محمد بن علی قنانی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن علی قنانی (قرن
۵ هـ.ق) از علمای موثق
شیعه بود که در حدیث، کتابت و صحافی آثار علمی فعالیت داشت.
وی با
نجاشی معاشرت و همکاری داشت و اجازه نقل همه آثارش را به او داده بود.
استادان بسیاری چون هارون بن موسی تلعکبری و ابوالمفضل شیبانی داشت.
از آثار ایشان میتوان به
التهجد،
عمل الشهور و
عمل یوم الجمعه اشاره کرد.
تاریخ وفات او مشخص نیست، اما معاصر نجاشی (متوفی
۴۵۰ هـ.ق) بوده است.
ابوالفرج محمد بن علی بن یعقوب بن اسحاق بن ابی قره کاتب قنانی (قنائی / عیناثی)
نسب مذکور به نقل از نجاشی است،
اما به صورت محمد بن علی بن محمد بن محمد بن ابی قره نیز آمده است.
خود او نیز که پدرش را یکی استادان خود شمرده، جدش را محمد ذکر کرده نه یعقوب.
پس احتمال دارد یعقوب در مراتب بعدی نسب او باشد.
همچنین احتمال داده شده از نسل ابوعلی بن ابیقره، منجم خلیفه فاطمی باشد.
او کاتب و از دانشمندان موثق شیعه است که احادیث فراوانی آموخته و کتابهای زیادی نوشته بوده و آثار علمای شیعه را صحافی میکرده است.
وی با ابوالعباس نجاشی در مجالس درس شرکت میکرد و اجازه نقل همه آثارش را به نجاشی داده بود.
ابوالفرج از اساتیدی همچون؛
هارون بن موسی تلعکبری (م
۳۸۵ هـ.ق)،
محمد بن وهبان بصری،
علی بن هبه الله بن رائقه موصلی،
ابوالمفضل محمد بن عبداللّه بن مطلب شیبانی (م
۳۸۷ هـ.ق)،
احمد بن محمد بن موسی
و
محمد بن جعفر بن حسین مخزومی بهره برده است.
وی آثار و کتب برخی از نویسندگان شیعه را از طریق همین افراد گزارش کرده است؛ همچنین کتاب
الغیبه نعمانی (م
۳۸۰ هـ.ق) را از طریق
ابوالحسین محمد بن علی کاتب بجلی روایت کرده است.
محمد بن علی شاگردانی داشت که از جمله شاگردان او؛
ابونصر محمد بن احمد بن حمدون واسطی میباشد.
قنانی کتابهایی تألیف کرده که عبارتاند از:
• التهجد؛
• معجم رجال ابی المفضل
[شیبانی]؛
• عمل الشهور؛
• عمل یوم الجمعه،
که نجاشی خود راوی آنها میباشد.
• کتاب الدعاء، نیز به او منسوب شده
که برخی احتمال دادهاند همان عمل شهر رمضان باشد و عمل شهر رمضان را نیز احتمال دادهاند بخشی از عمل الشهور باشد.
ایشان کتابی با
عنوان المسره که از آن او شمرده شده،
نداشته است، بلکه عبداللّه لکریم بن طاووس در کتاب لباب المسره از اثر دیگر قنانی به نام المزار بهره برده
و نجاشی از آن یاد نکرده است، نه اینکه المزار بخشی از کتاب المسره باشد.
کاتب قنانی تاریخ درگذشتش در دست نیست، اما همعصر نجاشی (م ۴۵۰ هـ.ق) در قرن پنجم (هجری قمری) بوده است.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن علی قنانی»، ج۳، ص۳۵۹.