محمد بن عتاب جذامی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن عتّاب جذامی (
۳۸۳ ـ
۴۶۲ هـ.ق) مشهور به
ابن عتّاب، از فقهای برجسته و استاد فتوا در
قرطبه بود و در
علم شروط تبحر داشت.
وی از موالی عبدالله ملک بن سلیمان ابیعتّاب بود.
نزد ابوعمر ابن فخّار، ابوالاصبغ قرشی، قاضی ابن بشیر و دیگران فقه
مالکی را آموخت.
وی بیش از ۱۲ سال کاتب ابن بشیر بود و از ابوعبدالله بن ثبات، قنازعی، ابن وافد و دیگران حدیث شنید.
ریاست مذهب مالکی در قرطبه به او منتهی شد. وی کتابی در حدیث تألیف کرد.
سرانجام، در ۲۰
صفر ۴۶۲ (هجری قمری) در قرطبه درگذشت و در مقبره رَبض دفن شد.
ابوعبداللّه محمد بن عتّاب بن محسن جذامی مغربی قرطبی مشهور به
ابن عتّاب در بیست و سوم
ذیحجّه سال ۳۸۳ (هجری قمری)
یا
۳۸۸ (هجری قمری) متولد شد.
او اهل قرطبه
و از موالی عبداللّه لملک بن سلیمان ابیعتّاب بود.
وی از بزرگان فقها و استاد فتوا دهندگان قرطبه در عصر خویش بود.
او فردی محدث بود
و به علم شروط (علمی که از کیفیت ثبت احکام ثابت شده نزد قاضی بحث میکند تا بعد از انقضای شهود، آن احکام قابل استناد باشد) آگاهی کامل داشت و در این زمینه بر دیگران برتری داشت.
ایشان حافظ اخبار، اشعار و مثلهای بسیار بود.
او از جمله کسانی بود که عمرش را در راه شنیدن و ضبط دقیق حدیث صرف نموده بود. وی فردی مستنبط، آگاه به احکام و عقود بود.
ایشان دارای مذهب مالکی بوده است.
رجالنویسان او را فردی باوقار،
طرفدار حق، دارای خطی زیبا و نظراتی خاص توصیف کردهاند.
وی از دربار پادشاه و اطرافیان او دوری میجست و در هر حال روش استادان و بزرگان را میپیمود.
محمد فقه را در
اندلس و نزد
ابوعمر ابن فخّار،
ابوالاصبغ قرشی و
قاضی ابن بشیر فرا گرفت.
بیش از دوازده سال همنشین ابن بشیر بوده و برای او کتابت میکرد.
او از محضر افرادی مانند
قنازعی،
ابن وافد،
ابوعلی حداد،
ابومحمد بن بنوش،
ابوعبداللّه بن ثبات و دیگران نیز بهره برد.
ابوعبداللّه افراد بسیاری از علومش بهره بردند که از جمله آنها دو فرزندش، همچنین
قاضی بن سهل،
ابوالحسن بن حمدین و
ابوجعفر بن رزق میباشند.
قرطبی در سال
۴۱۴ (هجری قمری) در حالی که ۳۱ سال داشت به شورای فقها دعوت شده و از بزرگان اهل شورا در زمان خودش به شمار میرفت.
نزد مردم از جلالت خاصی برخوردار بود و حاکم شهر ابن جهور و برخی از فقهای اهل شورا، گاهی از او نظرخواهی میکردند.
بارها پیشنهاد قضاوت به او شد و از این کار امتناع ورزید.
ایشان دارای مذهب مالکی بوده
و ریاست مذهبش در عصر خویش و در قرطبه به او منتهی شد.
جذامی کتابی در موضوع
حدیث از آثار اوست.
ابن عتّاب سرانجام در بیستم صفر سال ۴۶۲ (هجری قمری)
در قرطبه درگذشت و در آنجا و در مقبره رَبض دفن شد.
سال
۳۶۲ (هجری قمری) تاریخ دیگری است که برای فوت او ذکر کرده اند که اشتباه است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عتاب جذامی»، ج۳، ص۳۰۹.