محمد بن محمد بقّالی
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
محمد بن محمد بقّالی (حدود
۴۹۰ ـ
۵۶۲ هـ.ق) ادیب، نحوی و لغتشناس برجسته قرن
ششم (هجری قمری) بود.
او اهل
خوارزم و از شاگردان ممتاز
ابوالقاسم زمخشری بود.
ایشان پس از وفات استاد، جایگاه علمی وی را در تدریس عربی و لغت به ارث برد.
او فردی معتقد، اهل اخلاق، پرهیزکار و دور از بیهودهگویی معرفی شده است.
ایشان که مذهبش
حنفی بود، در نقد شعر، نثرنویسی و نگارش آثار علمی و ادبی مهارت فراوان داشت.
از آثار مهم وی میتوان به
تقویم اللسان فی النحو،
التنبیه علی اعجاز القرآن،
تفسیر القرآن،
ترجمان القرآن و
الهدایة فی المعانی و البیان اشاره کرد.
او در سال ۵۶۲ (هجری قمری) در جرجانیه خوارزم درگذشت.
ابوالفضل محمد بن محمد بن ابیالقاسم بقّالی خوارزمی آدمی معروف به
ابن بابجوک اهل خوارزم بود.
تاریخ ولادت وی روشن نیست؛ اما با توجه به گفته
یاقوت حموی که مینویسد: او هنگام مرگ هفتاد و اندی سن داشت، پس میتوان ولادتش را حدود ۴۹۰ (هجری قمری) تخمین زد.
ایشان را فردی با اعتقادات صحیح، راسخ و کریمالنفس معرفی کردهاند که از کارهای بیهوده پرهیز میکرد و در اموری که به وی ارتباطی نداشت، دخالت نمیکرد.
او در نقد شعر نیز دستی تمام، نثری ساده و روان داشت.
خوارزمی دربارهاش سخنانی گفتهاند که از جمله؛ یاقوت در شرح حال او آورده است ملقب به زین المشایخ و از پیشگامان ادبیات عرب، نحو و لغت در روزگار خویش بود و آرا و نظریههایش مورد توجه ادیبان و اهل علم قرار داشت؛ چنانکه قول وی را اتمام حجت و برتر از دیگر اقوال دانستهاند.
قرشی، مذهب وی را حنفی دانسته و آرای نادری را در ادبیات و نحو به او نسبت داده است.
ابوالفضل از شاگردان ممتاز و برجسته ابوالقاسم زمخشری،
مفسر، ادیب و لغتشناس (م
۵۳۸ هـ.ق) بود که پس از وی جانشینش گردید و سالیان درازی کرسی تدریس داشت.
بقّالی کتابهایی تالیف کرده که آثارش عبارتاند از:
• اذکار الصلاة؛
• اسرار الکذب؛
• الأسنی فی شرح اسماء اللّه الحسنی؛
• الاعجاب فی علم الاعراب؛
• آفات الکذب؛
• التراجم بلسان الاعاجم؛
• ترغیب العلم؛
• تقویم اللسان فی النحو؛
• التنبیه علی اعجاز القرآن؛
• جمع التفاریق فی الفروع؛
• صلاة البقالی؛
• فتاوی؛
• مصباح التنزیل فی التفسیر؛
• منازل العرب؛
• الهدایة فی المعانی و البیان؛
• اسرار الادب و افتخار العرب؛
• الاسمی فی سرد الاسماء؛
• میاه العرب؛
• تفسیر القرآن؛
• اسرار الکتب؛
که احتمالاً همان اسرار الکذب است و یکی تصحیف دیگری است.
• ترجمان القرآن؛
این کتاب مجموعهای است در ۱۳۰ صفحه که در کتابخانه مدرسه بروجردی در
نجف اشرف موجود است.
محمد در تاریخ درگذشتش اختلاف است؛
اما مشهور آن است که در ۵۶۲ (هجری قمری)
در جرجانیه خوارزم از دنیا رفت.
• پژوهشگاه فرهنگ و معارف اسلامی، دائرة المعارف مؤلفان اسلامی، برگرفته از مقاله «محمد بن محمد بقّالی»، ج۴، ص۲۹۷.