مصلحت مؤلفه قلوبهم (فقه سیاسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
مصلحت مؤلفة قلوبهم
با بررسى نظريات مذاهب اسلامى مىتوان ديدگاه
۵۶۷آنها را در بعد مصلحت مؤلفة قلوبهم به دست آورد.
فقهاى مالكيه معتقدند: مؤلفة قلوبهم كفارى هستند كه مقدارى از زكات به آنها داده مىشود كه نسبت به اسلام رغبت پيدا كنند و مىتوانند از قريش باشند و گفتهشده «مؤلفة قلوبهم» مسلمانان تازه به اسلام گرويده اى هستند كه به آنان كمك مالى مىشود، تا اسلام در دلهاى آنان استقرار يابد و بنابر قول دوم، حكم آنان باقى است و فسخ نشده است و هماكنون نيز به آنان از زكات داده مىشود و اما بنابر تفسير اول در اينكه حكم «مؤلفة قلوبهم» تا زمان ما ادامه دارد يا نه، اختلاف وجود دارد و تحقيق مطلب آنست كه هرگاه اسلام نيازمند به تحبيب قلوب كفار باشد و مقتضيات، آنرا ايجاب كند به آنان از زكات داده مىشود و الاّ نه. (۱)
به عقيده فقهاى حنبلى: «مؤلفة قلوبهم» عبارت از پيشوايان و بزرگان عشيره ها هستند كه اميد مىرود با دادن سهمى از زكات، مسلمان شوند و يا بيم آن رود كه از آنان شرى عايد مسلمين شود يا شايد به اين وسيله ايمانشان قوى شد و يا كفار و گروهى كه با آنان نظير و هم چشم هستند به اسلام بگروند و يا در گردآورى زكات به آنان نيازى باشد در اين موارد سهمى از زكات به آنان داده مىشود، تا تأليف قلوب آنها حاصل گردد. (۲)
فقهاى شافعيه معتقدند: (۳) «مؤلفة قلوبهم» چهار طايفه هستند:
گروه اول: افراد ضعيف الايمانى هستند كه تازه اسلام آوردهاند و به آنان از زكات داده مىشود تا اسلامشان قوى شود.
گروه دوم: آنانيكه اسلام آوردهاند و در عشيره خود داراى مقام و منزلتى هستند كه هرگاه به آنان كمك كنيم ديگر كفار نيز اسلام بياورند؛
گروه سوم: مسلمانان قوى الايمان مىباشند كه انتظار مىرود با دادن زكات به آنان شر كفارى كه در پشت سر آنان قرار گرفته اند، به آن وسيله دفع شود؛
گروه چهارم: كسانى هستند كه شر مانعان زكات را دفع مىكنند. (۵)
بر اساس نظريه فقهاى حنفيه «مؤلفة قلوبهم» سهمى از زكات ندارند و مدرك و مستند آنان در اين زمينه رفتار خليفه اول نسبت به «مؤلفة قلوبهم» است. (۶)
«مؤلفة قلوبهم» در زمان خلافت خليفه اول از زكات منع شدند و در عمل اين بخش از احكام سياسى اسلام تعطيل گرديد. به اعتقاد شيعه اين عمل خلاف شريعت بوده و در نظر اهل سنت اجتهاد محسوب شده است.
بدون ترديد تأليف قلبها در مورد هر دو گروه كفار و مسلمانان متحقق مىشود، الا اينكه «مؤلفة قلوبهم» در زمان پيامبر اكرم (ص) كسانى بودند كه به آنها از زكات و از غير زكات بيشتر از ديگران داده مىشد و آنها به ظاهر از كفار نبودند و اظهار اسلام مىكردند، ولى از نظر ايمان ضعيف بودند و در ميان قوم خويش از اشراف و بزرگان محسوب مىشدند، مانند: ابو سفيان و اقرع و عينيه و امثال آنها، ابن جنيد در اين مورد گفتار مشابهى دارد مىگويد: پيامبر اكرم (ص) اينان را خوب مىشناخت كه به زبان اظهار دين مىكنند و مسلمين و پيشوايان را كمك مىكنند و جز قلبشان با آنان هستند.
در فقه شيعه (۷) «مؤلفة قلوبهم» شامل كسانى هم مىشود كه به اسلام گرويدهاند ولى بيم آن مىرود كه از اسلام دورى گزينند، امام با دادن سهمى از زكات، دل آنان را به دست مىآورد تا به دينى كه گرويدهاند، دلگرم و پايبند باشند و از اين راه شك از دل آنان ريشهكن مىشود. برمبناى اين نظريه «مؤلفة قلوبهم» شامل هر دو گروه زير مىشود: كفارى كه مقصود تأليف قلوب آنها براى جهاد است و مسلمانانى كه ضعيف العقيده هستند
۵۶۸و اختصاص به يك گروه معين ندارد. (۸)
در مقابل اين نظريه، ديدگاه ديگرى قرار داد كه «مؤلفة قلوبهم» را شامل كفار نميداند. زيرا اين عنوان در آيه زكات اختصاص به مسلمانان ضعيف العقيدهاى دارد كه با دادن زكات شايد ايمانشان قويتر شود و به يارى مسلمين بشتابند. (۹)
شايد دليل اين نظريه آن باشد كه در بسيارى از احاديثى كه در زمينه تفسير «مؤلفة قلوبهم» وارد شده، تنها از گروه مسلمانان «مؤلفة قلوبهم» ياد شده و همين روايات است كه نارسايى نظريه اول را هم كه «مؤلفة قلوبهم» را به گروه كفار اختصاص داده، ثابت مىكند.
بنابراين اطلاق «مؤلفة قلوبهم» با توجه به مفهوم عام لغوى آن مىتواند صحت نظريه سوم را كه «مؤلفة قلوبهم» را شامل هر دو گروه مسلمانان و كفار مىداند اثبات كند.
از مجموع اين نظريات مىتوان به ابعاد گسترده مصلحتى كه در نظام اقتصادى سياسى مؤلفة قلوبهم، در فقه اسلامى منظور شده، پى برد و با عرصه وسيع مصلحت در نظام حقوقى اسلام آشنا شد. (۱۰)
منابع
۱ - الفقه على المذاهب الاربعه ۶۲۳/۱-۵۰۲؛ ۲ - همان؛ ۳ - همان؛ ۴ - همان؛ ۵ - همان؛ ۶ - همان؛ ۷ - جواهر الكلام ۳۳۹/۱۵-۲۳۸؛ ۸ - همان / ۳۴۱؛ ۹ - همان، و وسائل الشيعه ۱۴۵/۶، و الكافى ۳۰۱/۳، و مصباح الفقيه، مجلد الزكات / ۹۵، و تفسير طبرى ۱۶۳/۹، و قلائد الدرر، الجزء اول / ۲۸۹، و جواهر الكلام ۳۴۳/۱۵-۳۴۲، و مسالك الافهام الى آيات الاحكام ۳۵/۲، و شرح اللمعة الدمشقيه ۱۷۳/۱، و العدالة الاجتماعية فى الاسلام / ۱۳۵، و تفسير المنار ۴۹۶/۱۰، و المبسوط فى فقه الاماميه ۲۴۹/۱؛ ۱۰ - فقه سياسى ۱۸۳/۹-۱۸۰.
منابع دیگر: ()
•
زنجانی، عباسعلی، فقه سیاسی، ج۲، ص ۱۲۰. چکیده
مؤلفة قلوبهم یکی از مصارف زکات در فقه اسلامی است که بر پایه مصلحت تألیف دلها و تقویت موقعیت اسلام تشریع شده است.
مذاهب فقهی در شمول این عنوان اختلاف دارند و آن را شامل کافران، مسلمانان تازهوارد یا هر دو گروه دانستهاند.
حنفیه این سهم را منسوخ میدانند، در حالی که مالکیه، شافعیه و حنبلیه با شرایطی آن را معتبر میشمارند.
فقه شیعه، مؤلفة قلوبهم را ناظر به هر فرد یا گروهی میداند که تألیف قلب آنان در تقویت دین و جامعه اسلامی مؤثر باشد.
این دیدگاهها بیانگر نقش گسترده مصلحت در نظام اقتصادی و سیاسی اسلام است.
تیتربندی پیشنهادی
مفهوم فقهی مؤلفة قلوبهم
مبنای مصلحت در تشریع سهم مؤلفة قلوبهم
دیدگاه مالکیه، شافعیه و حنبلیه
نظریه حنفیه و مسئله تعطیل حکم
جایگاه مؤلفة قلوبهم در فقه شیعه
گستره مصلحت در نظام اقتصادی ـ سیاسی اسلام
ردهبندی موضوعی
فقه اسلامی
فقه زکات
فلسفه فقه
مصلحت در شریعت
فقه اقتصادی
فقه سیاسی
