یاد آوردن

قضای واجبات دارای وقت معین، همچون نماز و روزه در صورت ترک آنها در وقت؛ خواه از روی عمد یا فراموشی، واجب است. چنانچه مسافر از روی فراموشی به جای نماز قصر، نماز را به قصد چهار رکعتی (نماز تمام) شروع کند و در اثنای آن یادش بیاید که مسافر است، در صورتی که قبل از رکوع رکعت سوم متذکر شود، باید بنشیند و نماز را دو رکعتی تمام کند و نمازش صحیح است و اگر بعد از رکوع رکعت دوم یادش بیاید، نمازش باطل است و باید نماز را به گونه دو رکعتی اعاده کند.

در عبادتی که طهارت بدن یا لباس از نجاست، شرط صحت آنها است، مانند نماز و طواف واجب، در صورتی که پس از آگاهی از نجاست بدن یا لباس در وقت عبادت، آن را فراموش کند و عبادت را به جا آورد و پس از آن متذکر گردد، چنانچه عبادت نماز باشد، بنابر مشهور، باطل خواهد بود.
اما اگر طواف باشد، در بطلان آن اختلاف است.

۲.۲.۱ - فراموشی در نماز

۱. چنانچه هنگام وضو، شستن یکی از اعضا را فراموش کند و پس از مسح پا یادش بیاید، در صورتی که رطوبت وضو خشک نشده باشد، باید برگردد و عضو فراموش‌شده و عضو بعدی‌اش را دوباره بشوید و مسح کند.

۲. اگر جزئی از اجزای نماز را از روی فراموشی ترک کند، در صورت متذکر شدن قبل از گذشت از محل آن (قبل از دخول در رکن بعدی) باید آن را تدارک کند، مانند آنکه قبل از رکوع متذکر شود که حمد را نخوانده است؛ اما اگر محل تدارک آن گذشته باشد، در صورتی که جزء فراموش‌شده رکن باشد، نمازش باطل است.در غیر این صورت، صحیح است، مگر در تشهد و یک سجده که بنابر مشهور، باید پس از سلام آن را تدارک کند و دو سجده سهو نیز به جا آورد.

۳. چنانچه از روی فراموشی اذان و اقامه نماز را ترک کند و قبل از رکوع متذکر شود، بنابر مشهور، برمی‌گردد و اذان و اقامه را می‌گوید و نماز را از سر می‌گیرد.

۴. ترک شرط نماز از روی سهو یا فراموشی، در صورتی که آن شرط، شرط وجودی باشد؛ یعنی وجودش شرط صحت نماز باشد و شرط نیز از ارکان باشد، مانند وقت و طهارت از حدث، موجب بطلان نماز می‌گردد.


۵. همچنین اگر از ارکان نباشد، لیکن شرط طهارت بدن یا لباس از جنس حلال گوشت بودن لباس نمازگزار، بنابر مشهور در این صورت نیز نماز باطل خواهد بود. در غیر دو صورت یادشده، مانند ستر عورت در نماز، بطلان نماز با فقدان آن از روی سهو یا فراموشی، محل اختلاف است.


۶. اگر در نماز، یک رکعت یا بیشتر از روی سهو و غفلت ترک شود، در صورتی که قبل از سلام متذکر گردد باید آن را تدارک کند. همچنین است بعد از سلام و قبل از ارتکاب عمل منافی نماز، مانند پشت کردن به قبله، یا حرف زدن، متذکر شود. ۷. انجام دادن یا ترک بعض کارها از روی سهو یا فراموشی در نماز، موجب وجوب سجده سهو می‌شود، مانند سخن گفتن یا سلام دادن بی‌جا.

۲.۲.۲ - فراموشی درحج

۱. کسی که از روی فراموشی احرام بستن در حج یا عمره را ترک کند و پس از گزاردن مناسک متذکر شود، بنابر مشهور حج و عمره‌اش صحیح است.

۲. اگر حاجی طواف عمره یا بعض اشواط آن را فراموش کند و مثلاً در عرفات یادش بیاید، تدارک آن فوری ندارد و می‌تواند بعد از اعمال منا آن را به جا آورد.

۳. اگر کسی هنگام سعی متوجه شود که طواف را به جا نیاورده است، باید سعی را رها و طواف را تدارک کند؛ سپس سعی را اعاده نماید. برخی گفته‌اند: اگر بعد از اتمام دور چهارم متذکر شود، بعد از تدارک طواف، سعی را اتمام و به احتیاط واجب آن را اعاده کند.

۴. کسی که نماز طواف را فراموش کرده، بنابر مشهور، هر وقت متوجه شد باید برگردد و نزد مقام ابراهیم آن را به جا آورد و در صورت عدم امکان با مشقت داشتن، بنابر اشهر، هر کجا که هست آن را به جا می‌آورد.

۵. ترک سعی از روی فراموشی موجب بطلان حج یا عمره نمی‌شود و هر زمان که متوجه شد باید بازگردد و آن را به جا آورد و در صورت عدم امکان با مشقت داشتن، باید نایب بگیرد.

۶. اگر حاجی رمی جمره در یک روز را فراموش کند، تا روز سیزدهم هر زمان که یادش بیاید باید آن را تدارک کند؛ بدین‌گونه که ابتدا آن را که فراموش کرده و سپس رمی جمره آن روز را انجام دهد و اگر پس از روز سیزدهم متوجه شود، بنابر مشهور، در سال آینده، چنانچه به حج رود باید خودش آن را به جا آورد. در غیر این صورت برای به جا آوردن آن در سال آینده باید نایب بگیرد.