• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن علی ناصحی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف





محمد بن عبدالله ناصحی۴۸۴ ه) فقیه برجسته حنفی و متکلم معتزلی قرن پنجم (هجری قمری)، از اهالی نیشابور بود.
وی در مناظرات فقهی مهارتی چشمگیر داشت و با امام‌الحرمین نیز مناظره کرده بود.
او علاوه بر فقه و کلام، در ادبیات، پزشکی و شعر نیز دستی داشت.
ایشان در مدرسه السلطان نیشابور تدریس می‌کرد و مدتی قاضی نیشابور و سپس قاضی ری شد.
از آثارش مولد النبی و مجموعه اشعار برجای مانده است.
وی در سال ۴۸۴ (هجری قمری) هنگام بازگشت از حج درگذشت.



ابوبکر محمد بن عبداللّه بن حسین ناصحی نیشابوری اهل نیشابور و از فقهای بزرگ حنفی و متکلمی توانا بر مذهب معتزله بود.
او علاوه بر مهارت در فقه و کلام در زمینه ادبیات، پزشکی، شعر و حفظ اشعار نیز دستی داشته و بهره‌ای از این علوم برده است.



ابوبکر نزد استادانی چون پدرش و قاضی ابوبکر حیری شاگردی کرده و حدیث شنیده است.



محمد شاگردانی داشته که از جمله، افرادی چون عبداللّه لوهاب بن انماطی و ابوبکر زاغونی از شاگردان وی بوده و روایاتی را از او نقل کرده‌اند.



محمد بن عبداللّه در مناظره‌های فقهی چیره دست بود و در این زمینه با امام الحرمین نیز مناظره‌ای داشته که مورد تمجید و ستایش وی قرار گرفته است.
وی در بغداد و خراسان حدیث نقل می‌کرد و در زمان حیات پدرش در مدرسه السلطان نیشابور به تدریس مشغول بود.
او سرپرستی امور مدرسه و امور اوقاف آن به او واگذار شده بود.
ایشان افزون بر جایگاه والای علمی در منصب قضاوت نیز صاحب نام بود و مدت ده سال در ایام حکومت آلب ارسلان در نیشابور قضاوت می‌کرد و از این‌رو به جاه و مقامی رسید.
وی سرانجام نیشابور را به دلایلی ترک کرد و عازم ری شد و به سمت قضاوت ری منصوب گردید.



نیشابوری دارای دو کتاب است که عبارتند از:
• مولد النبی (صلی‌الله‌علیه‌وآله)؛
• شعر.



ناصحی سرانجام در سال ۴۸۴ (هجری قمری) هنگام بازگشت از حج بین راه اصفهان درگذشت. جنازه‌اش به اصفهان حمل و در آن‌جا به خاک سپرده شد.
ولی ابن منده گفته است وی در جاده ری درگذشت و به نیشابور منتقل و دفن گردید.
در تاریخ وفات او اندکی اختلاف است.



۱. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۲. صیرفینی، ابراهیم بن محمد، المنتخب من کتاب السیاق، ص۷۰.    
۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۶.    
۴. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۶، ص۲۹۷.    
۵. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۷۶.    
۶. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۷. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۲۰۱.    
۸. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۴۸.    
۹. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفّاظ، ج۳، ص۲۵۶.    
۱۰. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۳۸.    
۱۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۱۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۱۳. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۹.    
۱۴. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۱۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۱۶. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۱۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۶.    
۱۸. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۶، ص۲۹۷.    
۱۹. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۲۰. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۲۰۱.    
۲۱. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۴۸.    
۲۲. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفّاظ، ج۳، ص۲۵۶.    
۲۳. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۳۸.    
۲۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۲۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۹.    
۲۶. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۲۷. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۶، ص۲۹۷.    
۲۸. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۲۹. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۲۰۱.    
۳۰. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۳۸.    
۳۱. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۳۲. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۳۳. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۳۴. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۳۵. صیرفینی، ابراهیم بن محمد، المنتخب من کتاب السیاق، ص۷۰.    
۳۶. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۳۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۶.    
۳۸. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۳۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۴۸.    
۴۰. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۴۱. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۴۲. صیرفینی، ابراهیم بن محمد، المنتخب من کتاب السیاق، ص۷۰.    
۴۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۶.    
۴۴. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۴۵. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۴۸.    
۴۶. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفّاظ، ج۳، ص۲۵۶.    
۴۷. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۴۸. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۹.    
۴۹. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۵۰. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۷.    
۵۱. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۵۲. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۹.    
۵۳. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۵۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۷.    
۵۵. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۵۶. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۵۷. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۹.    
۵۸. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۵۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۶.    
۶۰. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۶، ص۲۹۷.    
۶۱. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۶۲. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۴۸.    
۶۳. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۳۸.    
۶۴. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۶۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۶۶. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۷.    
۶۷. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۶۸. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۶۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۶.    
۷۰. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۷۱. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۷۲. صیرفینی، ابراهیم بن محمد، المنتخب من کتاب السیاق، ص۷۰.    
۷۳. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۶، ص۲۹۷.    
۷۴. حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۶۷۶.    
۷۵. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفّاظ، ج۳، ص۲۵۶.    
۷۶. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۳۸.    
۷۷. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۷۸. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۷۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۸۰. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۹.    
۸۱. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۲۰۱.    
۸۲. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۴۸.    
۸۳. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۶.    
۸۴. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۷.    
۸۵. ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، ج۱۶، ص۲۹۷.    
۸۶. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۸۷. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۷.    
۸۸. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۳۸.    
۸۹. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۹۰. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۵.    
۹۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۹۲. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۹۳. صیرفینی، ابراهیم بن محمد، المنتخب من کتاب السیاق، ص۷۰.    
۹۴. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۹۵. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۹۶. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۹۷. صیرفینی، ابراهیم بن محمد، المنتخب من کتاب السیاق، ص۷۰.    
۹۸. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۹۹. ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، ج۳۳، ص۱۳۷.    
۱۰۰. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۱۰۱. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۱۰۲. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۱۰۳. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۱۰۴. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۲۰.    
۱۰۵. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    
۱۰۶. قرشی، عبدالقادر بن محمد، الجواهر المضیه فی طبقات الحنفیه، ج۲، ص۶۴.    
۱۰۷. صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ج۳، ص۲۷۱.    
۱۰۸. ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج۱۰، ص۲۰۱.    
۱۰۹. ذهبی، محمد بن احمد، العبر فی خبر من غبر، ج۲، ص۳۴۸.    
۱۱۰. ذهبی، محمد بن احمد، تذکرة الحفّاظ، ج۳، ص۲۵۶.    
۱۱۱. یافعی، عبدالله بن اسعد، مرآة الجنان، ج۳، ص۱۰۳.    
۱۱۲. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، البدایة و النهایه، ج۱۲، ص۱۳۸.    
۱۱۳. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، لسان المیزان، ج۵، ص۲۲۳.    
۱۱۴. ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۵، ص۳۶۰.    
۱۱۵. لکنوی، محمد عبدالحى، الفوائد البهية في تراجم الحنفية، ص ۱۸۰.
۱۱۶. ذهبی، محمد بن احمد، سیر اعلام النبلاء، ج۱۹، ص۱۹.    
۱۱۷. زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۶، ص۲۲۸.    



• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن عبدالله ناصحی»، ج۳، ص۳۷۳.






جعبه ابزار