حقوق ژنو (حقوق ژنو شامل کنوانسیون‌های چهارگانه ۱۹۴۹ ژنو و دو پروتکل الحاقی ۱۹۷۷ به آن‌ها می‌باشد.) این خلاء را بر طرف نموده است. پروتکل شماره ۱ ماده ۷۹۰ که در بالا به آن اشاره نمودیم که مربوط به حمایت از روزنامه‌نگاران در زمان درگیری است. این ماده روزنامه‌نگار را یک غیرنظامی می‌داند. به این ترتیب روزنامه‌نگار از حقوق مربوط به غیرنظامیان برخوردار می‌گردد. پس طرفین مخاصمه نباید او را مورد هدف حمله خویش قرار دهند. لازم به ذکر است که هم حقوق لاهه و هم حقوق ژنو روزنامه‌نگار را درصورت بازداشت،
اسیر جنگی دانسته و او را از حقوق اسرای جنگی بهره‌مند می‌کنند.
•
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «حمایت از روزنامه‌نگاران در حقوق بین‌الملل»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۳/۱۱/۱۴.
