علی بن احمد اسدی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
علی بن احمد اسدی (
۴۶۵ هـ.ق) شاعر بزرگ ایرانی، در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری در دوران غلبه سلجوقیان بر خراسان و سقوط غزنویان، در توس فعالیت می‌کرد.
وی به عنوان استاد فردوسی شناخته می‌شود و در پایان عمر فردوسی با سرودن چهار هزار بیت، شاهنامه او را کامل کرد.
اثر مشهور او
گرشاسب‌نامه است که در سال
۴۵۸ (هجری قمری) سروده شده و داستان ملی گرشاسب را به نظم کشیده است.
او در اشعارش به مضامین دینی و فلسفی توجه دارد و علاقه‌اش به اسلام و تشیع در اشعارش نمایان است.
وی همچنین لغت‌شناس بود و اثر
لغت فرس را خلق کرد که به تصحیح لغات متروک دری پرداخته است.
او از نظر کتابت نیز توانمندی داشت و کتاب
الابنیه را نسخه‌برداری کرده است.
تاریخ وفات او کمی مبهم است و برخی سال ۴۶۵ (هجری قمری) را ذکر کرده‌اند.
ابومنصور علی بن احمد اسدی طوسی نسبت او به پادشاهان عجم می‌رسد.
وی در اواخر قرن چهارم یا اوایل قرن پنجم هجری در شهر توس به دنیا آمد
و در همان‌جا رشد یافت.
دوره بلوغ او در شاعری مصادف با انقلابات خراسان و غلبه سلجوقیان بر آن دیار و سقوط غزنویان بود.
او در این اوضاع از خراسان به غرب ایران
و عراق رفت
و در آذربایجان اقامت گزید.
اسدی از شاعران بزرگ عصر خود و از جمله حماسه سرایان معروف ایران بود؛ در فصاحت و بلاغت یکه‌دار میدان و مقتدای پارسی گویان آن عصر بود.
به اعتقاد دولت شاه سمرقندی،
علی بن احمد، استاد فردوسی بوده
و در گروه شاعران خراسان سمت استادی داشته است.
آنان به او نظم شاهنامه را پیشنهاد می‌کردند، ولی او نمی‌پذیرفت و فردوسی را شایسته این کار می‌دانست.
بعدها هنگامی که فردوسی در بستر مرگ بود، اسدی با سرودن چهار هزار بیت شاهنامه او را کامل کرد.
برخی این ادعای دولت شاه را نپذیرفته و با دلایلی رد کرده‌اند.
وی با امیر ابودلف پادشاه نخجوان و امیر شجاع‌الدوله منوچهر بن شاوور معاصر بود و مورد لطف او قرار گرفت.
گرشاسب نامه اثر اوست که در سال ۴۵۸ (هجری قمری) آن را سروده است.
این منظومه مشهور و معتبر، اثر حماسی کاملی است و
اسدی توانسته به خوبی داستان گرشاسب و گورنگ فرزندان اثر و نوادگان جمشید، این داستان ملی را به نظم کشد.
یکدستی کلمات، ترکیبات منسجم و استوار و تشبیهات بسیار دقیق و ظریف در همه جای گرشاسب نامه آشکار است.
او در وصف میدان‌های رزم و مناظر طبیعی و مجالس و افراد داستان به فردوسی نزدیک شده است.
وی از حکمت‌ها، مَثَل‌ها، مواعظ و نصایح در گرشاسب نامه غفلت نکرده است.
علاقه او به دین اسلام در اشعار آشکار است و استفاده از آیات قرآن و احادیث در اشعار، این حقیقت را به دست می‌دهد.
اشاره به موضوع شفاعت و ظهور مهدی موعود، گرایش را او به تشیع تقویت می‌کند.
از اشعار این حماسه سرا، آگاهی او به مطالب فلسفی، تاریخ، جغرافیا و نجوم پیداست
و شاید از همین رو او را لقب حکیم داده‌اند.
او قصیده‌هایی با نام مناظره سروده است که از مضامین بدیع و متین برخوردار بوده و حکیمانه سروده شده است.
وی لغت‌شناس نیز بود
و بسیاری از لغات متروک دری را در اشعار خود گنجانده بود
و اثری در زمینه لغت به نام
لغت فرس از خود برجای گذاشت که در آن برای تصحیح لغات از شعر شاعران پیشین استفاده شده است
و این اثر چاپ شده است.
او در کتابت نیز مهارت داشت و کتاب
الابنیه را خود نسخه‌برداری کرد.
در تاریخ وفات
ابومنصور اسدی اختلاف است، از جمله در سال ۴۶۵ (هجری قمری) نوشته اند.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلام، برگرفته از مقاله «علی بن احمد اسدی»، ج۳، ص۲۳۳.
