• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن طیب بصری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن طیب بصری۴۰۳ هـ.ق) از متکلمان برجسته اشعری و فقهای مالکی بود.
او در اصول عقاید، فقه و حدیث تحصیل کرد. وی به مناظره با متکلمان دیگر شهرت داشت و لقب شیخ السنه و لسان الامه را گرفت.
ایشان از سوی عضدالدوله دیلمی به عنوان نماینده به دربار روم فرستاده شد و مدتی نیز به قضاوت پرداخت.
از آثار مهم او الابانه، اعجاز القرآن، الملل و النحل و تمهید الاوائل است.
وی در سال ۴۰۳ (هجری قمری) در بغداد درگذشت.



ابوبکر محمد بن طیب بن محمد بصری معروف به ابن باقلانی اهل بصره بود، ولی در بغداد و محله کرخ آن شهر سکونت داشت.
وجه تسمیه او به ابن باقلانی به دلیل انتساب یکی از پدران او به باقلا و فروشندگی آن است.
[۱۴] سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۶۵.

او بعد از گذر ایام کودکی به تحصیل علم پرداخت در زمینه اصول عقاید، فقه و حدیث کسب علم کرد.
خطیب از او به عنوان محدثی مورد اعتماد یاد می‌کند.
قاضی عیاضی نیز در فقه و فروع احکام مالکی او را فقیه می‌داند و می‌گوید: او ریاست مالکیان وقت را داشته است.
او در رأس اشعریان عصر خود قرار داشت. باب مناظره با دیگران را می‌گشود و با آنان به بحث می‌پرداخت. ابوسعید هارونی، شیخ مفید و بشر بن حسین معتزلی طراف مناظره او بوده‌اند.
او را به دلایل فوق لقب شیخ السنه و لسان الامه داده بودند.


او در مسجد جامع منصور بغداد به تدریس پرداخت و بسیاری در جلسه درس او شرکت می‌کردند.
او از طرف عضدالدوله دیلمی به عنوان نماینده نزد پادشاه روم فرستاده شد. و مدتی را هم در شهرهای مرزی به قضاوت پرداخت.



ابوبکر از ابوبکر بن مجاهد اشعری عقاید و کلام آموخت. از ابوبکر ابهری فقه یاد گرفت.
از محدثانی چون ابوبکر قطیعی و ابواحمد حسین نیشابوری حدیث شنید.



بصری شاگردانی داشته که از جمله آن‌ها؛ ابومحمد عبداللّه لوهاب مالکی و ابو جعفر سمنانی از شاگردان کلامی او بوده‌اند.
قاضی ابومحمد بن نصر نیز از شاگردان او در فقه است.


محمد بن طیب کتاب‌هایی تألیف کرده که عبارتند از:
• الابانه در کلام؛
• الاصول الکبیر در فقه؛
• اعجاز القرآن؛
• الانتصار؛
• کشف الاسرار الباطنیه؛
• الملل و النحل؛
• مناقب الائمه؛
•نهایة الایجاز و هدایة المسترشدین؛
• تمهید الاوائل؛
• الانصاف؛
• دقائق الکلام؛
• الاستبصار؛
• البیان در فرق معجزه و کرامت.
از این متکلم اشعری در اثبات عقیده خود و رد مذاهب دیگر آثاری بر جای ماند.
در رد معتزله، جهمیه، خوارج، شیعه و دیگر مذاهب کلامی کتاب نوشت. در مختصرنویسی می‌کوشید، ولی به دلیل وسعت اطلاعاتش قادر بر انجام آن نبود.


ابن باقلانی در ذیقعده سال ۴۰۳ (هجری قمری) در بغداد درگذشت. فرزندش حسن بر او نماز گزارد و در خانه اش به خاک سپرده شد.
جسد او بعدها به گورستان باب حرب بغداد منتقل شد.
برخی، تاریخ های دیگری برای درگذشت او ذکر کرده‌اند که به نظر اشتباه است.



۱. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۴.    
۲. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۳. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۶۹.    
۴. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۰۹.    
۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۶۹.    
۸. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۰۹.    
۹. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۱۰. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۵.    
۱۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۶۹.    
۱۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۳. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۰۹.    
۱۴. سمعانی، عبدالكریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۶۵.
۱۵. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۱۶. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۴.    
۱۷. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۵.    
۱۸. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۴، ص۲۳۴.    
۱۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۶۹.    
۲۰. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۲۱. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۲۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۲۳. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۷.    
۲۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۶۹.    
۲۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۰۹.    
۲۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۲۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۶۹.    
۲۸. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۲۹. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۴.    
۳۰. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۳۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۳۲. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۹۶.    
۳۳. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۵.    
۳۴. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۴.    
۳۵. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۴.    
۳۶. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۳۷. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۹۶.    
۳۸. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۳۹. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۹۶.    
۴۰. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۴۱. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۷.    
۴۲. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۵۰.    
۴۳. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۷.    
۴۴. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۴۵. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۱۰.    
۴۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۴۷. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۴۸. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۴۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۱۰.    
۵۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۵۱. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۵۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۵۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۵۴. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۱۰.    
۵۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۵۶. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۵۷. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۱۰.    
۵۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۵۹. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۱۰.    
۶۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۶۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۶۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۶۳. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۶۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۷۶.    
۶۵. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۶۶. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۱۰.    
۶۷. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۴، ص۲۳۴.    
۶۸. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۹.    
۶۹. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۷۰. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۷۱. کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۱۰.    
۷۲. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۹۶.    
۷۳. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۶۹.    
۷۴. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۹.    
۷۵. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۷۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۷۰.    
۷۷. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۹۶.    
۷۸. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۶۴.    
۷۹. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۹.    
۸۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۷۰.    
۸۱. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۹۶.    
۸۲. قاضی یحصبی، عیاض بن موسی، ترتیب المدارک، ج۷، ص۴۹.    
۸۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۹۸.    
۸۴. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم، ج۱۵، ص۹۶.    
۸۵. ابن اثیر، عزالدین، اللباب فی تهذیب الانساب، ص۶۴.    
۸۶. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۱۰، ص۴۶.    
۸۷. ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهره، ج۴، ص۲۳۴.    
۸۸. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۵۰.    
۸۹. الباقلّانی، ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۴، ص۳۸۳.    
۹۰. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۹۱. ابن فرحون، ابراهیم بن علی، الدیباج المذهّب، ص۴۳.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن طیب بصری»، ج۳، ص۲۹۶.






جعبه ابزار