محمد بن عبدالرحیم غرناطی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عبدالرحیم غرناطی (
۴۷۳ ـ
۵۶۵ هـ.ق) فقیه، محدث و جغرافینگار اندلسی بود.
وی سفرهای گستردهای به
مصر،
عراق،
ایران، خوارزم،
حجاز،
شام و جزایر مدیترانه انجام داد.
او در جریان این سفرها به گردآوری اطلاعات درباره عجایب سرزمینها، بناها و آداب مردمان پرداخت.
مهمترین آثار ایشان
المغرب فی بعض عجایب المغرب و
تحفة الألباب و نخبة الإعجاب هستند که به توصیف جغرافیایی، طبیعی و افسانهای جهان میپردازند.
گرچه وی فقیه و محدث نیز بود، آثار عمدهاش در زمینه عجایبنگاری است و برخی او را زودباور دانستهاند.
شاگردانی چون زبیدی و ابن لبیده از او بهره بردهاند.
ایشان در سال ۵۶۵ (هجری قمری) در
دمشق درگذشت.
ابوحامد محمد بن عبدالرحیم بن سلیمان بن ربیع غرناطی مازنی قیسی اندلسی کنیهاش را ابوعبداللّه
و ابواحمد
و نام پدرش را عبدالرحمان نیز آوردهاند.
به همین دلیل
اسماعیل پاشا آنان را دو نفر تصور کرده است.
ایشان در سال ۴۷۳ (هجری قمری)
در غرناطه متولد شد.
او در شهر اقلیش، شهری در
اندلس از اعمال شنت بریه، سکونت گزید و به آموختن روی آورد.
ابن عبدالرحیم در سال
۵۰۸ (هجری قمری) هنگامی که ۳۵ ساله بود، در پی کسب دانش به
اسکندریه و
قاهره رفت.
او فقه و برخی علوم دیگر را در آن جا آموخت.
از زمان بازگشت وی به اندلس گزارشی نیست، اما در سال
۵۱۱ (هجری قمری) برای بار دوم به سفر رفت.
از جزیره ساردنی و سیسیل دیدن کرد؛ سپس رهسپار اسکندریه و قاهره شد.
در سال
۵۱۶ (هجری قمری) به مدت چهار سال در بغداد اقامت گزید
و در جلسات درس محدث ابوالعز احمد بن عبیداللّه بن کادش حضور یافت.
در سال
۵۲۴ (هجری قمری) به
ایران رسید و از بعضی شهرها دیدن کرد.
در سال
۵۵۳ (هجری قمری) به سخسین [
محل کنونی آن مشخص نیست] و سال بعد به خوارزم عزیمت نمود.
سپس در سال
۵۵۵ (هجری قمری) به
حج رفت و پس از آن به
بغداد بازگشت.
مازنی در بغداد مورد توجه و حمایت یحیی بن هبیره،
وزیر ادیب و فقیه مستنجد عباسی (حکومت ۵۵۵ ـ
۵۶۶ هـ.ق) قرار گرفت.
کتاب
المغرب فی بعض عجایب مغرب را با حمایت وی نوشت و به او تقدیم کرد.
در سال
۵۵۷ (هجری قمری) به موصل و سپس به حلب و
دمشق رفت.
ایشان برای به دست آوردن دانش و تجربه علاوه بر سفر به نقاط گوناگون، با مردم نیز درباره عجایب سرزمینهای شان گفتگو میکرد.
غرناطی درباره بناها و ساختمانها، اطلاعات جالب و شنیدنی داده است.
برای مثال ستون هرکولس را در سال
۵۴۰ (هجری قمری) دیده و همچنین از داخل اهرم خوفو دیدن کرده است.
او به مشاهدات شخصی اهمیت بسیاری میداد.
با این حال وی را فردی زودباور دانستهاند،
که نوشتههایش حاوی خرافات و خوارق است.
با اینکه فقیه
و محدث بود، در این موضوعات تألیف چندانی ندارد و عمده آثار او درباره عجایب و غرایب است که یا شنیده یا در سفرهایش دیده است.
او مطالب مفیدی درباره مناطق رود ولگا و قفقاز بیان کرده است.
به غیر از جغرافیدانانی چون قزوینی،
وردی، مقریزی و ابن ایاس، دانشمندان علوم دیگر مانند اشبهی صاحب
مجموعة الادبیه از کتاب او استفاده کردهاند.
ابوحامد غرناطی علاوه بر ابن کادش
از استادان دیگری چون مرشد بن یحیی مدینی (م
۵۱۷ هـ.ق)
و محمد بن احمد رازی بهره گرفت.
ابوحامد شاگردانی داشته که میتوان به؛ حسین بن مبارک زبیدی،
ابوالفضل بن سارح،
احمد بن صالح بن شافع، احمد بن عمر بن لبیده، عمر بن علی قرشی
و علی بن یحیی بن ادریس اشاره نمود، که از شاگردان او بودند.
محمد بن عبدالرحیم چند کتاب دارد که عبارتاند از:
• المُغرب فی عجایب المَغرب؛
• تحفة الالباب و نخبة الاعجاب؛
این کتاب در
موصل و به تشویق شیخ معینالدین ابوحفص اربیلی (اردبیلی) تألیف شد.
گابریل فران فرانسوی آن را در مجله آسیایی به طبع رسانده است.
این دو کتاب مهمترین آثار غرناطی میباشد و کتاب دوم شامل مقدمه و چهار بخش است:
• بخش اول در توصیف دنیا و ساکنان آن، انسانها و جنیان؛
• بخش دوم در وصف عجایب سرزمینها؛
• بخش سوم در چگونگی دریاها و حیوانات؛
• بخش آخر در توصیف قبور مردگان.
آثار دیگر او به این شرح است:
• عجایب مخلوقات؛
• تحفة الکبار فی اسفار البحار؛
• نخبة الاذهان فی عجایب البلدان؛
• المجموع در شرح اصول توحید؛ که در کتابخانه ظاهریه دمشق موجود است.
غرناطی در سال ۵۶۵ (هجری قمری)
در شهر دمشق درگذشت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالرحیم غرناطی»، ج۴، ص۳۵۶-۳۵۷.