محمد بن علی جاوانی (مقالهدوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن علی جاوانی (
۴۶۸ ـ
۵۶۱ هـ.ق) ادیب، لغوی، نحوی، شاعر و فقیه
شافعی مذهب بود.
او در نوجوانی برای تحصیل به بغداد رفت.
وی از استادانی چون ابوحامد غزالی، علی بن محمد کیا هرّاسی و محمد بن حامد شاشی بهره برد.
ایشان در فضل و علم سرآمد همعصران خود شد و شاگردانی چون ابوالمظفر خزاعی داشت.
آثار او شامل
شرح مقامات حریری،
عیون الشعر،
الذخیره لاهل البصیره،
المنتظم فی سلوک الادوات و مجموعهای از اشعار و رسائل در وعظ و علم نحو است.
تاریخ وفات وی را سال ۵۶۱ (هجری قمری) در خفتیان دانستهاند، اما برخی منابع تاریخ مرگ وی را
۵۱۰ (هجری قمری) ذکر کردهاند.
ابوسعید (ابوعبداللّه) محمد بن علی بن عبداللّه بن حَمْدان جاوانی حِلَّوِی کُردی عراقی معروف به
ابن ابیالهیجاء ادیب، لغوی، نحوی، شاعر، فقیه شافعی مذهب و منسوب به جاوان قبیلهای از کردهای عراقی، ساکن شهر حله
که در سال ۴۶۸ (هجری قمری) متولد شد.
او با جدیت و تلاش توانست بر اقران خود در فضل و علم پیشی گیرد.
تا آنجا که او را امام، فاضل، اهل مناظره و همچنین زاهد و پرهیزگار شمردهاند.
ابوسعید در دوران نوجوانی به بغداد آمد و از استادان بزرگی چون
ابوحامد غزالی (م
۵۰۵ هـ.ق)،
ابوالحسن علی بن محمد بن علی کیا هرّاسی (م
۵۰۴ هـ.ق)
و ابوبکر محمد بن علی بن حامد شاشی (م
۴۸۵ هـ.ق) بهره مند شد.
وی مدتی در اربیل اقامت گزید؛ سپس در طلب علم به سرزمینهای دیگر کوچ کرد.
از دیگر استادان او محمد بن حسین برصی،
ابوعبداللّه حُمَیدی،
ابوسعید عبدالواحد بن ابیالقاسم قشیری
و ابوبکر شامی قاضی است.
محمد بن علی شاگردانی داشته که از جمله؛ ابوالمظفر بن طاهر خزاعی از شاگردان او است.
جاوانی آثار او جدای از اشعاری که از وی بر جای مانده است عبارتاند از:
•
شرح المقامات ابومحمد قاسم بن علی حریری (م ۵۱۶ هـ.ق)،
وی این کتاب را بر مؤلفش حریری قرائت کرده است؛
• عیون الشعر؛
• الفرق بین الراء و الغین (العین)؛
• الذخیره لاهل البصیره؛
• البیان لشرح الکلمات (التبیان بشرح الکلمات)؛
• المنتظم فی سلوک الادوات و مسائل الامتحان (در مسائل و موضوعات مشکل علم نحو)؛
• دیوان شعر؛
• کتاب نزهة النفس؛
• روضة المجلس؛ اسماعیل پاشا این آثار را به آثار ابن ابیالهیجاء افزوده است.
• روضة العشاق و نزهة المشتاق (نزهة الناظر و سلوة القلب و الخاطر).
همچنین به گفته سیوطی، وی رسالهها و فصولی در موعظه داشته است.
عراقی در سال ۵۶۱ (هجری قمری) در خُفتیان، دو قلعه در نواحی اربیل وفات کرد؛ ولی در بَوازیج، شهری نزدیک تکریت دفن شد.
در بعضی منابع متأخر مرگ او در سال ۵۱۰ (هجری قمری) آمده است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن علی جاوانی»، ج۴، ص۳۰۲.