ابوعقیل انصاری (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابو عقیل انصاری؛ حثجاث یا حثحاث، معروف به صاحب الصاع متعلق به
تیره بنی‌انیف اراشی و از هم پیمانان
بنی‌عمرو بن‌عوف می‌باشد.
طبری به نقل از قتاده، نامش را حبحاب، و
شیخ طوسی حجاب بن‌عثمان ذکر کرده است،
که گویا طبق نقل طبری، تصحیف «حبحاب ابوعقیل» باشد؛ چنان‌که دو نام اوّل نیز
تصحیف یک نام است. وی از
مسلمانان تهیدست بود
و با کارگری، امرار
معاش می‌کرد. از
زندگی و
مرگ وی اطلاع چندانی در دست نیست.
«الَّذينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعينَ مِنَ الْمُؤْمِنينَ فِي الصَّدَقاتِ وَ الَّذينَ لا يَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللَّهُ مِنْهُمْ وَ لَهُمْ عَذابٌ أَليم؛
آنان كه بر مؤمنانى كه به
رغبت صدقه مى‌دهند و
صدقه مستحبی مى‌پردازند و بر كسانى كه (در
انفاق) جز به مقدار توان پيدا نمى‌كنند، درباره صدقات‌شان خرده مى‌گيرند (به
تصدق اغنیاء مؤمنين و فقرائشان
طعن مى‌زنند) و آنها را
مسخره مى‌كنند خداوند آنها را مسخره مى‌كند، و براى آنها عذابى دردناك خواهد بود.»
گروهی از
مفسّران، جمله «والَّذینَ لا یَجدونَ اِلاّ جُهدَهُم» در
آیه ۷۹
سوره توبه را درباره ابوعقیل دانسته‌اند. در نقلی از
ابن عباس،
ربیع بن انس و قتاده آمده است که وقتی
رسول‌خدا (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) مؤمنان را به آوردن صدقه
تشویق کرد، برخی از آنان صدقاتی آوردند که مورد تمسخر منافقان قرار گرفت و از سوی آنان به
ریا متهم شدند. ابوعقیل نیز یک
صاع (حدود سه کیلو)
خرما آورد و گفت: جز ۲ صاع خرما چیزی نداشتم که آن را نیز
شب پیشین با آب‌کشی برای نخلستانی،
مُزد گرفتم. یک صاع را برای خانواده‌ام نگه داشتم و دیگری را برای شما آوردم.
منافقان با استهزای وی گفتند:خداوند از این صدقه ابوعقیل بی‌نیاز است.
به دنبال آن،
آیه پیشین نازل شد و آنان را
توبیخ کرد و به
عذاب الهی وعده‌شان داد. بخاری با نقل این جریان از
ابن‌مسعود ، مقدار صدقه ابوعقیل را نصف صاع ذکر کرده
و
میبدی با توجه به سیاق آیات،
زمان پرداخت آن را در آستانه عزیمت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) به
تبوک و برای تأمین هزینه
جنگ دانسته است.
اسباب النزول، واحدی؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ صحیح البخاری؛ کشف‌الاسرار و عدة‌الابرار.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «ابوعقیل انصاری»، بازنویسی توسط گروه پژوهشی ویکی فقه.
