• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالرحیم غرناطی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن عبدالرحیم غرناطی


محمد بن عبدالرحیم غرناطی (۴۷۳ ـ ۵۶۵ هـ.ق) فقیه، محدث و جغرافی‌نگار اندلسی بود.
وی سفرهای گسترده‌ای به مصر، عراق، ایران، خوارزم، حجاز، شام و جزایر مدیترانه انجام داد.
او در جریان این سفرها به گردآوری اطلاعات درباره عجایب سرزمین‌ها، بناها و آداب مردمان پرداخت.
مهم‌ترین آثار ایشان المغرب فی بعض عجایب المغرب و تحفة الألباب و نخبة الإعجاب هستند که به توصیف جغرافیایی، طبیعی و افسانه‌ای جهان می‌پردازند.
گرچه وی فقیه و محدث نیز بود، آثار عمده‌اش در زمینه عجایب‌نگاری است و برخی او را زودباور دانسته‌اند.
شاگردانی چون زبیدی و ابن لبیده از او بهره برده‌اند.
ایشان در سال ۵۶۵ (هجری قمری) در دمشق درگذشت.


ابوحامد محمد بن عبدالرحیم بن سلیمان بن ربیع غرناطی مازنی قیسی اندلسی
[۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
[۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
[۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
[۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۵] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
کنیه‌اش را ابوعبداللّه
[۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
و ابواحمد
[۷] بارتولد، و. و، ترکستان نامه، ج۱، ص۹۹.
و نام پدرش را عبدالرحمان نیز آورده‌اند.
[۸] بالنثيا، آنخل جنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ص۳۱۲.
به همین دلیل اسماعیل پاشا آنان را دو نفر تصور کرده است.
[۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.
ایشان در سال ۴۷۳ (هجری قمری)
[۱۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
[۱۱] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۱۲] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
در غرناطه متولد شد.
[۱۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.
[۱۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
[۱۵] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
او در شهر اقلیش، شهری در اندلس از اعمال شنت بریه، سکونت گزید و به آموختن روی آورد.


ابن عبدالرحیم در سال ۵۰۸ (هجری قمری) هنگامی که ۳۵ ساله بود، در پی کسب دانش به اسکندریه و قاهره رفت.
او فقه و برخی علوم دیگر را در آن جا آموخت.
[۱۶] غرناطی، محمد بن عبدالرحیم، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب (مقدمه)، ص۱۲.
از زمان بازگشت وی به اندلس گزارشی نیست، اما در سال ۵۱۱ (هجری قمری) برای بار دوم به سفر رفت.
از جزیره ساردنی و سیسیل دیدن کرد؛ سپس رهسپار اسکندریه و قاهره شد.
[۱۷] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
در سال ۵۱۶ (هجری قمری) به مدت چهار سال در بغداد اقامت گزید
[۱۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
[۱۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
و در جلسات درس محدث ابوالعز احمد بن عبیداللّه بن کادش حضور یافت.
در سال ۵۲۴ (هجری قمری) به ایران رسید و از بعضی شهرها دیدن کرد.
[۲۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
در سال ۵۵۳ (هجری قمری) به سخسین [محل کنونی آن مشخص نیست] و سال بعد به خوارزم عزیمت نمود.
سپس در سال ۵۵۵ (هجری قمری) به حج رفت و پس از آن به بغداد بازگشت.
[۲۱] عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۶۸.
[۲۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
[۲۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۲۴] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    

مازنی در بغداد مورد توجه و حمایت یحیی بن هبیره،
[۲۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
[۲۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
وزیر ادیب و فقیه مستنجد عباسی (حکومت ۵۵۵ ـ ۵۶۶ هـ.ق) قرار گرفت.
[۲۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
کتاب المغرب فی بعض عجایب مغرب را با حمایت وی نوشت و به او تقدیم کرد.
[۲۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
[۲۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
در سال ۵۵۷ (هجری قمری) به موصل و سپس به حلب و دمشق رفت.
[۳۰] عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۰.
ایشان برای به دست آوردن دانش و تجربه علاوه بر سفر به نقاط گوناگون، با مردم نیز درباره عجایب سرزمین‌های شان گفتگو می‌کرد.
[۳۱] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    


غرناطی درباره بناها و ساختمان‌ها، اطلاعات جالب و شنیدنی داده است.
[۳۲] عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۱.
برای مثال ستون هرکولس را در سال ۵۴۰ (هجری قمری) دیده و همچنین از داخل اهرم خوفو دیدن کرده است.
او به مشاهدات شخصی اهمیت بسیاری می‌داد.
با این حال وی را فردی زودباور دانسته‌اند،
[۳۳] عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۱.
که نوشته‌هایش حاوی خرافات و خوارق است.
[۳۴] بالنثيا، آنخل جنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ص۳۱۲.
با این‌که فقیه
[۳۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام،، ج۶، ص۱۹۹.    
و محدث بود، در این موضوعات تألیف چندانی ندارد و عمده آثار او درباره عجایب و غرایب است که یا شنیده یا در سفرهایش دیده است.
او مطالب مفیدی درباره مناطق رود ولگا و قفقاز بیان کرده است.
[۳۶] عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۰.
به غیر از جغرافیدانانی چون قزوینی،
[۳۷] قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، ص۲۳۴.
وردی، مقریزی و ابن ایاس، دانشمندان علوم دیگر مانند اشبهی صاحب مجموعة الادبیه از کتاب او استفاده کرده‌اند.
[۳۸] عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۱.

ابوحامد غرناطی علاوه بر ابن کادش
[۳۹] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
از استادان دیگری چون مرشد بن یحیی مدینی (م ۵۱۷ هـ.ق)
[۴۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۴۱] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
و محمد بن احمد رازی بهره گرفت.
[۴۲] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۴۳] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    


ابوحامد شاگردانی داشته که می‌توان به؛ حسین بن مبارک زبیدی،
[۴۴] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
ابوالفضل بن سارح،
[۴۵] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
احمد بن صالح بن شافع، احمد بن عمر بن لبیده، عمر بن علی قرشی
[۴۶] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
و علی بن یحیی بن ادریس اشاره نمود، که از شاگردان او بودند.
[۴۷] ذهبی، محمد بن احمد، المختصر من تاریخ ابن الدبیثی، ص۳۹.


محمد بن عبدالرحیم چند کتاب دارد که عبارت‌اند از:
• المُغرب فی عجایب المَغرب؛
[۴۸] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
[۴۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
[۵۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
• تحفة الالباب و نخبة الاعجاب؛
[۵۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
این کتاب در موصل و به تشویق شیخ معین‌الدین ابوحفص اربیلی (اردبیلی) تألیف شد.
[۵۲] غرناطی، محمد بن عبدالرحیم، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب (مقدمه)، ص۱۲.
گابریل فران فرانسوی آن را در مجله آسیایی به طبع رسانده است.
[۵۳] عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۰.
[۵۴] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
این دو کتاب مهم‌ترین آثار غرناطی می‌باشد و کتاب دوم شامل مقدمه و چهار بخش است:
• بخش اول در توصیف دنیا و ساکنان آن، انسان‌ها و جنیان؛
• بخش دوم در وصف عجایب سرزمین‌ها؛
• بخش سوم در چگونگی دریاها و حیوانات؛
• بخش آخر در توصیف قبور مردگان.
آثار دیگر او به این شرح است:
• عجایب مخلوقات؛
[۵۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
[۵۶] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۵۷] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
• تحفة الکبار فی اسفار البحار؛
[۵۸] غرناطی، محمد بن عبدالرحیم، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب (مقدمه)، ص۱۲.
[۵۹] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
• نخبة الاذهان فی عجایب البلدان؛
[۶۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
• المجموع در شرح اصول توحید؛ که در کتابخانه ظاهریه دمشق موجود است.
[۶۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    

غرناطی در سال ۵۶۵ (هجری قمری)
[۶۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
[۶۳] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۶۴] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
در شهر دمشق درگذشت.
[۶۵] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
[۶۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
[۶۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
[۶۸] ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
(دیگر منابع:
[۶۹] مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، ص۳۱۹- ۳۲۱.
[۷۰] سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیة و المعربه، ج۱، ص۲۹۹.
)


۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
۷. ↑ بارتولد، و. و، ترکستان نامه، ج۱، ص۹۹.
۸. ↑ بالنثيا، آنخل جنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ص۳۱۲.
۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.
۱۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
۱۱. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۱۲. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
۱۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.
۱۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۱۵. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۱۶. ↑ غرناطی، محمد بن عبدالرحیم، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب (مقدمه)، ص۱۲.
۱۷. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۱۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
۱۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
۲۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۲۱. ↑ عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۶۸.
۲۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
۲۳. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۲۴. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
۲۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
۲۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
۲۷. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
۲۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
۲۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
۳۰. ↑ عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۰.
۳۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
۳۲. ↑ عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۱.
۳۳. ↑ عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۱.
۳۴. ↑ بالنثيا، آنخل جنثالث، تاریخ الفکر الاندلسی، ص۳۱۲.
۳۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام،، ج۶، ص۱۹۹.    
۳۶. ↑ عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۰.
۳۷. ↑ قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، ص۲۳۴.
۳۸. ↑ عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۱.
۳۹. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۴۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۴۱. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
۴۲. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۴۳. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
۴۴. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
۴۵. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
۴۶. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۷.    
۴۷. ↑ ذهبی، محمد بن احمد، المختصر من تاریخ ابن الدبیثی، ص۳۹.
۴۸. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۱۲۷.    
۴۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
۵۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۵۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۵۲. ↑ غرناطی، محمد بن عبدالرحیم، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب (مقدمه)، ص۱۲.
۵۳. ↑ عبدالرحمن، حمیده، اعلام الجغرافیین العرب، ص۳۷۰.
۵۴. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۵۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۵۶. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۵۷. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
۵۸. ↑ غرناطی، محمد بن عبدالرحیم، تحفة الالباب و نخبة الاعجاب (مقدمه)، ص۱۲.
۵۹. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
۶۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۶۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۶۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۱۹۹.    
۶۳. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۶۴. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
۶۵. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۰۲.    
۶۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۰۰.    
۶۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۹۴.    
۶۸. ↑ ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۵۸.    
۶۹. ↑ مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، دایرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۵، ص۳۱۹- ۳۲۱.
۷۰. ↑ سرکیس، یوسف، معجم المطبوعات العربیة و المعربه، ج۱، ص۲۹۹.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالرحیم غرناطی»، ج۴، ص۳۵۶-۳۵۷.


رده‌های این صفحه : جغرافی‌دان قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 565 (قمری) | زادگان سال 473 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | فقیهان قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری) | محدثان قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار