• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن عبیدالله حرانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن عبیدالله حرانی (۳۶۶ ـ ۴۲۰ هـ.ق) معروف به مسیحی کاتب، از علمای شیعه، ادیبان، مورخان و شاعران برجسته مصر در دوره فاطمیان بود.
ایشان در علوم مختلف از جمله نجوم، تاریخ و ادب مهارت یافت.
او علاوه بر فعالیت‌های علمی، در سال ۳۹۸ (هجری قمری) به خدمت الحاکم فاطمی درآمد و در مناصب دیوانی از جمله سرپرستی دیوان ترتیب فعالیت کرد.
وی بیش از سی اثر ارزشمند تألیف کرد که مهم‌ترین آن‌ها تاریخ الکبیر در دوازده مجلد است که به بررسی تاریخ، فرهنگ و آداب مصر پرداخته است.
از دیگر آثار او می‌توان به التلویح و التصریح در معانی شعر، قصص الأنبیاء و مختار الاغانی اشاره کرد.
ایشان در سال ۴۲۰ (هجری قمری) در ۵۴ سالگی درگذشت و میراث علمی گسترده‌ای از خود به جای گذاشت.



امیر مختار عزالملک محمد بن عبیداللّه بن احمد حرانی معروف به مُسَیحی کاتب از علمای شیعه مذهب مصر، مورخ، ادیب، کاتب، منجم و اصالتاً اهل حران بود.
او در یازدهم رجب سال ۳۶۶ (هجری قمری) در مصر به دنیا آمد و در همان‌جا رشد و نمو یافت.
وی در شاعری چنان مهارتی داشت که وقتی با ابومحمد عبیداللّه بن ابی جوع از شاعران و ادیبان مشهور آن زمان دیدار کرد، فی البداهه اشعاری سرود.
همچنین در مرگ پدرش در مراسم خاکسپاری اشعاری در رثای وی سرود.



امیر مختار علاوه بر اشتغالات علمی بسیار، برای اولین بار در سال ۳۹۸ (هجری قمری) به عنوان یک فرد نظامی به خدمت الحاکم فاطمی درآمد.
از طرف وی مورد لطف و توجه بسیاری قرار گرفت.
او بیشتر اوقات همنشین و همراه حاکم بود و در بیشتر مجالس و محافل همراه او حضور داشت و پس از مدتی سرپرستی دیوان ترتیب را به عهده گرفت.
[۳۲] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۶۸۶.

برخی وی را وزیر و کاتب صاحب بن عباد وزیر عضدوالدوله دیلمی هم دانسته‌اند. ۴


حرانی حدود سی اثر تألیف نموده که یکی از مهم‌ترین آن‌ها:
• تاریخ الکبیر: یا همان تاریخ مصر در دوازده مجلد می‌باشد که کتاب بسیار باارزش، حجیم، متنوع و در رساندن معنا و مفهوم بی‌نیاز از هر کتاب دیگری است.
وی در این کتاب به هر آن‌چه مربوط به سرزمین مصر بوده از قبیل عجایب و ساختمان‌ها، اقشار و گروه‌های مختلف مردم، مشاغل، غذاهای گوناگون و متنوع، رود نیل، اشعار شعرا، شرح حال خواننده‌ها، مجالس قضا، حکام، ادیبان، غزل‌سرایان و دیگر موارد پرداخته است.
• التلویح و التصریح: که در معانی شعر و در سه مجلد نوشته شده بود؛
• الراح و الارتیاح در ۱۵۰۰ ورقه؛
• الغرق و الشرق: درمورد کسانی که در غرق (غرب) و شرق مرده‌اند، در صد ورقه می‌باشد؛
• الطعام و الآدام در هزار ورقه؛
• درک البغیة فی وصف الادیان و العبادات در ۳۵۰۰ ورقه؛
• قصص الانبیاء و احوالهم در ۱۵۰۰ ورقه؛
• کتاب المفاتحة و المناکحه فی اصناف الجماع در چهار مجلد؛
• الامثله للدول المقبله در علم نجوم و حساب در پانصد ورقه؛
• جوئة الماشطه که در آن اخبار عجیب و غریب و اشعار نادر و کمیاب را بدون هیچ نظم و ترتیبی در ۱۵۰۰ ورقه آورده است؛
• الشجن و السکن فی اخبار اهل الهوی در ۲۵۰۰ ورقه؛
• السؤال و الجواب در سیصد ورقه؛
• کتاب الادباء؛
• تاریخ حران؛
• مختار الاغانی و معانیها در یک مجلد دیگر آثار او می‌باشد.
آقابزرگ معتقد است کتاب آخری مختصری از الاغانی ابوالفرج اصفهانی بوده که بسیار مورد علاقه صاحب بن عباد وزیر عضدوله دیلمی بوده و چون وی مدتی وزیر و کاتبش بود، آن را برای او خلاصه کرده است و از آن‌رو مختار الاغانی نامیده شده که حرانی و برخی دیگر بخش‌های برگزیده و بدون تکرار آن را جمع‌آوری و خلاصه کرده‌اند.
بسیاری از تذکره‌نویسان، ابیاتی از اشعار وی را آورده‌اند.



محمد در سال ۴۲۰ (هجری قمری) در ۵۴ سالگی وفات نمود.
برخی مرگ او را در سال ۳۹۵ (هجری قمری) آورده‌اند که درست نیست؛ زیرا همان‌گونه که گذشت، چند سال پس از این تاریخ به الحاکم پیوست.
(دیگر منابع:
[۱۲۶] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۸۳.
[۱۲۷] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۵۲.
)



۱. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۲. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۸.    
۳. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۵. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۶. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۷. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۳۰۴.    
۱۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۳۴۷.    
۱۱. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۸.    
۱۲. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۱۳. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۱۴. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۱۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۲۷۰.    
۱۶. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۱۷. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۸.    
۱۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۱۹. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۲۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۱۴۵.    
۲۱. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۲۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۹.    
۲۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۴۵۰.    
۲۴. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۲۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۲۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۲۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۲۸. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۲۹. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۳۰. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۳۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۳۲. قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۳، ص۶۸۶.
۳۳. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۳۴. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۳۵. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۳۶. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۳۷. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۹.    
۳۸. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۳۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۴۰. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۴۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۲۸۶.    
۴۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۷.    
۴۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۲۸۷.    
۴۴. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۴۵. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۹.    
۴۶. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۴۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۴۸. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۴۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۲۹.    
۵۰. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۵۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۵۲. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
۵۳. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۵۴. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۵۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۴۵.    
۵۶. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۵۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۵۸. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۳۵.    
۵۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۱۷۱.    
۶۰. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۹.    
۶۱. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۶۲. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۶۳. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۶۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۸، ص۱۴۳.    
۶۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۲۶۴.    
۶۶. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۶۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۶۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۱۰۶.    
۶۹. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۷۰. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۷۱. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۷۲. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۷۳. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۵۵.    
۷۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۴۵۰.    
۷۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۹۸.    
۷۶. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۷۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۷۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۳۴۷.    
۷۹. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۸۰. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۸۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۶۱۹.    
۸۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۸۸.    
۸۳. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۸۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۲۹.    
۸۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۳، ص۴۲.    
۸۶. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۸۷. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۲۸.    
۸۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۲، ص۲۴۹.    
۸۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۱۳۸۷.    
۹۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۳، ص۲۸۶.    
۹۱. اصفهانی، ابوالفرج، الاغانی، ص۲۶.    
۹۲. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۹۳. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۹۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۰، ص۱۶۹.    
۹۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۲۵۰.    
۹۶. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۹۷. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۸.    
۹۸. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۲۷-۲۸.    
۹۹. ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان، ج۴، ص۳۷۹.    
۱۰۰. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۳۰۴.    
۱۰۱. صفدی، خلیل بن ابیک، الوافی بالوفیات، ج۴، ص۹.    
۱۰۲. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، ج۵، ص۱۰۲.    
۱۰۳. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۰، ص۲۷۶.    
۱۰۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۱۶۸.    
۱۰۵. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۳۰۴.    
۱۰۶. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۱۹۱.    
۱۰۷. کحاله، عمر رضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۱۳۸.    
۱۰۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۳۴۷.    
۱۰۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲، ص۴۵۰.    
۱۱۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۴، ص۴۲۹.    
۱۱۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۵، ص۲۸۸.    
۱۱۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۸، ص۱۴۳.    
۱۱۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۰، ص۱۴۵.    
۱۱۴. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۲، ص۲۴۹.    
۱۱۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۳، ص۴۲.    
۱۱۶. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۶، ص۴۵.    
۱۱۷. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۵، ص۱۷۱.    
۱۱۸. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۱۰۶.    
۱۱۹. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۱۵۴.    
۱۲۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۱۷، ص۲۶۴.    
۱۲۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۰، ص۱۶۹.    
۱۲۲. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۲۱، ص۲۹۸.    
۱۲۳. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۳۰۴.    
۱۲۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۶۱۹.    
۱۲۵. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص ۸۱.    
۱۲۶. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۴۸۳.
۱۲۷. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۷۵۲.
۱۲۸. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص ۱۳۲۸.    
۱۲۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۳۵۱.    
۱۳۰. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۱۹.    
۱۳۱. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۲۸.    
۱۳۲. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۲۹.    
۱۳۳. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۴۳۵.    
۱۳۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۷۵۵.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبیدالله حرانی»، ج۳، ص۳۱۶.






جعبه ابزار