شبیه سازی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
شبیه سازى به معنای درست کردن نمونه ای از
انسان یا
حیوان بدون
تلقیح که از مسایل جدید مطرح شده در
فقه می باشد
شبیه سازى به تولید نسخه اى مطابق اصل از
انسان، حیوان یا
گیاه بدون
تلقیح سلولهاى جنسى
مذکر و
مؤنث گفته می شود
عمل شبیه سازى كه نوع گیاهى و حیوانى آن در سالهاى اخیر جامه عمل پوشیده و نوع انسانى آن چه بسا در آینده تحقق پیدا كند،
فرایندى است كه با پیمودن مراحل ذیل عملى مى شود:
۱. گرفتن
تخمک ى
تلقیح نشده از
پستاندار ماده و سپس بیرون كشیدن هسته
تخمک و به دست آوردن تخمكى فاقد هسته و
کروموزوم هاى بیست و سه گانه درباره انسان كه در بردارنده اطلاعات
ژنتیک ى است و آنچه باقى مى ماند تنها مایع سیتوپلاسم است كه اساسى ترین كار آن
تغذیه جنین مى باشد. البته در سیتوپلاسم تعدادى میتوكندرى وجود دارد كه مقدار اندكى از اطلاعات ژنتیكى را در خود دارد و به
جنین منتقل مى سازد.
۲. گزینش یک سلول جسمى- مثلا سلول پوستى- و بیرون كشیدن هسته آن و هدایت آن به درون تخمک فاقد هسته به منظور بازسازى آن.
تخمک بازسازى شده با تخمكهاى طبیعى از دو جهت متفاوت است: نخست آنكه فاقد كروموزومهاى اصلى خویش است و دوم آنكه همه كروموزومهاى لازم(۴۶ كروموزوم) از سلولِ دهنده گرفته شده است.
۳. تحریک
تخمک بازسازى شده به كمک داروهاى شیمیایى یا جریان الكتریكى. این عمل، تخمک را فعال و به تقسیم سلولى وادار مى سازد و در نتیجه بدون آنكه
لقاح جنسى صورت گیرد، تخمک به فعالیت و تكثیر ادامه مى دهد.
۴. با رسیدن تخمک به مرحله چند سلولى، به
رحم مناسب منتقل گشته و در آنجا مراحل جنینى را مى گذراند و پس از گذشت زمان لازم، نوزادى متولد مى شود كه- جز در مورد تأثیرات «دى. ان. اى» موجود در میتوكندرى
تخمک- شباهت نسبتاً كاملى به كسى دارد كه هسته سلولى جسمى از او گرفته شده بود و
جنسیت او نیز
تابع همان شخص است. عنوان یاد شده در مسائل
مستحدثه مطرح شده و برخى صاحب نظران نیز در این موضوع مقاله نوشته و مسئله را از بعد
شرعی و نیز پیامدهاى
اخلاق ى،
حقوق ى و
اجتماعی آن بررسى كرده اند.
شكى در جواز شبیه سازى گیاهى نیست؛ چنان كه شبیه سازى حیوانى نیز بنابر دیدگاه فقهایى كه متعرض مسئله شده اند عملى
مشروع و
جایز است.
آنچه مورد بحث و محل دیدگاههاى مختلف قرار گرفته و موضوع اصلى این مدخل مى باشد شبیه سازى انسانى است.
بسیارى از معاصران كه متعرض
حکم شبیه سازى شده اند، اصل عمل را صرف نظر از عوارض و پیامدهاى
اخلاق ى،
اجتماعی و
حقوق ى آن،
جایز دانسته اند؛ لیكن تعدادى از آنان، آن را به لحاظ مفاسد مترتب بر آن، حرام دانسته اند. بنابر این، از دیدگاه این دسته از
فقیهان، شبیه سازى هرچند به
حکم اولی جایز است، لیكن به
حکم ثانوی به موجب پیامدهاى
مفسده دار آن،
حرام مى باشد. در مقابل، ظاهر كلام برخى
حرمت شبیه سازى فى نفسه و به
حکم اولی است. بعضى نیز با در نظر گرفتن پیامدهاى مفسده دار این عمل، آن را در سطحى محدود كه منجرّ به آن مفاسد نگردد،
جایز دانسته اند.
در اینكه انسان شبیه سازى شده داراى
نسب و پدر و مادر است یا نه و در فرض نخست،
پدر و
مادر او چه كسى است، دیدگاهها مختلف است. برخى، موجود شبیه سازى شده را فاقد
نسب و پدر و مادر دانسته و او را فرزند
شرعی هیچ یک از صاحب سلول، صاحب تخمک و صاحب
رحم نمى دانند.
برخى
پدر او را مرد صاحب سلول و
مادر او را زن صاحب تخمک دانسته اند.
بعضى گفته اند: كودک شبیه سازى شده در صورتى كه سلول گرفته شده از مرد باشد، تنها پدر دارد و اگر از
زن باشد، تنها مادر دارد. بنابر این، كودک شبیه سازى شده در صورت نخست، مادر و در صورت دوم
پدر ندارد.
در عمل شبیه سازى یا غیر آن، چنانچه
تخمک از زنى و
رحم از زنى دیگر باشد، آیا صاحب تخمک مادر محسوب مى شود یا صاحب رحِم و یا هر دو؛ بدین معنا كه صاحب
تخمک مادر نسبی و صاحب رحِم مادر
رضاعی دیدگاهها مختلف است
براى شبیه سازى پیامدهاى منفى اى شمرده اند كه موجب
حکم به عدم جواز آن از دیدگاه برخى شده است. مهمترین این پیامدها عبارت است از:
۱. برچیده شدن تدریجى
سنت ازدواج و بروز اختلال در نظام
خانواده.
۲. فاقد
نسب بودن كودک شبیه سازى شده.
۳. روبه
اضمحلال رفتن
تنوع گونه هاى انسانى.
۴. احتمال سوء استفاده
بزهکار ان حرفهاى از این روش و عدم امكان تشخیص آنان در صورت شباهت داشتن به یكدیگر.
برخى از پیامدهاى یاد شده، همچون فاقد
نسب بودن، تنها بنابر بعضى مبانى و اقوال است و گروهى- چنان كه گذشت- چنین نوزادى را فاقد نسب نمى دانند. همچنین دیگران از سایر پیامدها پاسخهایى داده و آنها را براى
حکم به
حرمت كافى ندانسته اند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت ج۴،ص۶۱۹-۶۲۲
