• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن علی ظهیری

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن علی ظهیری (زنده در حدود ۶۰۰ هـ.ق) ادیب، شاعر و دبیر دربار سلطان رکن‌الدین قلج طمغاج‌خان از ملوک خانیه ماوراءالنهر بود.
از زندگی شخصی او اطلاعات دقیقی در دست نیست،
اما در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم (هجری قمری) می‌زیسته و در علم و ادب سرآمد زمان خود بوده است.
از آثار مهم ایشان دیوان ظهیری سمرقندی، اعراض الریاسه فی اغراض السیاسه (کتابی دشوار و فنی درباره سیاست با نثری آراسته و آمیخته به اشعار فارسی و عربی)، سمع‌الظهیر فی جمع‌الظهیر، و بازنویسی و تهذیب ادبی سندبادنامه است.
وی سندبادنامه را به سبک کلیله و دمنه تدوین کرد و آن را برای قلج طمغاج‌خان نگاشت.
برخی آثار او در کتابخانه دانشگاه تهران و موزه بریتانیا نگهداری می‌شوند.
سندبادنامه ایشان توسط احمد آتش تصحیح و در استانبول و تهران به چاپ رسیده است.



محمد بن علی بن محمد بهاءالدین کاتب ظهیری سمرقندی ادیب، کاتب و شاعر بود. از تاریخ تولد، وفات و دیگر ابعاد حیات فردی و اجتماعی او اطلاع چندانی در دست نیست.
به گفته محمد عوفی، از فضلای اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم (هجری قمری) بود.
وی مدتی مسئول دیوان انشا و دبیر سلطان رکن‌الدین قلج طمغاج خان، از ملوک خانیه ماوراءالنهر بود .
بزرگانِ زمانش از فضل و علم او بهره‌مند و به تقدیم و پیشوایی او معترف بودند.
[۴] عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۸۶.


محمد بن علی کتاب‌هایی تألیف کرده که آثارش عبارت‌اند از:
• دیوان ظهیری سمرقندی؛ عوفی بعضی از اشعار او را نقل کرده است.
• سمع الظهیر فی جمع الظهیر؛ • اعراض الریاسة فی اغراض السیاسه؛
[۷] عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۸۶.
(اغراض السیاسة فی اعراض الریاسه) به فارسی؛ • اصلاح، تهذیب و بازنویسی کتاب کُهن و ادبی سِنْدبادنامه.


ظهیری سمرقندی در این کتاب از برخی بزرگان علم و سیاست مانند اسکندر، بطلیموس، افلاطون،ارسطو، نصر بن احمد سامانی، محمود غزنوی و سلطان سنجر یاد کرده است.
او به منظور بهره‌مندشدن آیندگان، دستورها و روش‌های آنان را ذکر می‌کند.
سبک نگارش کتاب بسیار دشوار و همراه با شعرهای فارسی و عربی است.
[۱۱] منزوی، علی‌نقی، فهرست کتابخانه اهدایی مشکوة به دانشگاه تهران، ج۳، ص۶۵۰ ـ ۶۵۲.
نسخه‌هایی از این کتاب در کتابخانه دانشگاه تهران و موزه بریتانیا موجود است. ۵
[۱۲] منزوی، علی‌نقی، فهرست کتابخانه اهدایی مشکوة به دانشگاه تهران، ج۳، ص۶۵۰ ـ ۶۵۲.
خودش شرح و گزارشی نیز بر این کتاب نوشته است.
[۱۳] منزوی، علی‌نقی، فهرست کتابخانه اهدایی مشکوة به دانشگاه تهران، ج۳، ص۶۵۰ ـ ۶۵۲.


بهاءالدین به اصلاح، تهذیب و بازنویسی کتاب کُهن و ادبی سِنْدبادنامه پرداخت.
که برخی اصل سِنْدبادنامه را از هندوستان دانسته‌اند؛ ولی تقریبا ثابت شده اصل آن در عهد انوشیروان، ظاهرا به وسیله برزویه، حکیم و پزشک ایرانی، مترجم کلیله و دمنه به پهلوی نگارش یافته است.
[۱۴] ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، سِندبادنامه، مقدمه مصحح، ص۱۳.
به گفته ظهیری، خواجه عمید ابوالفوارس قناروزی در سال ۳۳۹ (هجری قمری) به خواست نوح بن منصور سامانی، این کتاب را از پهلوی به فارسی ترجمه کردند.
ترجمه ابوالفوارس عاری از تزیین، تحلی و خالی از فصاحت و بلاغت بوده و نزدیک بوده از صفحه روزگار محو شود.
لذا ظهیری خود در حدود سال ششصد (هجری قمری) به تهذیب و بازنویسی آن پرداخته و آن را همراه با امثال، اشعار عربی و فارسی ارایه کرده است.
[۱۵] ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، سِندبادنامه، مقدمه مؤلف، ص۲۱-۲۳.
این کتاب ساختاری شبیه کلیله و دمنه دارد؛ یعنی یک داستان اساسی است که در ضمن آن حکایات متعددی ذکر شده است.
[۱۶] ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، سِندبادنامه، مقدمه مینوی.
نویسنده این کتاب را مانند دو اثر قبلی، یعنی اعراض الریاسه، و سمع الظهیر به نام سلطان قلج طمغان خان تألیف کرده است.
[۱۷] نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، چهار مقاله، تعلیقات ص۲۳۳.
تحریر و نگارش محمد بن علی ظهیری به وسیله پروفسور احمد آتش، تصحیح شده و در استانبول به چاپ رسیده و بعدها همراه با گفتاری از استاد مجتبی مینوی در تهران منتشر شده است.
(دیگر منابع:
[۲۰] مولوی، فرشته، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، ج۱، ص۸۱۳.
[۲۱] مولوی، فرشته، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، ج۲، ص۹۷۷.
[۲۲] عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۱۷۹.
[۲۳] عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۵۸۱.
[۲۴] عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۶۲۶.
[۲۵] نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، چهار مقاله، تعلیقات ص۲۱۹-۲۲۱.
)



۱. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۸، ص۲۵.    
۲. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱.    
۳. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۸، ص۲۵.    
۴. عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۸۶.
۵. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه،ج۹، ص۳۲۲.    
۶. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۰۲.    
۷. عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۸۶.
۸. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱.    
۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱.    
۱۰. آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعه، ج۸، ص۲۵.    
۱۱. منزوی، علی‌نقی، فهرست کتابخانه اهدایی مشکوة به دانشگاه تهران، ج۳، ص۶۵۰ ـ ۶۵۲.
۱۲. منزوی، علی‌نقی، فهرست کتابخانه اهدایی مشکوة به دانشگاه تهران، ج۳، ص۶۵۰ ـ ۶۵۲.
۱۳. منزوی، علی‌نقی، فهرست کتابخانه اهدایی مشکوة به دانشگاه تهران، ج۳، ص۶۵۰ ـ ۶۵۲.
۱۴. ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، سِندبادنامه، مقدمه مصحح، ص۱۳.
۱۵. ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، سِندبادنامه، مقدمه مؤلف، ص۲۱-۲۳.
۱۶. ظهیری سمرقندی، محمد بن علی، سِندبادنامه، مقدمه مینوی.
۱۷. نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، چهار مقاله، تعلیقات ص۲۳۳.
۱۸. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۱، ص۸۱.    
۱۹. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۰۰۲.    
۲۰. مولوی، فرشته، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، ج۱، ص۸۱۳.
۲۱. مولوی، فرشته، فهرست مستند اسامی مشاهیر و مؤلفان، ج۲، ص۹۷۷.
۲۲. عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۱۷۹.
۲۳. عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۵۸۱.
۲۴. عوفی، محمد، لباب الالباب، ص۶۲۶.
۲۵. نظامی عروضی سمرقندی، احمد بن عمر، چهار مقاله، تعلیقات ص۲۱۹-۲۲۱.



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن علی ظهیری»، ج۴، ص۳۴۸- ۳۴۹.






جعبه ابزار