محمد بن محمد بقّالی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

محمد بن محمد بقّالی (حدود ۴۹۰ ـ ۵۶۲ هـ.ق) ادیب، نحوی و لغت‌شناس برجسته قرن ششم (هجری قمری) بود.
او اهل خوارزم و از شاگردان ممتاز ابوالقاسم زمخشری بود.
ایشان پس از وفات استاد، جایگاه علمی وی را در تدریس عربی و لغت به ارث برد.
او فردی معتقد، اهل اخلاق، پرهیزکار و دور از بیهوده‌گویی معرفی شده است.
ایشان که مذهبش حنفی بود، در نقد شعر، نثر‌نویسی و نگارش آثار علمی و ادبی مهارت فراوان داشت.
از آثار مهم وی می‌توان به تقویم اللسان فی النحو، التنبیه علی اعجاز القرآن، تفسیر القرآن، ترجمان القرآن و الهدایة فی المعانی و البیان اشاره کرد.
او در سال ۵۶۲ (هجری قمری) در جرجانیه خوارزم درگذشت.

---

ابوالفضل محمد بن محمد بن ابی‌القاسم بقّالی خوارزمی آدمی معروف به ابن بابجوک اهل خوارزم بود. تاریخ ولادت وی روشن نیست؛ اما با توجه به گفته یاقوت حموی که می‌نویسد: او هنگام مرگ هفتاد و اندی سن داشت، پس می‌توان ولادتش را حدود ۴۹۰ (هجری قمری) تخمین زد.
ایشان را فردی با اعتقادات صحیح، راسخ و کریم‌النفس معرفی کرده‌اند که از کارهای بیهوده پرهیز می‌کرد و در اموری که به وی ارتباطی نداشت، دخالت نمی‌کرد. او در نقد شعر نیز دستی تمام، نثری ساده و روان داشت.

---

خوارزمی درباره‌اش سخنانی گفته‌اند که از جمله؛ یاقوت در شرح حال او آورده است ملقب به زین المشایخ و از پیشگامان ادبیات عرب، نحو و لغت در روزگار خویش بود و آرا و نظریه‌هایش مورد توجه ادیبان و اهل علم قرار داشت؛ چنان‌که قول وی را اتمام حجت و برتر از دیگر اقوال دانسته‌اند. قرشی، مذهب وی را حنفی دانسته و آرای نادری را در ادبیات و نحو به او نسبت داده است.

---

ابوالفضل از شاگردان ممتاز و برجسته ابوالقاسم زمخشری، مفسر، ادیب و لغت‌شناس (م ۵۳۸ هـ.ق) بود که پس از وی جانشینش گردید و سالیان درازی کرسی تدریس داشت.

---

بقّالی کتاب‌هایی تالیف کرده که آثارش عبارت‌اند از:
• اذکار الصلاة؛ • اسرار الکذب؛ • الأسنی فی شرح اسماء اللّه الحسنی؛ • الاعجاب فی علم الاعراب؛ • آفات الکذب؛ • التراجم بلسان الاعاجم؛ • ترغیب العلم؛ • تقویم اللسان فی النحو؛ • التنبیه علی اعجاز القرآن؛ • جمع التفاریق فی الفروع؛ • صلاة البقالی؛
• فتاوی؛ • مصباح التنزیل فی التفسیر؛ • منازل العرب؛ • الهدایة فی المعانی و البیان؛ • اسرار الادب و افتخار العرب؛ • الاسمی فی سرد الاسماء؛ • میاه العرب؛ • تفسیر القرآن؛ • اسرار الکتب؛ که احتمالاً همان اسرار الکذب است و یکی تصحیف دیگری است.
• ترجمان القرآن؛ این کتاب مجموعه‌ای است در ۱۳۰ صفحه که در کتابخانه مدرسه بروجردی در نجف اشرف موجود است.

---

محمد در تاریخ درگذشتش اختلاف است؛ اما مشهور آن است که در ۵۶۲ (هجری قمری) در جرجانیه خوارزم از دنیا رفت.

---