• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد ابن حمدون

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد ابن حمدون


محمد ابن حمدون (۴۹۵ ـ ۵۶۲ هـ.ق) ادیب، شاعر و کاتب برجسته بغدادی قرن ششم (هجری قمری) بود.
خاندانش مشهور به علم و فضل بودند و پدر و دو برادرش ابونصر و ابوالمظفر نیز به کار کتابت و ادب اشتغال داشتند.
تحصیلات خود را نزد اسماعیل بن فضل جرجانی آغاز کرد
در زمان خلافت المقتفی لامراللّه شغل دیوانی گرفت و به مقام عارض العسکر، محاسب یا بازرس سپاه رسید.
ایشان در عهد المستنجد بالله به مشاورت ادبی و ریاست دیوان زمام (ناظر کل مالی) منصوب شد.
از شاگردان او می‌توان به پسرش ابوسعد حسن، احمد بن طارق و احمد بن حسن عاقولی اشاره کرد.
وی در ادب، شعر و تاریخ تبحر داشت و اثر معروفش التذکرة الحمدونیة، مجموعه‌ای ارزشمند در تاریخ، ادب، نوادر و اشعار است.
ایشان در ماه ذی‌القعده سال ۵۶۲ (هجری قمری) در زندان درگذشت و در مقابر قریش در بغداد دفن شد.


ابوالمعالی محمد بن حسن بن محمد
[۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
[۲] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۰.    
[۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
[۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
[۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
[۶] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۸، ص۱۷۵.    
[۷] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
[۸] ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۲۳.    
[۹] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۲۶۳.    
ملقب به کافی الکفاة
[۱۰] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
[۱۱] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
و مشهور به ابن حمدون
[۱۲] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
[۱۳] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
[۱۴] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
[۱۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
ادیب، شاعر و کاتب
[۱۶] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
[۱۷] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
[۱۸] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۰.    
[۱۹] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
[۲۰] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
بغدادی
[۲۱] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
که در ماه رجب سال ۴۹۵ (هجری قمری) متولد شد.
[۲۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
[۲۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
[۲۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
[۲۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
خاندانش مشهور به علم و فضل بودند و پدر و دو برادرش ابونصر و ابوالمظفر نیز به کار کتابت و ادب اشتغال داشتند.
[۲۶] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
[۲۷] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
[۲۸] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
[۲۹] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
صفدی درباره خصوصیات اخلاقی او می‌نویسد: فردی خوش اخلاق و خوش معاشرت بود.
[۳۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۲۶۴.    

محمد از همان کودکی و در سال ۵۱۰(هجری قمری) نزد اسماعیل بن فضل جرجانی دانش آموخت.
[۳۱] ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج الیه، ج۱۵، ص۱۹.
[۳۲] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    

ابوالمعالیدر زمان خلافت المقتفی لامراللّه (۵۳۰ ـ ۵۵۵ هـ.ق)، شغل دیوانی گرفت و به مقام عارض العسکر، محاسب یا بازرس سپاه رسید.
[۳۳] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
[۳۴] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
وی پس از آن در شمار نزدیکان المستنجد (خلافت ۵۵۵ ـ ۵۶۶ هـ.ق) درآمد و با او در باب ادب مشورت می‌نمود.
[۳۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
[۳۶] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
[۳۷] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۵.    
[۳۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
[۳۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
او سرانجام از جانب خلیفه به ریاست دیوان زمام که متصدی نظارت عالی بر امور مالی بود، منصوب شد.
[۴۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۲۶۴.    
[۴۱] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
[۴۲] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
[۴۳] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۵.    
[۴۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    

کافی الکفاة شاگردانی داشته که جمله کسانی که از وی بهره علمی برده‌اند، می‌توان به فرزندش ابوسعد حسن، احمد بن طارق و احمد بن حسن عاقولی اشاره کرد.
[۴۵] ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج الیه، ج۱۵، ص۱۹.

حسن کتاب‌هایی تالیف کرده که مهمترین آثارش التذکرة الحمدونیه است.
[۴۶] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
[۴۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
[۴۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
[۴۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
[۵۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
[۵۱] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
[۵۲] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
ابن خلکان این اثر را از بهترین آثار و شامل تاریخ، ادب، نوادر و اشعار دانسته
[۵۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
و می‌نویسد: «از متأخران کسی به مانند این کتاب ننوشته است.
[۵۴] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
ابن حمدون در این کتاب به نقل برخی حکایات و روایات تاریخی پرداخته که خلیفه المستنجد با دیدن برخی از این روایات، آن را حمله مستقیم به دستگاه خلافت عباسی پنداشت؛ لذا او را از منصبش عزل و به زندان افکند.»
[۵۵] ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
او شعر نیز می‌سرود و کتبی بعضی از اشعار او را آورده است.
[۵۶] ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۲۴.    
[۵۷] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
[۵۸] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
[۵۹] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    

ابن حمدون سرانجام در ماه ذی‌القعده
[۶۰] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
سال ۵۶۲ (هجری قمری)
[۶۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
[۶۲] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
[۶۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
[۶۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
[۶۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
[۶۶] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
[۶۷] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
[۶۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
در زندان درگذشت و در مقابر قریش در بغداد دفن شد.
[۶۹] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۸، ص۱۷۵.    
(دیگر منابع:
[۷۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
[۷۱] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
[۷۲] یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
[۷۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
[۷۴] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۰.    
[۷۵] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
[۷۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
[۷۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
[۷۸] ابن فوطی، عبد الرزاق بن احمد، مجمع الآداب، ج۲، ص۴۱۵.
[۷۹] طاش کبری زاده، احمد، مفتاح السعاده، ج۱، ص۲۰۹.
[۸۰] شنتناوی، احمد، دایرة المعارف الاسلامیة، ج۱، ص۱۴۴.
[۸۱] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
)


۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
۲. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۰.    
۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
۶. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۸، ص۱۷۵.    
۷. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
۸. ↑ ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۲۳.    
۹. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۲۶۳.    
۱۰. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
۱۱. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۱۲. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
۱۳. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
۱۴. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
۱۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۱۶. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
۱۷. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
۱۸. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۰.    
۱۹. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
۲۰. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۲۱. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۲۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
۲۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
۲۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
۲۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
۲۶. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
۲۷. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
۲۸. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
۲۹. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۳۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۲۶۴.    
۳۱. ↑ ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج الیه، ج۱۵، ص۱۹.
۳۲. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۳۳. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
۳۴. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۳۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
۳۶. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۳۷. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۵.    
۳۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
۳۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
۴۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۲، ص۲۶۴.    
۴۱. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۴۲. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
۴۳. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۵.    
۴۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
۴۵. ↑ ابن دبیثی، محمد بن سعید، المختصر المحتاج الیه، ج۱۵، ص۱۹.
۴۶. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
۴۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
۴۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
۴۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
۵۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
۵۱. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
۵۲. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۵۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۵۴. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۵۵. ↑ ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۳۸۰.    
۵۶. ↑ ابن شاکر کتبی، محمد بن شاکر، فوات الوفیات، ج۳، ص۳۲۴.    
۵۷. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۵۸. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
۵۹. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۶۰. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
۶۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
۶۲. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۱.    
۶۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
۶۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
۶۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
۶۶. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
۶۷. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
۶۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    
۶۹. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۸، ص۱۷۵.    
۷۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۸۵.    
۷۱. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۵، ص۳۷۴.    
۷۲. ↑ یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷۸.    
۷۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۳.    
۷۴. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۷، ص۶۰.    
۷۵. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۲۶.    
۷۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۵.    
۷۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۹، ص۲۱۷.    
۷۸. ↑ ابن فوطی، عبد الرزاق بن احمد، مجمع الآداب، ج۲، ص۴۱۵.
۷۹. ↑ طاش کبری زاده، احمد، مفتاح السعاده، ج۱، ص۲۰۹.
۸۰. ↑ شنتناوی، احمد، دایرة المعارف الاسلامیة، ج۱، ص۱۴۴.
۸۱. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۳۸۳.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد ابن حمدون»، ج۴، ص۲۷۷.


رده‌های این صفحه : ادیبان قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 562 (قمری) | زادگان سال 495 (قمری) | شاعران قرن 6 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | کاتبان قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار