• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالحمید اسمندی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن عبدالحمید اسمندی


محمد بن عبدالحمید اسمندی (۴۸۸ ـ ۵۵۲ هـ.ق) فقیه و متکلم حنفی اهل اُسمند از توابع سمرقند بود.
فقه را نزد اشرف علوی و حدیث را از خراط آموخت و در بغداد در حلقات ابن‌جوزی حضور یافت.
او مناظره‌گری توانا بود، اما به دلیل تظاهر به شرب خمر و بخل در علم‌آموزی، برخی رجال‌نویسان از وی انتقاد کرده‌اند.
با این حال، شاگردانی چون سمعانی و قاضی اسیوط تربیت کرد.
آثار متعدد فقهی و کلامی چون تحفة الفقهاء، شرح الجامع الکبیر و شرح التأویلات از ایشان باقی مانده است.
وفات او به سال ۵۵۲ (هجری قمری) یا ۵۶۳ (هجری قمری) گزارش شده است.


ابوالفتح محمد بن عبدالحمید بن حسین بن حسن اسمندی سمرقندی رازی
[۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۲] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۳] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۴] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
[۵] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
[۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۸] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۳.    
[۹] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
[۱۰] ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
[۱۱] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۵۶۹.    
[۱۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
[۱۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
[۱۴] ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۱۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
در سال ۴۸۸ (هجری قمری)
[۱۶] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
[۱۷] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۱۸] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۱۹] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
[۲۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۲۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
در سمرقند به دنیا آمد.
[۲۲] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۱۸۱.
[۲۳] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
[۲۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
[۲۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
وی فقیهی دانشور
[۲۶] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۲۷] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۲۸] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۲۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۳۰] خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
[۳۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۳۲] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
[۳۳] ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
[۳۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۳۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
و مناظره‌گری چیره دست
[۳۶] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۳۷] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۳۸] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۳۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۴۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
[۴۱] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
[۴۲] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
[۴۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۴۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
از اهالی اُسمند،
[۴۵] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۴۶] ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
[۴۷] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
از توابع سمرقند بود
[۴۸] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۴۹] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
[۵۰] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۵۱] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۵۲] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
[۵۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
[۵۴] ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
[۵۵] ابغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
[۵۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
و به این سبب به اسمندی شهرت یافته است.
[۵۷] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
قرشی وی را در زمره دانشمندان برجسته حنفی برشمرده است.
[۵۸] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۵۹] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
[۶۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
[۶۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۶۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
[۶۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    

ابوالفتح فقه را نزد امام اشرف علوی
[۶۴] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۶۵] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۶۶] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۶۷] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
از فقیهان بنام آن سامان، و حدیث را از ابوالحسن علی بن عمر خراط استماع کرد.
[۶۸] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۶۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۷۰] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
او به بغداد نیز مسافرت‌هایی داشته
[۷۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۷۲] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۷۳] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
[۷۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
[۷۵] ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۷۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
و حتی در جلسات موعظه‌ای که ابن جوزی برپا ساخته بود، شرکت می‌کرد.
[۷۷] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۷۸] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    


درباره محمد بن عبدالحمید، رجال‌نویسان اهل‌سنت بر فقاهت و چیره‌دستی ایشان در علم کلام
[۷۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۸۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۸۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
و مناظره اعتراف کرده‌اند.
[۸۲] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۸۳] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۸۴] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۸۵] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۸۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
[۸۷] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
[۸۸] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
[۸۹] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۹۰] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
آوازه او را در این فن کم نظیر دانسته و او را ستوده‌اند.
در مقابل، دو صفت مذموم و ناپسند را به او نسبت داده‌اند که تا حدی از اعتبار و مقبولیت وی کاسته است.
ابوسعد سمعانی در گزارش خود درباره وی می‌نویسد: با این‌که بارها اسمندی را در سمرقند ملاقات کرده و روایاتی را از او شنیده، به دلیل آن‌که متظاهر به شرب خمر بود
[۹۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۹۲] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۹۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
از وی روایتی نقل نکرده است.
[۹۴] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
[۹۵] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
گرچه می‌نویسد: «ولی پس از بازگشت او از حج در سال ۵۵۳ (هجری قمری) در مرو احادیثی از او فرا گرفته است.»
[۹۶] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۷.    
[۹۷] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
اتابکی نیز تنگ‌نظری و بخل او را سرزنش کرده می‌نویسد: «او در ترویج و گسترش اندوخته‌های خویش بسیار بخیل بود و با وجود تسلط و ورودش در بسیاری از مسائل، از پاسخ‌گویی دریغ کرده و طفره می‌رفت؛ گرچه درنهایت از مناظره کناره‌گیری کرده
[۹۸] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۹۹] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
و به گوشه‌گیری روی آورد.»
[۱۰۰] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
از وی نقل شده راحتی دنیا
[۱۰۱] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
در دو چیز است: «کتابی که آن را مطالعه کنی و شرابی که بنوشی!».
[۱۰۲] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۱۰۳] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    


سمرقندی شاگردانی داشته که از شاگردان وی می‌توان به افرادی چون ابوالبرکات محمد بن علی انصاری قاضی اسیوط
[۱۰۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات،ج۳، ص۱۸۲.    
و ابوالمظفر سمعانی اشاره کرد.
[۱۰۵] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۱۸۱.
[۱۰۶] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
به هر صورت وی کرسی تدریس داشت، از جمله آن‌که املا تفسیر می‌کرد.
[۱۰۷] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۱۰۸] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    


ابن عبدالحمید کتاب‌هایی تالیف کرده که آثارش عبارت‌اند از:
• التعلیقه در چند مجلد؛
[۱۰۹] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
[۱۱۰] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
[۱۱۱] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
[۱۱۲] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
[۱۱۳] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۱۱۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
• شرح عیون المسائل لصاحب المحیط فی الفروع؛
[۱۱۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۱۱۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
• حصر المسائل و قصر الدلائل در شرح منظومه خلافیات نسفی؛
[۱۱۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۱۱۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
[۱۱۹] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
• شرح الجامع الکبیر شیبانی در فروع فقه حنفی؛
[۱۲۰] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۱۲۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
• بذل النظر فی الاصول؛
[۱۲۲] ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۱۲۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
• تحفة الفقهاء فی الفروع؛
[۱۲۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
• تفسیر القرآن؛
[۱۲۵] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
• شرح التأویلات للماتریدی؛
[۱۲۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
• شرح الهدایة للصابونی در علم کلام؛
[۱۲۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۱۲۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۱۲۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
• الفوائد العلائیّه؛
[۱۳۰] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
• مختلف الروایه؛
[۱۳۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۱۳۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
• میزان الاصول فی نتایج العقول؛
[۱۳۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
• المعترض و المختلف؛
[۱۳۴] ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
• التحفه فی الفقه؛
[۱۳۵] ریاضی زاد، عبد اللطیف بن محمد، اسماء الکتب، ص۹۷.
• مسائل اختلافی فقه.
داودی تصنیفی در مسائل اختلافی فقه نیز برای وی ذکر کرده است.
[۱۳۶] داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۱۸۱.
[۱۳۷] سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    


اسمندی در سال ۵۵۲ (هجری قمری)
[۱۳۸] قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
[۱۳۹] سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
[۱۴۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات،ج۳، ص۱۸۲.    
[۱۴۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
[۱۴۲] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
[۱۴۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
[۱۴۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
[۱۴۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
یا ۵۶۳ (هجری قمری) فوت کرد.
[۱۴۶] ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
[۱۴۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
(دیگر منابع:
[۱۴۸] ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۳.    
[۱۴۹] ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۴، ص۲۱۰.
[۱۵۰] ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
[۱۵۱] ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
[۱۵۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۵۶۹.    
[۱۵۳] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
[۱۵۴] بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
[۱۵۵] ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
[۱۵۶] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۳.
[۱۵۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
)


۱. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۲. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۳. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۴. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
۵. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۸. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۳.    
۹. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۱۰. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
۱۱. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۵۶۹.    
۱۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
۱۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
۱۴. ↑ ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۱۶. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
۱۷. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۱۸. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۹. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۲۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۲۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۲۲. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۱۸۱.
۲۳. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
۲۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
۲۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۲۶. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۲۷. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۲۸. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۲۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۳۰. ↑ خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
۳۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۳۲. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۳۳. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
۳۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۳۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۳۶. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۳۷. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۳۸. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۳۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۴۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
۴۱. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۴۲. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۴۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۴۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۴۵. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۴۶. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
۴۷. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۴۸. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۴۹. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
۵۰. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۵۱. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۵۲. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۵۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۵۴. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
۵۵. ↑ ابغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
۵۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۵۷. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۵۸. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۵۹. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
۶۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
۶۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۶۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
۶۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۶۴. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۶۵. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۶۶. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۶۷. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۶۸. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۶۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۷۰. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۷۱. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۷۲. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۷۳. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
۷۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
۷۵. ↑ ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۷۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۷۷. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۷۸. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۷۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۸۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۸۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۸۲. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۸۳. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۸۴. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۸۵. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۸۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۱۸۲.    
۸۷. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۸۸. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۸۹. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۹۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۹۱. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۹۲. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۹۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۹۴. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۹۵. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۹۶. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۷.    
۹۷. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۹۸. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۹۹. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
۱۰۰. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
۱۰۱. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۱۰۲. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۱۰۳. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۱۰۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات،ج۳، ص۱۸۲.    
۱۰۵. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۱۸۱.
۱۰۶. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۱۰۷. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۱۰۸. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۱۰۹. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۴.    
۱۱۰. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
۱۱۱. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۱۱۲. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۱۱۳. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۱۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۱۱۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۱۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۱۱۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۱۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
۱۱۹. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۲۰. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۲۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۱۲۲. ↑ ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۲۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۱۲۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۲۵. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۲۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۲۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۲۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۲۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۱۳۰. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۳۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۳۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۳۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۳۴. ↑ ابن تغری بردی، یوسف، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهره، ج۵، ص۳۷۹.    
۱۳۵. ↑ ریاضی زاد، عبد اللطیف بن محمد، اسماء الکتب، ص۹۷.
۱۳۶. ↑ داوودی، محمد بن علی، طبقات المفسّرین، ج۲، ص۱۸۱.
۱۳۷. ↑ سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۱، ص۲۴۶.    
۱۳۸. ↑ قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۷۵.    
۱۳۹. ↑ سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌بکر، طبقات المفسرین، ص۱۰۷.    
۱۴۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات،ج۳، ص۱۸۲.    
۱۴۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۲.    
۱۴۲. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۴.    
۱۴۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
۱۴۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
۱۴۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۴۶. ↑ ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۸، ص۱۸۰.    
۱۴۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    
۱۴۸. ↑ ابن قطلوبغا، قاسم بن قطلوبغا، تاج التراجم فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۵۳.    
۱۴۹. ↑ ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۴، ص۲۱۰.
۱۵۰. ↑ ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۲۵۴.    
۱۵۱. ↑ ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۵۹.    
۱۵۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۵۶۹.    
۱۵۳. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۱۸۷.    
۱۵۴. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۱۷۵.    
۱۵۵. ↑ ازرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۸۷.    
۱۵۶. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۴۳.
۱۵۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۱۳۰.    


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالحمید اسمندی»، ج۴، ص۲۸۲-۲۸۳.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 552 (قمری) | درگذشتگان سال 563 (قمری) | زادگان سال 488 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | فقهای حنفی قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری) | متکلمان حنفی قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار