• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبدالملک إیادی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن عبدالملک إیادی (۵۰۷ ـ ۵۹۵ هـ.ق) طبیب، حکیم، ادیب و شاعر برجسته اندلسی بود.
وی در پزشکی نزد پدرش ابومروان عبدالملک و جدش ابوالعلاء زهر تعلیم دید.
او در ادب و طب به مرتبه‌ای عالی رسید، چنان‌که در زمان خود بی‌نظیر دانسته می‌شد.
ایشان شخصی متدین، نیکوکار، حافظ قرآن و اشعار عرب بود.
او از مخالفان پرداختن به فلسفه پیش از علوم دینی بود.
وی در دو دولت مرابطین و موحدین خدمت کرد و شاگردان برجسته‌ای همچون ابوجعفر ابن غزال و پسرش ابومحمد عبدالله داشت.
آثار مهم ایشان شامل الایضاح فی الطب، التریاق الخمسینی، التأثیر فی الطب، طب العیون و موشحات ادبی است.
او سرانجام در سال ۵۹۵ (هجری قمری) در مراکش بر اثر مسمومیت درگذشت و در روضه الامراء به خاک سپرده شد.



ابوبکر محمد بن عبدالملک بن زُهْر اشبیلی إیادی قرطبی معروف به حفید ابن زُهْر حکیم، طبیب، ادیب، شاعر و دارای حَسَب و نسبی والا بود. او در سال ۵۰۷ (هجری قمری) در خانواده‌ای از اهل علم در اشبیلیه متولد شد. ایشان پس از گذراندن دوران کودکی در این شهر به تحصیل علم و دانش روی آورد.
وی شخصی خیّر، متدین، دارای حُسن تدبیر، حُسن معالجه و اندیشه‌ای درست بود. به سبب تمکن مالی و موقعیتی که از آن برخوردار بود، بسیار به دیگران نفع می‌رساند.

ابوبکر از نوابغ طب و ادب در اندلس و در زمان خویش امام در پزشکی به شمار می‌رفت. داناتر از او به علم لغت و طب یافت نمی‌شد. ایشان مقام و منزلت والایی نزد امیران و پادشاهان داشت. وی حافظ قرآن، اشعار جاهلیت و اشعار ذوالرّمه ـ که گفته می‌شود ثلث لغت عرب است ـ بود. همچنین صحیح بخاری را به‌طور کامل از حفظ داشت.

ایادی در دو دولت مُلَثَّمین ( مرابطین ۴۷۹ ـ ۵۴۳ هـ.ق) و مُوَّحدین (۵۴۱ ـ ۶۶۸ هـ.ق) نیز خدمت کرد.

محمد بن عبدالملک از استادانی همچون؛ در پزشکی، جدش ابوالعلاء زُهْر بن عبدالملک بن محمد ایادی و پدرش ابومروان عبدالملک بهره بردند. عبدالملک بن باجی نیز از دیگر استادان وی است.

قرطبی بزرگ‌ترین شاگردانش، ابوجعفر ابن غزال است.
همچنین پسرش، ابومحمد عبداللّه که در سال (۵۷۷ هـ.ق) متولد شد و در سنین جوانی در سال (۶۰۲ هـ.ق) به وسیله سمّ به قتل رسید، از پزشکان بزرگ و از شاگردان پدر به شمار می‌رفت. ابوعلی شلوبین، ابوالخطاب بن دحیه و ابوالحسن موسی سعید غرناطی از دیگر شاگردان وی بوده است.
[۹۵] موسوی بجنوردی، کاظم، دایرة المعارف الاسلامیة الکبری، ج۳، ص۲۰۲.
ابوعبداللّه محیی‌الدین محمد بن علی عربی حاتمی و ابوعمران عمران زاهد مرتلی نیز بعضی از اشعار و مُوَشّحات (قصیده یا نوعی از شعر که دارای قافیه واحد نیست و از مخترعات اهل اندلس بوده است) او را روایت کرده‌اند.
وی همواره شاگردان خود را به حفظ قرآن و پرداختن به علومی چون تفسیر، حدیث و فقه تشویق می‌کرد.
ایشان به شدت مخالف اشتغال به فلسفه، حکمت و منطق قبل از پرداختن به آن علوم بود.


ابوبکر کتاب‌هایی تالیف کرده که آثارش عبارت‌اند از:
• موشحات مشهوری؛ • التریاق الخمسینی که برای سلطان ابویوسف یعقوب ملقب به منصور (م ۵۹۵ هـ.ق) نوشت؛ • رساله‌ای در طب العیون؛
[۱۰۰] موسوی بجنوردی، کاظم، دایرة المعارف الاسلامیة الکبری، ج۳، ص۲۰۲.
• الایضاح فی الطب؛ • و التأثیر فی الطب. همچنین در کتابخانه برلین کتاب خطی به نام الفصول فی الطب [به شماره ۶۲۳۷] منسوب به ابن زهر و فخرالدین رازی موجود است.
[۱۰۳] موسوی بجنوردی، کاظم، دایرة المعارف الاسلامیة الکبری، ج۳، ص۲۰۲.


عبدالملک سرانجام در مراکش بر اثر غذای مسمومی که به او خوراندند، در صبح پنجشنبه ۲۱ ذی‌الحجه سال ۵۹۵ (هجری قمری) وفات کرد و در روضه الامراء دفن شد.
(دیگر منابع:
[۱۳۳] فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۳۸.
[۱۳۴] فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۵۲.
[۱۳۵] فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۵۵.
[۱۳۶] فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۸۲.
[۱۳۷] عربی خطابی، محمد، الطب و الاطباء فی الاندلس الاسلامیه، ج۱، صص۲۷۷ و ۲۸۴.
)

۱. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۲.    
۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۲.    
۴. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۱۵.    
۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۴.    
۶. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۷. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۸. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۹. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۹۷.    
۱۰. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۱۱۳.    
۱۱. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۲۹۸.    
۱۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ج۱، ص۲۰۹.    
۱۳. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۲۱۳.    
۱۴. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۱.    
۱۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۵۰.    
۱۶. ابن ابار، محمد بن عبدالله، التکمله لکتاب الصله، ج۲، ص۷۵.    
۱۷. ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۲۱.    
۱۸. ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۲۱.    
۱۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۲۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۲.    
۲۱. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۱۶.    
۲۲. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۲۳. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۲۴. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۹۷.    
۲۵. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۲۹۸.    
۲۶. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۱۱۳.    
۲۷. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۲۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۵.    
۲۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۳۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۴.    
۳۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۴.    
۳۲. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۳۳. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۲۹۸.    
۳۴. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۳۵. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۶.    
۳۶. ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۲۱.    
۳۷. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۳۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۵.    
۳۹. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۴۰. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۴۱. ابن ابار، محمد بن عبدالله، التکمله لکتاب الصله، ج۲، ص۷۵.    
۴۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۵۰.    
۴۳. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۶.    
۴۴. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۱.    
۴۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۵.    
۴۶. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۲.    
۴۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۶.    
۴۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۴۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۵۰. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۹۷.    
۵۱. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۵.    
۵۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۵۳. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۵۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۴.    
۵۵. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۵۶. ابن ابی اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۲۱.    
۵۷. ابن ابار، محمد بن عبدالله، التکمله لکتاب الصله، ج۲، ص۷۵.    
۵۸. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۵۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۵.    
۶۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۴.    
۶۱. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۶۲. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۶۳. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۶۴. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۵.    
۶۵. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۱.    
۶۶. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۶۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۴.    
۶۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۶۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۷۰. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۷۱. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۷۲. ابن ابار، محمد بن عبدالله، التکملة لکتاب الصله، ج۲، ص۷۵.    
۷۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۷۴. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۱۶.    
۷۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۶.    
۷۶. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۷۷. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطّیب، ج۲، ص۳۷۲.    
۷۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۲.    
۷۹. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۸۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۶.    
۸۱. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۱۶.    
۸۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۸۳. ابن ابار، محمد بن عبدالله، التکملة لکتاب الصله، ج۲، ص۷۵.    
۸۴. ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۲۱.    
۸۵. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۸۶. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۱.    
۸۷. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۱.    
۸۸. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۴.    
۸۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۹۰. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۹۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۴.    
۹۲. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۴.    
۹۳. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۳۱.    
۹۴. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۶.    
۹۵. موسوی بجنوردی، کاظم، دایرة المعارف الاسلامیة الکبری، ج۳، ص۲۰۲.
۹۶. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۳.    
۹۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۶.    
۹۸. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۷.    
۹۹. ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۲۲.    
۱۰۰. موسوی بجنوردی، کاظم، دایرة المعارف الاسلامیة الکبری، ج۳، ص۲۰۲.
۱۰۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۲۱۳.    
۱۰۲. بغدادی، اسماعیل بن محمد، ایضاح المکنون، ص۲۰۹.    
۱۰۳. موسوی بجنوردی، کاظم، دایرة المعارف الاسلامیة الکبری، ج۳، ص۲۰۲.
۱۰۴. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۱۰۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۴.    
۱۰۶. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۱۰۷. ابن ابی‌اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۲۲.    
۱۰۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۱۰۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۱۱۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۵.    
۱۱۱. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۱۱۲. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۱۱۳. ابن ابار، محمد بن عبدالله، التکملة لکتاب الصله، ج۲، ص۷۵.    
۱۱۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۱۱۵. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۴.    
۱۱۶. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۱۶.    
۱۱۷. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۵.    
۱۱۸. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۲۹۸.    
۱۱۹. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۹۷.    
۱۲۰. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۱۱۳.    
۱۲۱. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۱۲۲. مقری تلمسانی، احمد بن محمد، نفح الطیب، ج۲، ص۳۷۲.    
۱۲۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۲۱، ص۳۲۶.    
۱۲۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۴۲، ص۲۰۲.    
۱۲۵. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۱۱۵.    
۱۲۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الاعیان، ج۴، ص۴۳۴.    
۱۲۷. حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم الادباء، ج۶، ص۲۵۵۱.    
۱۲۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۳۶۲.    
۱۲۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر، ج۳، ص۱۱۲.    
۱۳۰. ابوالفداء، اسماعیل بن علی، المختصر فی اخبار البشر، ج۳، ص۹۷.    
۱۳۱. ابن وردی، عمر بن مظفر، تاریخ ابن الوردی، ج۲، ص۱۱۳.    
۱۳۲. قمی، عباس، الکنی والالقاب، ج۱، ص۲۹۸.    
۱۳۳. فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۳۸.
۱۳۴. فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۵۲.
۱۳۵. فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۵۵.
۱۳۶. فاخوری، حنا، الجامع فی تاریخ الادب العربی، ج۱، ص۹۸۲.
۱۳۷. عربی خطابی، محمد، الطب و الاطباء فی الاندلس الاسلامیه، ج۱، صص۲۷۷ و ۲۸۴.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالملک إیادی»، ج۴، ص۲۹۰.






جعبه ابزار