• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

حجر

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


حجر بازداشتن شخص از تصرف در اموالش می‌باشد. برخی، احکام حجر را در یک باب به همین نام آورده و ضمن آن احکام مفلس را یادآور شده‏اند؛ امّا برخی دیگر دوباب مستقل به نام حجر و مفلّس قرار داده‏اند.



حَجر بازداشتن شخص از تصرف در همه یا بعض اموالش است.
[۱] الحدائق الناضرة ج۲۰، ص۳۴۲.    



اسباب حجر- اعم از جزئی و کلّی- بسیار است؛ لیکن مهم‏ترین آنها عبارتند از: نابالغ بودن، دیوانگی، بردگی، سفاهت، ورشکستگی و بنابر قول گروهی بیماری منجرّ به مرگ.
[۲] جواهر الکلام ج۲۶، ص۴.    
صرف وجود هریک از اسباب یاد شده بدون نیاز به حکم قاضی،- جز ورشکستگی و سفاهت- در شخص سبب محجوریت وی می‏گردد. در ورشکستگی و بنابر قولی در سفاهت تنها با حکم حاکم به حجر، محجوریت ورشکسته و سفیه تحقق می‏یابد.


اموری که باعث منع تصرفات مالی می‌گردد، بدین ترتیب است:
الف: صغر.
ب: رق (برده بودن).
[[ج: جنون.
]] عبدالوعاب شعرانی در کتاب میزان الکبری می‌نویسد: امور سه‌گانه مورد اتفاق بین ائمه اربعه است.
[۳] میزان الکبری تالیف شعرانی، ج۷۷.

و از متون فقهی شیعه استفاده می‌شود که اقسام یاد شده در نظر امامیه هم از اسباب حجر بشمارند پس می‌توان گفت که این امور به اتفاق فریقتین عامه و خاصه اسباب حجر می‌باشند.
اختلاف فقهاء،
ابو حنیفه به طوری که از کتابهای بدائع الصنائع و الاختیار لتعلیل المختار استفاده می شود اسباب حجر را منحصر در امور سه گانه مزبور دانسته و سبب دیگری بر آنها نیفزوده است.
[۴] بدائع الصنائع تألیف علاء الدین کاشانی حنفی ج ۷، ص۱۶۹.
[۵] الاختیار لتعلیل المختار تألیف عبدالله بن مودود، ج۲، ص۹۴.

و در کتاب بدایۀ المجتهد می نویسد که محجورین نزد مالک شش دسته اند بدین بیان: «والمحجورون عند مالک سته: الصغیر و السفیه و العبد و المفلس و المریض و الزوجه.»
[۶] بدایۀ المجتهد، ج۲، ص۲۸۶.

و اما فقهای امامیه بر طبق یک عادت و رسم مألوف در باب حجر به ذکر شش سبب ذیل اکتفا کرده اند:
الف ـ صغر، ب ـ جنون، جـ رق، د ـ مرض، هـ ـ فلس، و ـ سفه.
[۷] حدائق الناضره، ج۵، ص۲۷۳.
[۸] جواهر الکلام، ج۴، ص۳۹۶.

لیکن مرحوم علامه در تذکرۀ الفقهاء دو قسم دیگر بر آنها افزوده است بدین عبارت:
حجر الراهن لحق المرتهن، حجر المرتد لحق المسلمین
[۹] تذکرۀ الفقهاء، ج۲، ص۷۳.

و در حاشیه اعانۀ الطالبین که بر اساس مذهب شافعی نوشته شده است، اقسام یاد شده را در ضمن بیان انواع محجور علیه افاده می کند بدین عبارت:
صبی و مجنون سفیه و مفلس رقیق و مرتد مریض و راهن
[۱۰] حاشیه اعانۀ الطالبین بر فتح المعین تألیف السید ابوبکر الدمیاطی المصری، ج۳، ص۶۸.

و خطیب شربینی شافعی در کتاب مغنی المحتاج اقسام هشتگانه مزبور را ذکر کرده است.
[۱۱] مغنی المحتاج، ج۲، ص۱۶۵.
و نیز در کتاب الاقناع «فقه حنبلی» پس از تعریف حجر همان اقسام را با اندکی اختلاف بیان می دارد.
[۱۲] الاقناع فی فقه الامام احمد تألیف شیخ الاسلام شرف الدین الحجاوی المقدسی، ج۲، ص۲۰۷.

لیکن باید دانست که اسباب حجر منحصر به انواع مزبور نیست بلکه اقسام دیگری نیز وجود دارد، چنانکه فقهاء به آن تصریح کرده اند، مانند عدم دفع ثمن که موجب حجر مشتری می گردد و او را از تصرف در مبیع مانع می شود.
[۱۳] شرح لمعه، ج۱، ص۳۱۸.



کودک قبل از رسیدن به بلوغ و رشد عقلانی (مقابل سفاهت) از تصرف در اموالش- جز آنچه استثنا شده، مانند وصیت- محجور و ممنوع است؛
[۱۴] جواهر الکلام ج۲۶، ص۴.    
لیکن از تصرفات افزایش دهنده دارایی وی همچون تحجیر، حیازت مباحات و احیای موات ممنوع نیست.
[۱۵] مصباح الفقاهة ج۳، ص۲۶۴.    
[۱۶] تحرير الوسيلة ج۲، ص۱۳.    

دیوانه نیز از تصرف در اموال خود ممنوع و تصرفاتش باطل است.
[۱۷] تحرير الوسيلة ج۲، ص۱۴.    

برده و سفیه بدون اذن ولی از تصرف در اموالشان منع می‏شوند و در صورت تصرف تنها با اجازه ولی، تصرفاتشان صحیح خواهد بود.
[۱۸] جواهر الکلام ج۲۶، ص۵۸.    
[۱۹] جواهر الکلام ج۲۶، ص۹۷.    
در اینکه زوال حجر سفیه منوط به حکم حاکم شرع است یا نه، اختلاف است.
[۲۰] جواهر الکلام ج۲۶، ص۹۴.    

ورشکسته پس از حکم حاکم به حجر وی از تصرف در اموال خود منع می‏شود.
در اینکه زوال حجر نیز منوط به حکم حاکم است یا نه، اختلاف است.
[۲۱] الحدائق الناضرة ج۲۰، ص۴۱۴.    
[۲۲] جواهر الکلام ج۲۵، ص۳۶۱.    

بنابر قول جمعی از فقها، انسان در بیماری منجرّ به فوت نمی‏تواند در افزون بر یک سوم از دارایی خود تصرف کند و آن را رایگان به دیگری بدهد.
[۲۳] جواهر الکلام ج۲۶، ص۶۳-۶۴.    


 
۱. ↑ الحدائق الناضرة ج۲۰، ص۳۴۲.    
۲. ↑ جواهر الکلام ج۲۶، ص۴.    
۳. ↑ میزان الکبری تالیف شعرانی، ج۷۷.
۴. ↑ بدائع الصنائع تألیف علاء الدین کاشانی حنفی ج ۷، ص۱۶۹.
۵. ↑ الاختیار لتعلیل المختار تألیف عبدالله بن مودود، ج۲، ص۹۴.
۶. ↑ بدایۀ المجتهد، ج۲، ص۲۸۶.
۷. ↑ حدائق الناضره، ج۵، ص۲۷۳.
۸. ↑ جواهر الکلام، ج۴، ص۳۹۶.
۹. ↑ تذکرۀ الفقهاء، ج۲، ص۷۳.
۱۰. ↑ حاشیه اعانۀ الطالبین بر فتح المعین تألیف السید ابوبکر الدمیاطی المصری، ج۳، ص۶۸.
۱۱. ↑ مغنی المحتاج، ج۲، ص۱۶۵.
۱۲. ↑ الاقناع فی فقه الامام احمد تألیف شیخ الاسلام شرف الدین الحجاوی المقدسی، ج۲، ص۲۰۷.
۱۳. ↑ شرح لمعه، ج۱، ص۳۱۸.
۱۴. ↑ جواهر الکلام ج۲۶، ص۴.    
۱۵. ↑ مصباح الفقاهة ج۳، ص۲۶۴.    
۱۶. ↑ تحرير الوسيلة ج۲، ص۱۳.    
۱۷. ↑ تحرير الوسيلة ج۲، ص۱۴.    
۱۸. ↑ جواهر الکلام ج۲۶، ص۵۸.    
۱۹. ↑ جواهر الکلام ج۲۶، ص۹۷.    
۲۰. ↑ جواهر الکلام ج۲۶، ص۹۴.    
۲۱. ↑ الحدائق الناضرة ج۲۰، ص۴۱۴.    
۲۲. ↑ جواهر الکلام ج۲۵، ص۳۶۱.    
۲۳. ↑ جواهر الکلام ج۲۶، ص۶۳-۶۴.    



فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۳، ص۲۲۸-۲۲۹.    
جابری عرب‌لو، محسن، فرهنگ اصطلاحات فقه فارسی، ص۴۷-۴۹.



جعبه ابزار