• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری (مقاله‌دوم)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری (۳۲۱۴۰۵ هـ.ق) فقیه و محدث برجسته بود.
او در سفرهایی گسترده به مراکز علمی آن زمان چون عراق، ری، حجاز و ماوراءالنهر، از حدود دو هزار استاد بهره برد.
وی در فقه شافعی تبحر داشت، اما برخی او را متمایل به تشیع دانسته‌اند.
ایشان تألیفات فراوانی داشته که از جمله می‌توان به المستدرک علی الصحیحین، تاریخ نیشابور و معرفة علوم الحدیث اشاره نمود.
او در شهر نسا قضاوت نیز کرده است.
شاگردانی چون دارقطنی از محضرش بهره بردند.
وی سرانجام در سال ۴۰۵ (هجری قمری) در نیشابور درگذشت.



ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه بن محمد بن حمدویه ضبّی، مشهور به حاکم نیشابوری و ابن بیع در سال ۳۲۱ (هجری قمری) در شهر نیشابور به دنیا آمد.
تحصیلات خویش را از اوان کودکی به تشویق و حمایت پدر و دایی خود آغاز کرد.
وی از پیشوایان، فقها و محدثان برجسته و بزرگ عصر خویش و فردی مورد اعتماد بود.



ابوعبداللّه برای تحصیل به مناطق گوناگونی چون همدان، مرو عراق، حجاز، ماوراءالنهر و ری مسافرت کرد و به گفته خویش از دو هزار استاد بهره علمی برد.
او طی دو مرحله در ایام جوانی و میانسالی وارد بغداد شد.
وی از محدثانی چون ابوعمرو سماک، ابوالعباس اصم، احمد بن سلمان نجاد و بسیاری دیگر علومی را فرا گرفته و حدیث شنیده است.
علم فقه را نیز از ابوسهل صعلکی و ابوسهل حنفی فرا گرفت.
در شهرهایی چون ماوراءالنهر، عراق و ری املای حدیث می‌کرد.


محمد بن عبداللّه شاگردان بسیاری از وی استفاده کرده‌اند از آن میان افرادی چون دارقطنی و ابن ابی الفوارس که خود نیز از بزرگان فقه و حدیث‌اند می‌توان نام برد.



ابن بیع علاوه بر مناصب و مراتب علمی از مشاغل اجتماعی به دور نبوده است.
او در سال ۳۵۹ (هجری قمری) در ایام دولت سامانیه و وزارت ابوجعفر عتبی قضاوت شهر نَسَا واقع در ترکمنستان کنونی را برعهده داشت.



محمد مذهبش شافعی بود، با این حال برخی او را متمایل به شیعه دانسته‌اند.
درباره وی گفته‌اند در باطن تعصب بسیاری بر مذهب شیعه داشت، اگر چه به ظاهر پیرو اهل سنت و شافعی بود.


ضبّی دارای تألیفات بوده که درباره گویند: دارای ۱۵۰۰ تصنیف بوده که بعضی از آن‌ها عبارت است از:
• تاریخ علماء نیشابور؛
• المستدرک علی الصحیحین؛
• تاریخ نیشابور؛
• الاکلیل؛
• المدخل؛
• تراجم الشیوخ؛
• الصحیح؛
• فضائل الشافعی؛
• تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم؛
• معرفة علوم حدیث و علومه و کتبه؛
• الاربعین در باب حدیث؛
• امالی العشیات؛
• رحلتان الی الحجاز و العراق؛
• السیاق فی ذیل تاریخ نیشابور؛
• فضائل العشرة المبشره؛
• فضائل فاطمة الزهرا علیهاالسلام،
• فوائد الشیوخ؛
• المبتداء من اللآلی الکبری؛
• المدخل الی علم الصحیح.



حاکم نیشابوری بنابر مشهور در سال ۴۰۵ (هجری قمری) در نیشابور درگذشت.



۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۲.    
۳. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۰.    
۴. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۷.    
۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۶. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۷. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۵.    
۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۹. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۰. ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۳.    
۱۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۱۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۲.    
۱۳. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۲.    
۱۴. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۷.    
۱۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۱.    
۱۶. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۱۷. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.    
۱۸. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۹. ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۳.    
۲۰. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۲۱. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۰.    
۲۲. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۲۳. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۲۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۲۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۲.    
۲۶. ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۳.    
۲۷. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۳۰.    
۲۸. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۲.    
۲۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۳۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۳۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۳۲. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۳۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۲.    
۳۴. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۳۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۲.    
۳۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۱.    
۳۷. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.    
۳۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۳۹. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۴۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۳.    
۴۱. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۴۲. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۴۳. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۴۴. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۴۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۳.    
۴۶. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۴۷. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۴۸. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۴۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۳.    
۵۰. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۵۱. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۲.    
۵۲. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۵۳. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۵۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۵۵. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۷.    
۵۶. ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۳.    
۵۷. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۵۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۱.    
۵۹. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.    
۶۰. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۶۱. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۳.    
۶۲. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۶۳. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۶۴. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۶۵. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۶۶. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۳.    
۶۷. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۶۸. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۹.    
۶۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۱.    
۷۰. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۸.    
۷۱. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۹.    
۷۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۱.    
۷۳. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۸.    
۷۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۷۵. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۵.    
۷۶. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۷۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۳۲.    
۷۸. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۰۹.    
۷۹. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۶۲.    
۸۰. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۶۲.    
۸۱. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۸۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۸۳. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۱.    
۸۴. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۸۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۸۶. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۵.    
۸۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۸۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۸۹. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۹۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۹۱. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۹۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۹۳. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۹۴. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.    
۹۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۹۶. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۹۷. ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۳.    
۹۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۹۹. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۵.    
۱۰۰. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۰۱. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۱۰۲. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۱۰۳. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.    
۱۰۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۰۵. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۰۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۰۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۰۸. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۰۹. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۱۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۱۱۱. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۱۱۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۱۳. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۵۶.    
۱۱۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۱۵. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۱۶. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۱۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۱۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۱۱۹. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۲۱. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۳. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۴. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۵. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۲۷. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۸. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۲۹. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۳۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۸.    
۱۳۱. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۲۸.    
۱۳۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۰.    
۱۳۳. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۱۳۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۲۸، ص۱۲۹.    
۱۳۵. سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الانساب، ج۲، ص۴۰۲.    
۱۳۶. ابن عساکر، علی بن حسن، تبیین کذب الفتری، ص۲۳۱.    
۱۳۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۳۸. بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲، ص۵۹.    
۱۳۹. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۵، ص۱۱۰.    
۱۴۰. خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۵۰۹.    
۱۴۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۲۸۱.    
۱۴۲. سبکی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعیة الکبری، ج۴، ص۱۶۱.    
۱۴۳. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۷.    
۱۴۴. ابن جزری، محمد بن محمد، غایة النهایه، ج۳، ص۱۳۷.    
۱۴۵. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۱، ص۳۵۵.    
۱۴۶. ابن الوردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ص۳۱۶.    
۱۴۷. ابن قاضی شهبه، ابوبکر بن احمد، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۹۳.    
۱۴۸. حسینی، ابوبكر بن هدایةالله، طبقات الشافعیه، ص۱۲۳.
۱۴۹. ابن اثیر، علی بن محمد، اللباب فی تهذیب الانساب، ص۱۹۸.    
۱۵۰. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۱۶۲.    
۱۵۱. ذهبی، محمد بن احمد، میزان الاعتدال، ج۳، ص۶۰۸.    
۱۵۲. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۳۳.    
۱۵۳. صیرفینی، ابراهیم بن محمد، المنتخب من کتاب السیاق، ص۱۵.    
۱۵۴. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۱۲.    
۱۵۵. امین، سید محسن، اعیان الشیعه، ج۹، ص۳۹۱.    
۱۵۶. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۹، ص۲۵۲.    
۱۵۷. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۳۸.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری»، ج۳، ص۳۷۵.






جعبه ابزار