• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالله تبان

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن عبدالله تبان


محمد بن عبدالله تبان (م ۴۱۹ ه)، متکلم و اصولی معتزلی بود که به امامیه گروید.
وی شاگرد سید مرتضی بود و نقدهای اصولی خود را با نام التبانیات مطرح کرد.
آثار او شامل تکلیف من علم انه یکفر و المعدوم است.
ایشان در سال ۴۱۹ه درگذشت و سید مرتضی در رثایش قصیده‌ای سرود.


ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه لملک بن محمد تبان متکلم و اصولی نیمه دوم سده چهارم و اوایل سده پنجم هجری که نخست از دانشمندان معتزلی بود، ولی پس از آن به امامیه گروید.
[۱] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    
[۲] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۰.    
[۳] ابن داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۳۲۲.    
[۴] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
[۵] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
[۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
[۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
[۸] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    



تبان از شاگردان علم الهدی و سید مرتضی (۳۵۵ ـ ۴۳۶ ه) بوده که در مخالفت با مبنای سید در حجیت خبر واحد، نقدها و اشکال‌هایی را در قالب پرسش و در ده فصل برای استادش نوشت و سید مرتضی به آن‌ها پاسخ داد.
[۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
[۱۰] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
[۱۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
[۱۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۱۷.    
[۱۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    

این پرسش‌ها که با نام التبانیات یا المسائل التبانیه شناخته می‌شود و به همراه پاسخ‌های سید با عنوان جوابات المسائل التبانیات در ابتدای کتاب الرسائل شریف مرتضی چاپ شده است،
[۱۴] السید الشریف المرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ص۵.    
[۱۵] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
[۱۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
[۱۷] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
[۱۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۱۷.    
[۱۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۲۴.    
[۲۰] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
که نشان دهنده مهارت و تبحر ابوعبداللّه در مسائل اصولی و کلامی است.
گفتنی است در شمار آثار علم الهدی از کتابی به نام المسائل التبانیه یاد شده که به تصریح نجاشی، حاوی سه مسئله از سوی یکی از سلاطین می‌باشد؛
[۲۱] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ج۲، ص ۱۰۴.
بنابراین سؤالات تبان را نمی‌توان با آن کتاب یکی دانست مگر این‌که در ثبت و ضبط کتاب نجاشی تصحیف روی داده باشد.


از ابوعبداللّه آثاری به جا مانده که عبارتند از:
•تکلیف من علم انه یکفر؛
[۲۲] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    

• المعدوم است.
[۲۳] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    
[۲۴] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
[۲۵] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
[۲۶] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
[۲۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
[۲۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۲۴.    
[۲۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    



زمان گرویدن محمد به امامیه دقیقاً روشن نیست که پیش از شرکت در درس سید بوده است یا پس از آن، اما از محتوای پرسش‌ها و تعبیرهای تبان
[۳۰] السید الشریف المرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج۳، ص۲۰۲.    
به دست می‌آید وی در آن زمان امامی مذهب بوده است.
[۳۱] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
[۳۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
[۳۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    

نجاشی (م ۴۵۰ ه) در تغییر مذهب تبان، تردید دارد و تنها به دلیل پایبندی به مبنای خود که افراد منتسب به امامیه را در کتابش ذکر می‌کرده، آورده است.
[۳۴] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    

با این حال علاوه بر محتوای سؤال‌های او، چون گفته شده سید مرتضی در رثای تبان، قصیده قافیه را در ۵۳ بیت سرود،
[۳۵] السید الشریف المرتضی، المسائل الناصریات‌، ص۲۳.    
گرایش حقیقی و قلبی او تقویت می‌شود.


عبداللّه لملک در ذیقعده سال ۴۱۹ هجری قمری از دنیا رفت.
[۳۶] نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    
[۳۷] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
[۳۸] ابن داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۳۲۲.    
[۳۹] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
[۴۰] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
[۴۱] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
[۴۲] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
[۴۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
[۴۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    

(دیگر منابع:
[۴۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
[۴۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
[۴۷] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
[۴۸] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
[۴۹] تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
[۵۰] اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
[۵۱] ابن داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۳۲۲.    
[۵۲] سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
[۵۳] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۱۶۸.
[۵۴] مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۴۷.
)
۱. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    
۲. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۰.    
۳. ↑ ابن داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۳۲۲.    
۴. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
۵. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
۸. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
۱۰. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
۱۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
۱۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۱۷.    
۱۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
۱۴. ↑ السید الشریف المرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ص۵.    
۱۵. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
۱۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
۱۷. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
۱۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۱۷.    
۱۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۲۴.    
۲۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
۲۱. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ج۲، ص ۱۰۴.
۲۲. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
۲۳. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    
۲۴. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
۲۵. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
۲۶. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
۲۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
۲۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۲۴.    
۲۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
۳۰. ↑ السید الشریف المرتضی، رسائل الشریف المرتضی، ج۳، ص۲۰۲.    
۳۱. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
۳۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
۳۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
۳۴. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    
۳۵. ↑ السید الشریف المرتضی، المسائل الناصریات‌، ص۲۳.    
۳۶. ↑ نجاشی، احمد بن علی، رجال نجاشی، ص۴۰۳.    
۳۷. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
۳۸. ↑ ابن داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۳۲۲.    
۳۹. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
۴۰. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
۴۱. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
۴۲. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
۴۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
۴۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
۴۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۵۸.    
۴۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۰۸.    
۴۷. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۱، ص۶۳.    
۴۸. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۴۸.    
۴۹. ↑ تستری، محمدتقی، قاموس الرجال، ج۹، ص۳۹۷.    
۵۰. ↑ اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة، ج۲، ص۱۴۶.    
۵۱. ↑ ابن داوود حلی، حسن بن علی، رجال ابن داود، ص۳۲۲.    
۵۲. ↑ سبحانی، جعفر، موسوعة طبقات الفقهاء، ج۵، ص۳۱۱.    
۵۳. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات اعلام الشیعه، ج۲، ص۱۶۸.
۵۴. ↑ مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال، ج۳، ص۱۴۷.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالله تبان»، ج۳، ص۳۰۵.


رده‌های این صفحه : درگذشتگان سال 419 (قمری) | شخصیت‌های قرن 5 (قمری) | علمای قرن پنجم | مؤلفان قرن 5 (قمری)
جعبه ابزار