ابوقیس بن فاکه در شأن نزول
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
ابوقیس بن فاکِه بن مغیره قریشی از تیره بنی‌مخزوم و از
اصحاب پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم)بود.
او از تیره بنی‌مخزوم
و یکی از ۷
یا ۵ تن
مسلمانی است که در
مکّه به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) گرویده؛ امّا هنگام هجرت حضرت به
مدینه ، از‌طرف پدران و اقوام خویش از
هجرت باز‌داشته و زندانی شدند و اندک اندک فریفته شده،
یا در برابر شدت شکنجه‌های مشرکان تاب نیاورده، از
اسلام برگشتند.
از جزئیات زندگی ابوقیس‌در این دوره و پیش از آن، بیش از آن‌چه بیان شد، اطلاعی در دست نیست.
وی در سپاه مشرکان مکّه، در
جنگ بدر (دوم‌هجری) حضور یافت و به دست
حمزة‌بن عبدالمطلب یا
علی بن ابی‌طالب (به گفته ابن‌اسحاق) و یا به‌دست
عمار بن یاسر (به گفته ابن‌هشام)
کشته شد.
واقدی چگونگی کشته شدنش را چنین گزارش می‌کند:چون بنی‌مخزوم در جنگ بدر، شدت خشم مسلمانان را درباره
ابوجهل دریافتند، برای حفظ جان او، لباس جنگی‌اش را به تن عده‌ای کردند تا مسلمانان را بفریبند و ابوقیس یکی از افرادی بود که لباس ابوجهل بر تنش پوشانده شد و حمزه، به تصوّر این‌که ابوجهل است، بر او حمله برد و به قتلش رساند.
در هر صورت ابوقیس در جنگ بدر و در حال کفر کشته شد.
مفسران در ذیل دو آیه، از ابوقیس سخن به‌میان آورده‌اند:
۱. درذیل آیه ۹۷
نساء :«اِنَّ الَّذینَ تَوَفّهُمُ المَلئِکَةُ ظالِمی اَنفُسِهِم قالوا فیمَ کُنتُم قالوا کُنّا مُستَضعَفینَ فِی الاَرضِ قالوا اَلَم تَکُن اَرضُ اللّهِ وسِعَةً فَتُهاجِروا فیها فَاُولئِکَ مَأوهُم جَهَنَّمُ وساءَت مَصیرا= کسانی هستند که فرشتگان جانشان را می‌ستانند؛ در‌حالی‌که بر خویشتن ستم کرده بودند. از آن‌ها می‌پرسند:در چه کاری بودید؟ گویند:ما در روی
زمین مردمی زبون گشته بودیم.
فرشتگان گویند:آیا زمین خدا پهناور نبود که در آن مهاجرت کنید؟ مکان اینان
جهنّم و آن بد فرجامی است.» طبری می‌گوید:آیه درباره عده‌ای از جوانان مرتد، از‌جمله ابوقیس‌بن‌فاکه نازل شده است.
طبرسی به نقل از
ابوحمزه ثمالی آورده است که آیه درباره گروهی از مردم است که به اسلام گرویده بودند؛ امّا در بدر با مشرکان همراه شدند و گویا ابوقیس‌بن فاکه از‌جمله آنان بوده‌است.
۲.
طبری در ذیل آیه ۴۹
انفال از مجاهد نقل کرده است که آیه، درباره گروهی از قریش از‌جمله ابوقیس است.
طبرسی
و
آلوسی نیز آیه را در همین باره دانسته‌اند.
مجلسی ، تفصیل داستان شأن نزول را چنین آورده است:عده‌ای از جوانان قریش در مکّه اسلام آوردند؛ امّا پدرانشان، آنان را زندانی کردند و مانع هجرتشان شدند. آنان (هنگامه) بدر با قریش خارج شدند؛ در‌حالی‌که در تردید و نفاق بودند. از‌جمله آنان ابوقیس بن فاکه بود. اینان چون به یاران اندک رسول خدا نظر کردند، گفتند:اینان تهی‌دستان‌اند و دینشان آنان را فریفته و هم اکنون کشته می‌شوند که خداوند این آیه را درباره آنان نازل فرمود:«اِذ‌یَقولُ المُنفِقونَ والَّذینَ فی قُلوبِهِم مَرَضٌ غَرَّ هؤلاءِ دینُهُم و مَن یَتَوَکَّل عَلَی‌اللّهِ فَاِنَّ اللّهَ عَزیزٌ حَکیم= منافقان و کسانی‌که در دل بیماری دارند، گفتند:اینان را دینشان فریفته است و هرکس به خدا توکل کند، همانا خداوند با عزت و حکمت است».
بحارالانوار؛ تاریخ الیعقوبی؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ جمهرة انساب‌العرب؛ روح‌المعانی فی‌تفسیر القرآن العظیم؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ المغازی
دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «ابو قیس بن فاکه در شان نزول».
