محمد بن عبدالحمید اسمندی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عبدالحمید اسمندی (
۴۸۸ ـ
۵۵۲ هـ.ق) فقیه و متکلم
حنفی اهل اُسمند از توابع سمرقند بود.
فقه را نزد اشرف علوی و
حدیث را از خراط آموخت و در
بغداد در حلقات ابنجوزی حضور یافت.
او مناظرهگری توانا بود، اما به دلیل تظاهر به شرب خمر و بخل در علمآموزی، برخی رجالنویسان از وی انتقاد کردهاند.
با این حال، شاگردانی چون سمعانی و قاضی اسیوط تربیت کرد.
آثار متعدد فقهی و کلامی چون
تحفة الفقهاء،
شرح الجامع الکبیر و
شرح التأویلات از ایشان باقی مانده است.
وفات او به سال ۵۵۲ (هجری قمری) یا
۵۶۳ (هجری قمری) گزارش شده است.
ابوالفتح محمد بن عبدالحمید بن حسین بن حسن اسمندی سمرقندی رازی در سال ۴۸۸ (هجری قمری)
در سمرقند به دنیا آمد.
وی فقیهی دانشور
و مناظرهگری چیره دست
از اهالی اُسمند،
از توابع
سمرقند بود
و به این سبب به اسمندی شهرت یافته است.
قرشی وی را در زمره دانشمندان برجسته حنفی برشمرده است.
ابوالفتح فقه را نزد امام اشرف علوی
از فقیهان بنام آن سامان، و حدیث را از ابوالحسن علی بن عمر خراط استماع کرد.
او به بغداد نیز مسافرتهایی داشته
و حتی در جلسات موعظهای که ابن جوزی برپا ساخته بود، شرکت میکرد.
درباره
محمد بن عبدالحمید، رجالنویسان اهلسنت بر فقاهت و چیرهدستی ایشان در
علم کلام و مناظره اعتراف کردهاند.
آوازه او را در این فن کم نظیر دانسته و او را ستودهاند.
در مقابل، دو صفت مذموم و ناپسند را به او نسبت دادهاند که تا حدی از اعتبار و مقبولیت وی کاسته است.
ابوسعد سمعانی در گزارش خود درباره وی مینویسد: با اینکه بارها اسمندی را در سمرقند ملاقات کرده و روایاتی را از او شنیده، به دلیل آنکه متظاهر به شرب خمر بود
از وی روایتی نقل نکرده است.
گرچه مینویسد: «ولی پس از بازگشت او از حج در سال
۵۵۳ (هجری قمری) در
مرو احادیثی از او فرا گرفته است.»
اتابکی نیز تنگنظری و بخل او را سرزنش کرده مینویسد: «او در ترویج و گسترش اندوختههای خویش بسیار بخیل بود و با وجود تسلط و ورودش در بسیاری از مسائل، از پاسخگویی دریغ کرده و طفره میرفت؛ گرچه درنهایت از مناظره کنارهگیری کرده
و به گوشهگیری روی آورد.»
از وی نقل شده راحتی دنیا
در دو چیز است: «کتابی که آن را مطالعه کنی و شرابی که بنوشی!».
سمرقندی شاگردانی داشته که از شاگردان وی میتوان به افرادی چون ابوالبرکات محمد بن علی انصاری قاضی اسیوط
و ابوالمظفر سمعانی اشاره کرد.
به هر صورت وی کرسی تدریس داشت، از جمله آنکه املا تفسیر میکرد.
ابن عبدالحمید کتابهایی تالیف کرده که آثارش عبارتاند از:
• التعلیقه در چند مجلد؛
• شرح عیون المسائل لصاحب المحیط فی الفروع؛
• حصر المسائل و قصر الدلائل در شرح منظومه خلافیات نسفی؛
• شرح الجامع الکبیر شیبانی در فروع فقه حنفی؛
• بذل النظر فی الاصول؛
• تحفة الفقهاء فی الفروع؛
• تفسیر القرآن؛
• شرح التأویلات للماتریدی؛
• شرح الهدایة للصابونی در علم کلام؛
• الفوائد العلائیّه؛
• مختلف الروایه؛
• میزان الاصول فی نتایج العقول؛
• المعترض و المختلف؛
• التحفه فی الفقه؛
• مسائل اختلافی فقه.
داودی تصنیفی در مسائل اختلافی فقه نیز برای وی ذکر کرده است.
اسمندی در سال ۵۵۲ (هجری قمری)
یا ۵۶۳ (هجری قمری) فوت کرد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالحمید اسمندی»، ج۴، ص۲۸۲-۲۸۳.