محمد بن محمد بروی (مقاله‌دوم)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن محمد بروی (
۵۱۷ ـ
۵۶۷ هـ.ق) از علمای برجسته
اشعری مذهب در قرن
ششم (هجری قمری) بود.
او در کلام، مناظره، بلاغت،
فقه و
حدیث تبحر داشت.
ایشان فقه را نزد شاگردان غزالی و حدیث را نزد شماری از محدثان مشهور فراگرفت.
وی در اواخر عمر به
دمشق و سپس
بغداد سفر کرد و در هر دو شهر به تدریس و تبلیغ مذهب اشعری پرداخت.
او در بغداد در مدرسه نظامیه و جامع قصر حلقه‌های وعظ و مناظره داشت و به شدت با
حنابله مخالفت می‌ورزید.
از آثار مهم ایشان می‌توان به
سراج العقول،
المنتهی و
المقترح اشاره کرد.
وی به طرز مشکوکی در
رمضان سال ۵۶۷ (هجری قمری) مسموم شد و درگذشت.
ابومنصور محمد بن محمد بن محمد بن سعد بَرَوی طوسی خراسانی در سال ۵۱۷ (هجری قمری) در
طوس به دنیا آمد.
رجال‌نویسان کنیه او را
ابومنصور،
ابوحامد و
ابومظفر نوشته‌اند.
او به بغداد و دمشق مسافرت کرده و به تعلیم و ترویج مذهب اشعری پرداخته است.
از منابع برمی‌آید وی در اواخر عمر و در ایامی که به شهرت و آوازه علمی دست یافته بود، به این دو شهر درآمده است.
سبکی و اسنوی نام او را در زمره علمای
شافعی ذکر کرده، فصاحت و بلاغت وی را در نوشتار و گفتار ستوده‌اند.
ابومنصور درباره‌اش گزارشاتی وجود دارد که ار جمله آن‌ها؛ بر پایه گزارش
یافعی، وی از علمای برجسته علم کلام، مناظره و بلاغت بود.
بر مذهب اشاعره آگاهی و تسلط کامل داشت و چون از قلم، بیان فصیح و بلیغی برخوردار بود، جایگاه ویژه‌ای میان عام و خاص یافته بود.
ابن عساکر که با او دیدار داشته است، می‌نویسد: وی در سال
۵۶۵ (هجری قمری) به دمشق وارد شد و در خانقاه سمیساطی اقامت گزید.
چون خبر ورودش در شهر انتشار یافت، بسیاری از طالبان علم مطالبی را که از او شنیده یا به واسطه اخذ کرده بودند، بر وی عرضه کردند و او نیز نکاتی را برایشان املا کرد.
ابن جوزی نیز در گزارش خود آورده است: وی در اوایل حکومت خلیفه المستضیئ (
۵۶۶ ـ
۵۷۵ هـ.ق) به بغداد آمد و کرسی تدریس برپا ساخت.
به تدریس فقه و حدیث و ترویج مذهب اشعری پرداخت.
از مجموع این دو گزارش به دست می‌آید او به مدت دو سال در دمشق و بغداد اقامت داشته، چه این‌که در سال ۵۶۷ (هجری قمری) از دنیا رفته است.
بروی در مدتی که در بغداد اقامت داشت، در جامع قصر حلقه مناظره داشت و حتی بسیاری از بزرگان و مدرسان در آن شرکت می‌کردند.
به علاوه در مدرسه نظامیه مجلس وعظ داشت و در مدرسه نهائیه به تدریس علوم گوناگون مشغول بود.
گفته شده وی از دشمنان دیرینه و سرسخت حنابله بود و دائماً آن‌ها را شماتت می‌کرد.
صفدی از او نقل کرده است که گفت: «اگر قدرتی داشتم برای حنابله جزیه وضع می‌کردم.»
این حرف، گویای عمق کینه و دشمنی وی را با حنبلیان می‌رساند.
ابومنصور فقه را نزد محمد بن یحیی جنزی نیشابوری،
شاگرد برجسته
ابوحامد غزالی و حدیث را از محدثان بزرگی همچون ابوالمعالی محمد بن اسماعیل فارسی،
عبدالوهاب شادیاخی،
هبه الرحمان قشیری،
ابومحمد بن عبدالجبار بن محمد بیهقی
و وجیه بن طاهر شحامی آموخت.
طوسی کتاب‌هایی تالیف کرده که آثارش عبارت‌اند از:
• سراج العقول الی منهاج الوصول؛
• المنتهی فی معرفة الکلام و النظر و البلاغة و الجدل؛
• المقترح فی المصطلح فی الجدل.
کتاب اخیر وی مورد استفاده بسیاری از علما و فقها قرار گرفته و فقیه ابوالحسن مظفر بن عبداللّه مصری شرحی مفصل بر آن نوشته است.
خراسانی درنهایت به مرگی مشکوک از دنیا رفت.
ابن اثیر نوشته است وی، جمعی از خانواده و اطرافیانش به واسطه مرض اسهال از دنیا رفتند.
بنابر نقلی یادآور شده است چون با حنابله دشمنی داشت به وسیله حلوایی که از جانب ایشان و به‌واسطه زنی برای وی آوردند، او و خانواده‌اش مسموم شده و درگذشتند.
گزارش اخیر در بسیاری از منابع تأیید گردیده است.
سال مرگ وی در ماه رمضان سال ۵۶۷ (هجری قمری) در
بغداد اتفاق افتاد که خلیفه المستضیئ باللّه بر او نماز گزارد.
ایشان در مقبره ابواسحاق شیرازی در باب أبرز به خاک سپرده شد.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن محمد بروی»، ج۴، ص۲۹۲.
