محمد بن عبدالله حاکم نیشابوری (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری (
۳۲۱–
۴۰۵ هـ.ق) فقیه و محدث برجسته بود.
او در سفرهایی گسترده به مراکز علمی آن زمان چون
عراق،
ری،
حجاز و
ماوراءالنهر، از حدود دو هزار استاد بهره برد.
وی در فقه
شافعی تبحر داشت، اما برخی او را متمایل به
تشیع دانسته‌اند.
ایشان تألیفات فراوانی داشته که از جمله می‌توان به
المستدرک علی الصحیحین،
تاریخ نیشابور و
معرفة علوم الحدیث اشاره نمود.
او در شهر
نسا قضاوت نیز کرده است.
شاگردانی چون دارقطنی از محضرش بهره بردند.
وی سرانجام در سال ۴۰۵ (هجری قمری) در
نیشابور درگذشت.
ابوعبداللّه محمد بن عبداللّه بن محمد بن حمدویه ضبّی، مشهور به
حاکم نیشابوری و
ابن بیع در سال ۳۲۱ (هجری قمری)
در شهر نیشابور به دنیا آمد.
تحصیلات خویش را از اوان کودکی به تشویق و حمایت پدر و دایی خود آغاز کرد.
وی از پیشوایان، فقها و محدثان برجسته و بزرگ عصر خویش
و فردی مورد اعتماد بود.
ابوعبداللّه برای تحصیل به مناطق گوناگونی چون
همدان،
مرو عراق،
حجاز، ماوراءالنهر و ری مسافرت کرد و به گفته خویش از دو هزار استاد بهره علمی برد.
او طی دو مرحله در ایام جوانی و میانسالی وارد
بغداد شد.
وی از محدثانی چون
ابوعمرو سماک،
ابوالعباس اصم،
احمد بن سلمان نجاد و بسیاری دیگر علومی را فرا گرفته و حدیث شنیده است.
علم فقه را نیز از
ابوسهل صعلکی و
ابوسهل حنفی فرا گرفت.
در شهرهایی چون ماوراءالنهر، عراق و ری املای حدیث می‌کرد.
محمد بن عبداللّه شاگردان بسیاری از وی استفاده کرده‌اند از آن میان افرادی چون
دارقطنی و ابن ابی الفوارس
که خود نیز از بزرگان فقه و حدیث‌اند می‌توان نام برد.
ابن بیع علاوه بر مناصب و مراتب علمی از مشاغل اجتماعی به دور نبوده است.
او در سال
۳۵۹ (هجری قمری) در ایام دولت سامانیه و وزارت ابوجعفر عتبی
قضاوت شهر نَسَا واقع در ترکمنستان کنونی را برعهده داشت.
محمد مذهبش شافعی بود،
با این حال برخی او را متمایل به شیعه دانسته‌اند.
درباره وی گفته‌اند در باطن تعصب بسیاری بر مذهب شیعه داشت،
اگر چه به ظاهر پیرو
اهل سنت و شافعی بود.
ضبّی دارای تألیفات بوده که درباره گویند: دارای ۱۵۰۰ تصنیف بوده
که بعضی از آن‌ها عبارت است از:
• تاریخ علماء نیشابور؛
• المستدرک علی الصحیحین؛
• تاریخ نیشابور؛
• الاکلیل؛
• المدخل؛
• تراجم الشیوخ؛
• الصحیح؛
• فضائل الشافعی؛
• تسمیة من أخرجهم البخاری و مسلم؛
• معرفة علوم حدیث و علومه و کتبه؛
• الاربعین در باب حدیث؛
• امالی العشیات؛
• رحلتان الی الحجاز و العراق؛
• السیاق فی ذیل تاریخ نیشابور؛
• فضائل العشرة المبشره؛
• فضائل فاطمة الزهرا علیهاالسلام،
• فوائد الشیوخ؛
• المبتداء من اللآلی الکبری؛
• المدخل الی علم الصحیح.
حاکم نیشابوری بنابر مشهور در سال ۴۰۵ (هجری قمری)
در نیشابور درگذشت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبداللّه حاکم نیشابوری»، ج۳، ص۳۷۵.
