محمد بن طیب بصری
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن طیب بصری (م
۴۰۳ هـ.ق) از متکلمان برجسته اشعری و فقهای مالکی بود.
او در اصول عقاید، فقه و حدیث تحصیل کرد. وی به مناظره با متکلمان دیگر شهرت داشت و لقب
شیخ السنه و
لسان الامه را گرفت.
ایشان از سوی
عضدالدوله دیلمی به عنوان نماینده به دربار
روم فرستاده شد و مدتی نیز به قضاوت پرداخت.
از آثار مهم او
الابانه،
اعجاز القرآن،
الملل و النحل و
تمهید الاوائل است.
وی در سال ۴۰۳ (هجری قمری) در
بغداد درگذشت.
ابوبکر محمد بن طیب بن محمد بصری معروف به
ابن باقلانی اهل
بصره بود،
ولی در بغداد و محله کرخ آن شهر سکونت داشت.
وجه تسمیه او به ابن باقلانی به دلیل انتساب یکی از پدران او به باقلا و فروشندگی آن است.
او بعد از گذر ایام کودکی به تحصیل علم پرداخت در زمینه اصول عقاید، فقه و حدیث کسب علم کرد.
خطیب از او به عنوان محدثی مورد اعتماد یاد میکند.
قاضی عیاضی نیز در فقه و فروع احکام مالکی او را فقیه میداند و میگوید: او ریاست مالکیان وقت را داشته است.
او در رأس اشعریان عصر خود قرار داشت.
باب مناظره با دیگران را میگشود و با آنان به بحث میپرداخت.
ابوسعید هارونی،
شیخ مفید و
بشر بن حسین معتزلی طراف مناظره او بودهاند.
او را به دلایل فوق لقب
شیخ السنه و
لسان الامه داده بودند.
او در مسجد جامع منصور بغداد به تدریس پرداخت و بسیاری در جلسه درس او شرکت میکردند.
او از طرف عضدالدوله دیلمی به عنوان نماینده نزد پادشاه روم فرستاده شد.
و مدتی را هم در شهرهای مرزی به قضاوت پرداخت.
ابوبکر از
ابوبکر بن مجاهد اشعری عقاید و کلام آموخت.
از
ابوبکر ابهری فقه یاد گرفت.
از محدثانی چون
ابوبکر قطیعی و
ابواحمد حسین نیشابوری حدیث شنید.
بصری شاگردانی داشته که از جمله آنها؛
ابومحمد عبداللّه لوهاب مالکی و
ابو جعفر سمنانی از شاگردان کلامی او بودهاند.
قاضی ابومحمد بن نصر نیز از شاگردان او در فقه است.
محمد بن طیب کتابهایی تألیف کرده که عبارتند از:
• الابانه در کلام؛
• الاصول الکبیر در فقه؛
• اعجاز القرآن؛
• الانتصار؛
• کشف الاسرار الباطنیه؛
• الملل و النحل؛
• مناقب الائمه؛
•نهایة الایجاز و هدایة المسترشدین؛
• تمهید الاوائل؛
• الانصاف؛
• دقائق الکلام؛
• الاستبصار؛
• البیان در فرق معجزه و کرامت.
از این متکلم اشعری در اثبات عقیده خود و رد مذاهب دیگر آثاری بر جای ماند.
در رد
معتزله،
جهمیه،
خوارج،
شیعه و دیگر مذاهب کلامی کتاب نوشت.
در مختصرنویسی میکوشید، ولی به دلیل وسعت اطلاعاتش قادر بر انجام آن نبود.
ابن باقلانی در
ذیقعده سال ۴۰۳ (هجری قمری) در بغداد درگذشت.
فرزندش حسن بر او نماز گزارد و در خانه اش به خاک سپرده شد.
جسد او بعدها به گورستان باب حرب بغداد منتقل شد.
برخی، تاریخ های دیگری برای درگذشت او ذکر کردهاند
که به نظر اشتباه است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن طیب بصری»، ج۳، ص۲۹۶.