علیم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَلیم:
(إِنَّ اللّٰهَ سَميعٌ عَليمٌ) عَلیم: به معنى «دانا»، از مادّه «علم» گرفته شده
و نام حضرت بارى تعالى است، چرا كه علمش محيط بر جميع مخلوقات است.
اين واژه برطبق ضبط «المعجم الاحصائى» ۱۳۹ بار در قرآن كريم تكرار شده است.
واژه «علاّم» صيغه مبالغه به معنى «بسيار دانا» است و يكى ديگر از اسماى حسناى الهى است، چنان كه در آيه ۱۰۹
سوره مائده مى‌خوانيم:
(...إِنَّکَ أَنْتَ عَلاّمُ الْغُيوبِ ) «...همانا تو خود از تمام پنهانی‌ها آگاهى.»
از اين آيه استفاده مى‌شود كه علم غيب مخصوص ذات خداست، ولى به هركس آنچه صلاح ببيند تعليم مى‌دهد و كميت و كيفيت آن مربوط به خواست و مشيّت اوست.
به موردی از کاربرد
عَلیم در
قرآن، اشاره می‌شود:
(فَمَن بَدَّلَهُ بَعْدَ ما سَمِعَهُ فَإِنَّما إِثْمُهُ عَلَى الَّذينَ يُبَدِّلونَهُ إِنَّ اللّهَ سَميعٌ عَليمٌ) (و هر كس بعد از شنيدنش آن را تغيير دهد، گناه آن، بر همان كسانى است كه آن وصيّت را تغيير مى‌دهند؛ كه خداوند، شنوا و داناست.)
شیخ طبرسی در
مجمع البیان می‌فرماید:
(إِنَّ اللَّهَ سَميعٌ عَليمٌ) یعنی خداوند به آنچه موصى وصيّت كرده است -عادلانه باشد يا ظالمانه- شنوا و به آنچه وصى عمل می‌كند -به طور صحيح و كامل به آن عمل كند يا وصيّت را تغيير بدهد- عالم است بعضى گفته‌اند «مراد اين است كه خداوند وصيّت‌هاى شما را می‌شنود و به نيّت‌هاى شما عالم است» برخى می‌گويند: «مقصود اين است كه خداوند كليه شنيدنی‌ها را می‌شنود و به جميع معلومات دانا است اين آيه دلالت بر اين مطلب دارد كه تغيير دادن وصى يا وارث در وصيّت و تقصير آن‌ها در عمل به آن موجب مسئووليّت و گناه بر موصى نمی‌گردد و از اجر او چيزى كاسته نمی‌شود زيرا هيچ فردى به جهت گناهى كه ديگرى مرتكب شده است مورد مؤاخذه و مجازات قرار نمی‌گيرد.
اين آيه بر بطلان قول كسانى كه مى‌گويند: «چنانچه وارث دين ميّت را ادا نكند ميّت در عالم قبر يا در عالم آخرت مورد مؤاخذه قرار مى‌گيرد» دلالت دارد زيرا همانطور كه گفتيم از آيه استفاده می‌شود كه هيچ كس به علّت گناهى كه ديگرى مرتكب شده است مؤاخذه و مجازات نمی‌شود و در مورد نامبرده «ميّت» گناهى ندارد گناه و مسئوليّت تنها متوجّه وارث است.
به اين نكته نيز بايد توجّه داشت كه اگر وارث دين ميّت را بدون اينكه او وصيّت نمايد ادا كرد اين موضوع موجب سقوط عقاب از ميّت نمی‌شود مگر اينكه خداوند تفضّل كند و عقاب را از او بردارد.
• شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عَلیم»، ج۳، ص۲۱۸.
