• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

محمد بن محمد ادریسی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


منبع: محمد بن محمد ادریسی


محمد بن محمد ادریسی (۴۹۳ ـ ۵۶۰ هـ.ق) جغرافی‌دان، نقشه‌نگار، پزشک، شاعر و از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) بود.
او تحصیلات خود را در قرطبه (اندلس) آغاز کرد و برای تکمیل دانش خود به سفرهای علمی گسترده‌ای پرداخت.
ایشان در زمان پادشاهی روجر دوم به سیسیل رفت و با حمایت او، کره‌ای نقره‌ای از زمین ساخت که اطلاعات دقیق جغرافیایی را شامل می‌شد.
مهم‌ترین اثر وی، کتاب نُزهة المشتاق فی اختراق الآفاق است که حاصل تحقیقات میدانی درباره مناطق مختلف جهان بوده و به زبان‌های گوناگون ترجمه شده است.
از دیگر آثارش می‌توان به الادویه المفرده و الجامع لصفات اشتات النبات و الممالک و المسالک اشاره کرد.
او در سال ۵۶۰ (هجری قمری) در سبته یا صقلیه درگذشت.


ابوعبداللّه محمد بن محمد بن عبداللّه بن ادریس علوی حسنی شریف ادریسی
[۱] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
[۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    
[۳] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۴] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
[۵] ابن ابی اصیبعة، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۰۱.    
[۶] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
[۷] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
[۸] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
از بزرگ‌ترین جغرافی‌دانان و نقشه‌نگاران مسلمان در قرون وسطا، جهانگرد، پزشک، ادیب، شاعر و از نوادگان امام حسن مجتبی (علیه‌السلام) بود.
[۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۱۰] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
وی در سال ۴۹۳ (هجری قمری) در سبته از شهرهای مراکش متولد شد.
[۱۱] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
[۱۲] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۱۳] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
پدر و مادر وی اندلسی بودند؛ از این‌رو او را با خود به قرطبه، از شهرهای اندلس بردند و در آن‌جا نشو و نما یافت.
[۱۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۱۵] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    

ابوعبداللّه در قرطبه مشغول تحصیل گردید.
بعد از مدتی به منظور تکمیل تحصیلات خود به شهرها و مناطق گوناگون بسیاری سفر کرد تا این‌که با کوله‌باری از علم و دانش، به ویژه در باب جغرافیا وارد صقلیه (جزیره سیسیل) شد.
[۱۶] صعيدی، عبدالمتعال، المجّددون فی الاسلام، ص۲۲۹.
[۱۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
وی از ذوقی سرشار و طبعی لطیف بهره‌مند بود.
[۱۸] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
گفته می‌شود پادشاه صقلیه، روجر دوم (روگروس) که از فرهنگ وتمدن مسلمانان به شگفت آمده بود، او را به سوی خود فرا خواند و از وی خواست تا جهان نمایی برای او بسازد.
[۱۹] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
وی با نقره (معادل ۴۰۰ هزار درهم) جهان نما یا کره زمینی برای پادشاه ساخت که مشتمل بر نصف النهارها، خطوط شهرها و طول و عرض جغرافیایی قسمت‌های گوناگون زمین بود.
[۲۰] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵    
ساخت این کره در آن زمان، پادشاه را بسیار به اعجاب و شگفتی واداشت؛ از این‌رو او را بسیار مورد اکرام و احترام قرار داد و از او خواست در صقلیه اقامت گزیند و حقوق ماهیانه‌ای نیز برای وی قرار داد.
[۲۱] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
افزون بر این پادشاه صقلیه از وی خواستار تحقیق میدانی در زمینه اخبار شهرها شد.
از این‌رو با بودجه‌ای که روجر معین کرد افراد دانشمند و زیرکی به سوی شمال، جنوب، شرق و غرب عالم اعزام شدند تا آن‌چه را در اقلیم‌های مختلف از نزدیک می‌بینند به تصویر کشیده و برای شریف ادریسی بیاورند.
[۲۲] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    

ابوعبداللّه کتاب‌هایی تالیف کرده که از جمله؛ ایشان هرگاه یکی از شکل و تصویر جغرافیایی یا تاریخی را برایش می‌آورد آن را ثبت می‌کرد تا این‌که سرانجام کتاب با ارزش • نزهة المشتاق فی اختراق الآفاق جغرافیة الادریسی نوشته و تکمیل شد.
[۲۳] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
[۲۴] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۲۵] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    
[۲۶] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
[۲۷] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
این کتاب علاوه بر بحث درباره بلاد و ممالک گوناگون، از گیاهان موجود در آن مناطق نیز بحث می‌کند.
[۲۸] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
[۲۹] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
کتاب مذکور بهترین کتابی است که مسلمانان در وصف بلاد اروپا به ویژه ایتالیا نوشتند و بعد از این، هر کس از مسلمانان در تاریخ و جغرافیای غرب کتابی به نگارش درآورد، از این منبع استفاده کرده است.
[۳۰] صعيدی، عبدالمتعال، المجّددون فی الاسلام، ص۲۳۰.
[۳۱] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۶.    
همچنین کتاب مذکور در سال ۱۵۹۳م در روم به لاتین ترجمه و منتشر شد.
[۳۲] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
در سال ۱۸۶۳ نیز به فرانسوی و سپس به زبان‌های دیگر اروپایی ترجمه شد
[۳۳] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۶.    
[۳۴] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
و خلاصه‌هایی از آن نیز به عربی چاپ شده است.
[۳۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
آثار دیگر او عبارت‌اند از:
• الادویة المفرده؛
[۳۶] ابن ابی اصیبعة، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۰۱.    
• الجامع لصفات اشتات النبات (خطی)؛
[۳۷] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
• أنس المهج و روض الفرج؛
[۳۸] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
• روض الأنس و نزهة النفس معروف به الممالک و المسالک؛
[۳۹] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۴۰] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
این کتاب مفصل‌تر از نزهة المشتاق بوده و مؤلف آن را به نام ویلیام، پادشاه سیسیل تألیف کرده است.
[۴۱] دایرة المعارف فارسی (مصاحب) ج۱، ص۷۳.
مختصری از آن در کتابخانه حکیم اوغلو علی پاشا در آستانه موجود است.
[۴۲] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
• خریطة العالم؛
[۴۳] کروی، ابراهیم سلمان، المرجع فی الحضارة العربیة الاسلامیه، ص۲۷۷.
• دیوان شعر.
صفدی برخی از اشعار او را نقل کرده است.
[۴۴] صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    

شریف ادریسی در سال ۵۶۰ (هجری قمری) در سبته
[۴۵] زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
[۴۶] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۴۷] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
یا صقلیه درگذشت.
[۴۸] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
(دیگر منابع:
[۴۹] بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
[۵۰] حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    
[۵۱] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
[۵۲] سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
[۵۳] جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۱، صص۴۱۶.
[۵۴] جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۱، ص۴۴۸.
[۵۵] جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۹۸۵.
[۵۶] جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۱۰۷۶.
[۵۷] جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۱۳۵۱.
[۵۸] جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۱۳۹۸.
)
۱. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    
۳. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۴. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
۵. ↑ ابن ابی اصیبعة، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۰۱.    
۶. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
۷. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
۸. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۱۰. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
۱۱. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
۱۲. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۱۳. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
۱۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۱۵. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
۱۶. ↑ صعيدی، عبدالمتعال، المجّددون فی الاسلام، ص۲۲۹.
۱۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۱۸. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
۱۹. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
۲۰. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵    
۲۱. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
۲۲. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    
۲۳. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
۲۴. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۲۵. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    
۲۶. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
۲۷. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
۲۸. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
۲۹. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
۳۰. ↑ صعيدی، عبدالمتعال، المجّددون فی الاسلام، ص۲۳۰.
۳۱. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۶.    
۳۲. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۵.    
۳۳. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۶.    
۳۴. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
۳۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
۳۶. ↑ ابن ابی اصیبعة، احمد بن قاسم، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ص۵۰۱.    
۳۷. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۳۸. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۳۹. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۴۰. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
۴۱. ↑ دایرة المعارف فارسی (مصاحب) ج۱، ص۷۳.
۴۲. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
۴۳. ↑ کروی، ابراهیم سلمان، المرجع فی الحضارة العربیة الاسلامیه، ص۲۷۷.
۴۴. ↑ صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، ص۱۳۸.    
۴۵. ↑ زرکلی، خیرالدین، الاعلام، ج۷، ص۲۴.    
۴۶. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۴۷. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
۴۸. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة الادب، ج۳، ص۲۱۳.    
۴۹. ↑ بغدادی، اسماعیل بن محمد، هدیة العارفین، ج۲،ص۹۴.    
۵۰. ↑ حاجی خلیفه، مصطفی بن عبدالله، کشف الظنون، ج۲، ص۱۹۴۷.    
۵۱. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۱۱، ص۲۳۶.    
۵۲. ↑ سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیه و المعربه، ج۲، ص۴۱۴.    
۵۳. ↑ جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۱، صص۴۱۶.
۵۴. ↑ جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۱، ص۴۴۸.
۵۵. ↑ جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۹۸۵.
۵۶. ↑ جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۱۰۷۶.
۵۷. ↑ جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۱۳۵۱.
۵۸. ↑ جیوسی، سلمی خضراء، الحضارة العربیة الاسلامیة فی الاندلس، ج۲، ص۱۳۹۸.


• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن محمد ادریسی»، ج۴، ص۲۷۹.


رده‌های این صفحه : ادیبان قرن 6 (قمری) | پزشکان قرن 6 (قمری) | جغرافی‌دانان قرن 6 (قمری) | درگذشتگان سال 560 (قمری) | زادگان سال 493 (قمری) | شاعران قرن 6 (قمری) | شخصیت‌های قرن 6 (قمری) | مؤلفان قرن 6 (قمری)
جعبه ابزار