• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

دولت نبطیان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


قبل از میلاد، در منطقه شمال غربی جزیرةالعرب، در حد فاصل بین موصل و فرات (اردن کنونی)،
[۱] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی ـ فرهنگی، چاپ پنجم، ج۲، ص۲۴۶.
[۲] حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۶۷.
دولتی شکل گرفت که به مانند دولت‌های جنوب عربستان از راه تجارت نیرو می‌گرفت. این دولت را اعراب «الحضر»
[۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۲، ص۱۸۱.
[۴] طوسی، محمدبن حسن، اعلام الوری، ج۳، ص۲۱۶
و رومیان بدان «پترا» می‌گفته‌اند.
[۵] همدانی، ابن فقیه، البلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹، ج۴، ص۱۷۸.



نخستین خبرهایی که از تاریخ نبطیان به دست ما رسیده، از سوی "دیودور سیسیلی" متوفای ۵۷ ق. م. صورت گرفته، او می‌نویسد: «در حدود سال ۳۱۲ ق. م. نبطیان به چنان قدرتی دست یافتند که طی دو جنگ در برابر "انتیکونوس" جانشین "اسکندر" در شام به پیروزی رسیدند».
[۶] حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۱.


گفته شده عده‌ای از «کلدانیان» (انباط)
[۷] مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی ـ فرهنگی، چاپ دوم، ۱۳۶۵، ص۸۹.
که مردمی ساکن بین بصره و کوفه بودند
[۸] فروخ، عمر، تاریخ الجاهلیه، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ اول، ۱۹۶۴، ص۶۵.
[۹] حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۸۷.
در قرن ششم قبل از میلاد، با تصرف پترا که بر سر راه‌های بازرگانی قرار داشت آن را به پایتختی خویش برگزیدند.
[۱۰] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۱۰.

آنها در زمین‌هایشان کشت می‌کردند و به واسطه قرار داشتن در مسیرهای بزرگ تجاری، به تجارت نیز می‌پرداختند.
[۱۱] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۲۰.    
آنها به یُمن راه‌های تجاری بزرگی که مصر و شام را به غزه و شهرهای فینیقیه متصل می‌کرد و نیز راه تجاری دیگری که از طریق خلیج به شهر پترا رسید، به سرعت ترقی کردند.
[۱۲] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۲۰.    

آنها مصنوعات مسی و آهنی را به یمن و شام و یونان تجارت کرده و کالاهای ایران و هند و ماورای هند را در مصر و شام و دیگر نقاط تجاری توزیع می‌کردند.
[۱۳] حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۸۷.


نبطیان به لحاظ فرهنگی به شدت تحت تاثیر یونانیان قرار داشتند. آنها علوم شایع را از یونانیان آموختند و نویسندگان‌شان به خط نبطی و یونانی نگارش می‌کردند.
[۱۴] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۵۲.


شهرهای مهم این دولت علاوه بر پترا، «حجر»، «حشبون» و «جرش» بود.
[۱۵] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۶۷.    
جرش جایگاه «الهه ارتمیس» بود.
[۱۶] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۶۷.    


در قرن اول میلادی پترا به جهت حمایت‌های رومیان، به اوج قدرت و ثروت خود رسید.
[۱۷] حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۸۸.
در این زمان قلمرو حکومت‌شان از شمال عربستان تا دمشق را دربرداشت.
[۱۸] حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۲.


اما بعد از گذشت دو قرن از میلاد کم‌کم پترا موقعیت ممتاز خود را از دست داده و در سراشیبی سقوط قرار گرفت.
۱) زمانی که "بطلمیوس فیلادلفیوس" راه‌های تجاری دریای سرخ و بلاد حاره را در اختیار گرفت، تاثیرات بسیار سوئی را بر اوضاع سیاسی جزیره‌العرب موجب شد؛ چرا که در راه‌های خشکی، امکان تجارت با هند و آفریقا وجود نداشت.
[۱۹] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۲۱.    

۲) از سوی دیگر از مسیر کاروان‌های شرق نیز به تدریج به طرف مناطق شمالی به مرکزیت «تدمر»، تغییر جهت دادند
[۲۰] حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۲.
و راه تجارت شمال و جنوب نیز به قسمت شرقی شبه جزیره منتقل شد.
[۲۱] حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۲.

۳) با تصرف شام از سوی امپراطوری روم، این دولت به شدت دچار مخاطره شده،
[۲۲] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۳۱۳.
بارها مورد هجوم رومیان، بخصوص تراژان، امپراطور روم واقع شد.

۶.۱ - سقوط نبطیان

۱) گفته شده،
[۲۳] ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، حاشیه علی شیری، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۹۸۹، ج۳، ص۲۶۵.
سرانجام در سال ۱۰۵ میلادی، تراژان امپراطور روم به عمر حکومت نبطیان خاتمه داد.
[۲۴] علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۵۲.

۲)اما بسیاری از مورخان نیز این حملات را ناکام توصیف کرده، از ادامه حیات آن تا زمان "شاپور بن اردشیر" بحث رانده، متذکر شده‌اند که آنها در پی هم‌پیمانی با دولت روم در سال ۲۳۵ میلادی،
[۲۵] همدانی، ابن فقیه، البلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹، ج۴، ص۱۷۸. (زیرنویس به نقل از الحضارات السامیه.
[۲۶] مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی ـ فرهنگی، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۰۷.
مغضوب دولت فارس گردیده، از این رو شاپور، شاه ایران، در سال ۲۴۱ میلادی به آن حمله برده
[۲۷] همدانی، ابن فقیه، البلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹، ج۴، ص۱۷۸.
به عمر این دولت خاتمه داد.
[۲۸] طبری، ابن جرير، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵، ج۲، ص۵۹۰.
[۲۹] السیرة النبویه، پیشین، ج۱، ص۷۱.
[۳۰] مسکویه، ابو علی، تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۴۴.    
[۳۱] بلعم، تاریخنامه طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ج۱، ص۶۰۹.


۱. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی ـ فرهنگی، چاپ پنجم، ج۲، ص۲۴۶.
۲. ↑ حموی، یاقوت، معجم البلدان، ج۲، ص۲۶۷.
۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دارالفکر، ۱۹۸۶، ج۲، ص۱۸۱.
۴. ↑ طوسی، محمدبن حسن، اعلام الوری، ج۳، ص۲۱۶
۵. ↑ همدانی، ابن فقیه، البلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹، ج۴، ص۱۷۸.
۶. ↑ حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۱.
۷. ↑ مسعودی، علی بن حسین، التنبیه و الاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی ـ فرهنگی، چاپ دوم، ۱۳۶۵، ص۸۹.
۸. ↑ فروخ، عمر، تاریخ الجاهلیه، بیروت، دارالعلم للملایین، چاپ اول، ۱۹۶۴، ص۶۵.
۹. ↑ حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۸۷.
۱۰. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۱۰.
۱۱. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۲۰.    
۱۲. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۲۰.    
۱۳. ↑ حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۸۷.
۱۴. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۵۲.
۱۵. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۶۷.    
۱۶. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۶۷.    
۱۷. ↑ حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۸۸.
۱۸. ↑ حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۲.
۱۹. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۵، ص۲۱.    
۲۰. ↑ حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۲.
۲۱. ↑ حتی، فلیپ، تاریخ عرب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تبریز، کتابفروشی محمدباقر کتابچی حقیقت، ج۱، ص۹۲.
۲۲. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۳۱۳.
۲۳. ↑ ابن اثیر، عزالدین، الکامل فی التاریخ، حاشیه علی شیری، بیروت، دارالاحیاء التراث العربی، چاپ اول، ۱۹۸۹، ج۳، ص۲۶۵.
۲۴. ↑ علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب، بیروت، دارالعلم للملایین و مکتبة النهضة بغداد، چاپ اول، ج۳، ص۵۲.
۲۵. ↑ همدانی، ابن فقیه، البلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹، ج۴، ص۱۷۸. (زیرنویس به نقل از الحضارات السامیه.
۲۶. ↑ مسعودی، علی بن حسین، مروج الذهب و معادن الجوهر، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، علمی ـ فرهنگی، چاپ پنجم، ج۱، ص۶۰۷.
۲۷. ↑ همدانی، ابن فقیه، البلدان، ترجمه ح. مسعود، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۴۹، ج۴، ص۱۷۸.
۲۸. ↑ طبری، ابن جرير، تاریخ طبری، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، اساطیر، چاپ پنجم، ۱۳۷۵، ج۲، ص۵۹۰.
۲۹. ↑ السیرة النبویه، پیشین، ج۱، ص۷۱.
۳۰. ↑ مسکویه، ابو علی، تجارب الامم، ترجمه ابوالقاسم امامی، تهران، سروش، ۱۳۶۹، ج۱، ص۱۴۴.    
۳۱. ↑ بلعم، تاریخنامه طبری، تحقیق محمد روشن، تهران، سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۸، ج۱، ص۶۰۹.


سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «دولت های عرب جاهلی (حمریان، نبطیان، تدمر)»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۰۲    



جعبه ابزار