• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

احمد بن علی رفاعی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


رِفاعی، احمد بن علی‌ بن احمد، کنیه اش ابوالعباس، معروف به ابن‌ رفاعی، از عرفای شافعی قرن ششم و مؤسس طریقت رفاعیه می باشد.



برخی تذکره‌ها
[۱] ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۱.
[۲] عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۴۰، بیروت ۱۴۰۸ /۱۹۸۸.
او را عربی‌الاصل و از قبیله بنی‌رفاعه و برخی دیگر
[۳] صلاح الدین صفدی،الوافي بالوفيات،ج۷، ص۲۱۹.
[۴] ابن‌ ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۹۴، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت .۱۴۰۶ /۱۹۸۶
وی را مغربی‌الاصل معرفی کرده‌اند.


نسب احمد از جانب پدر به امام موسی کاظم علیه‌السلام می‌رسد و از طرف مادر، انصاری است.
[۵] ابن‌ ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۹۳، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶ /۱۹۸۶.
[۶] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۶، بغداد.



رفاعی در سال ۵۰۰ یا ۵۱۲ در قریۀ حسن (از توابع شهر واسط در عراق) به‌دنیا آمد.
[۷] عبدالوهاب‌ بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۶، ص۲۴، به اهتمام عبدالفتاح محمدالحلو و محمود محمد طناحی، ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
[۸] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۲۱۷، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
در کودکی پدرش او را برای فراگیری و حفظ قرآن به عبدالسمیع حربونی سپرد.


پس از درگذشت پدر رفاعی در ۵۱۹، منصور بطائحی، دایی رفاعی، تربیت و کفالت او را برعهده گرفت و او را به همراه خانواده‌اش به واسط برد، سپس وی را نزد ابوالفضل علی واسطی، عارف و محدّث و از شیوخ شافعی، و دایی دیگرش، ابوبکر واسطی، فرستاد تا به تحصیل بپردازد.
[۹] تاريخ الاسلام ذهبی، ج۲۱، ص۷۸.
[۱۰] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۲۱۷، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
[۱۱] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۹، بغداد.



علاوه بر این، رفاعی از بندار بن بختیار واسطی، احمد بن عبداللّه آمدی واسطی، ابوغالب عبداللّه ‌بن منصور، ابوالفتح محمد بن عبدالباقی و محمد بن عبدالسمیع عباسی حدیث شنید.
[۱۲] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، ج۱، ص۸ـ۱۱.
ا
[۱۳] بوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، ج۱، ص۱۶.
[۱۴] الکلیات الاحمدیه، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴. یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۹ـ۱۰، بغداد.
برخی
[۱۵] نورالدین شطنوفی، بهجه الاسرار و معدن الانوار، ج۱، ص۲۸ـ۲۹، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
[۱۶] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۱۰۱، نولشکور، ۱۳۸۷/۱۹۲۹.
معتقدند رفاعی با عبدالقادر گیلانی ملاقات کرده و از شاگردان او به شمار می‌رفته، اما خود رفاعی در مجلس سال ۵۷۸ در سلسلۀ مشایخ خویش از عبدالقادر نام نبرده است.
رفاعی از ابوالفضل واسطی اجازۀ جامع در شریعت و طریقت دریافت کرد و از منصور بطائحی خرقه گرفت؛
[۱۷] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۱۰.
[۱۸] ترمینگام، ص ۳۷.
که گفته ابوالفضل واسطی شیخ صحبت رفاعی و اولین کسی بود که به رفاعی خرقه پوشاند منصور بطائحی، دائی رفاعی، شیخ یک انجمن دینی بود.او احمد رفاعی را مکلف کرد که در روستای ام‌عبیده بماند و به ارشاد مریدان بپردازد.


پس از منصور، احمد رفاعی در رهبری آن انجمن را برعهده گرفت و از آن پس، آن انجمن را رفاعیه نامید.
[۱۹] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۲۱۸ـ۲۱۹، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
از دیگر اسامی طریقت رفاعیه، احمدیه و بطائحیه است.
[۲۰] .ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۱.
[۲۱] ابوالفدا الحافظ ابن‌ کثیر، البدایه و النهایه، بیروت ۱۴۰۷ /۱۹۸۷.
[۲۲] ابن‌ ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۹۴، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶ /۱۹۸۶.

سلسله مشایخ طریقت احمد را به چند واسطه به شبلی و جنید و سری‌سقطی و مشایخ پیش از اینان می‌رساند.
[۲۳] غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۱۰۱، نولشکور، ۱۳۸۷/۱۹۲۹.
برخی
[۲۴] یوسف‌ بن الیاس سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیه و المعربه، ج۱، ص۹۴۸، ج ۱، قم ۱۴۱۰.
[۲۵] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۳۱، بغداد.
گزارشهای غلوآمیز درباره تعداد خلفای رفاعی در زمان حیات او نقل کرده‌اند.


از شاگردان رفاعی می‌توان به ابوالفتح واسطی، عبدالسلام قلیبی و عبداللّه بلتاجی اشاره کرد.
[۲۶] عبدالرئوف مناوی، الکواکب الدریه، ج ۲، ص ۴۳۱؛عبدالرئوف مناوی، الکواکب الدریه، ج ۲، ص۴۴۲ـ۴۴۳،بیروت ۱۹۹۹.
[۲۷] عبدالرئوف مناوی، الکواکب الدریه، ج ۴، ص ۱۶۶.



رفاعی نه فقط به ارشاد مریدانش بلکه به ارشاد طبقات گوناگون، از جمله خلیفه عصر خویش، المستنجد باللّه عباسی، نیز همت گماشت.
[۲۸] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۹۱، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
[۲۹] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۳۲ـ۳۳، بغداد.



رفاعی از ائمه معصومین علیهم‌السلام با احترام خاصی یاد کرده، چنان‌که از حضرت علی علیه‌السلام به امام جلیل، از امام حسین علیه‌السلام به مظلوم شهید و از امام رضا علیه‌السلام به امام رضا امام اعظم و امام رضا قبلۀ اهل باطن یاد کرده و با ذکر برخی مصائب امام زین‌العابدین و امام موسی‌کاظم علیه‌السلام، آنها را صاحب مقام رضامعرفی کرده است.
[۳۰] احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی، ج۱، ص۷۶ـ۷۷، به‌اهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.

[۳۱] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۶، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
[۳۲] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، ج۱ص ۱۵۰-۱۵۸ الکلیات الاحمدیه، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.




احمد رفاعی با نظریۀ وحدت وجود به شدت مخالف بود و شطحیات عرفا را نوعی کفر تلقی می‌کرد.
[۳۳] احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی ،ج۱ص۱۵، به‌اهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
[۳۴] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۲۶، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
وی مبالغه و بزرگ‌نمایی شخصیت مشایخ را تا آن‌جا که آن‌ها را معصوم انگاشته و واسطۀ بین خدا و بنده قرار دهند، مردود می‌شمرد.
[۳۵] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۳۵، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.



اهتمام به شریعت از ویژگیهای محوری طریقت رفاعیه بوده است.


رفاعی کتاب و سنّت را دو میزان می‌دانست که همۀ اقوال، افعال و احوال عارف باید با آن سنجیده شود.ازاین‌رو رفاعی هرگونه مخالفت با شریعت را کفر می‌دانست.
[۳۶] احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی، ج۱، ص۶۷، به‌اهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.

[۳۷] ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۲۶، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
[۳۸] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی ج۱، ص۱۲ حیاته ـ آثاره، بغداد.



رفاعی در ۵۷۸ در ام‌عبیده درگذشت
[۳۹] ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۱، ص۴۹۲.    
[۴۰] ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۲.
و چون فرزندی نداشت، برادرزاده‌هایش جانشین او شدند.
[۴۱] ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۱.
[۴۲] صلاح الدین صفدی،الوافي بالوفيات، ج۷، ص۲۱۹.



در منابع متأخر
[۴۳] یوسف‌ بن الیاس سرکیس، ج۱، ص۹۴۸، معجم‌المطبوعات العربیه و المعربه، قم۱۴۱۰.
[۴۴] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۴۴ـ۴۵، بغداد.
آثاری را از رفاعی دانسته‌اند که از آن جمله‌اند:
۱) الاحزاب الرفاعیه؛ ۲) الصراط المستقیم فی تفسیر معانی بسم‌اللّه‌الرحمن‌الرحیم؛ ۳) حالة اهل الحقیقة مع‌اللّه؛ ۴) المجالس الاحمدیة؛ ۵) الروایة؛ ۶) شرح التنبیه فی فروع الفقه الشافعی، در شش مجلد؛ ۷) دیوان قصاید؛ ۸) البهجة فی الفقه؛ ۹) تفسیر سوره قدر؛ ۱۰) السرالمصون؛ ۱۱) النظام الخاص لاهل الاختصاص؛ ۱۲) حِکَم الرفاعی؛ ۱۳) رحیق الکوثر من کلام الغوث؛ ۱۴) البرهان؛ ۱۵) الطریق الی اللّه؛ ۱۶) العقاید الرفاعیه.


دربارۀ زندگی و سیره رفاعی و طریقت رفاعیه کتابهای متعددی نوشته شده و سامرایی
[۴۵] یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، بغداد.
از چهل و شش اثر درباره او نام برده است.



(۱) ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ.
(۲) ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان.
(۳) ابوالفدا الحافظ ابن‌کثیر، البدایه و النهایه، بیروت ۱۴۰۷ /۱۹۸۷.
(۴) ابن‌ ملقن، طبقات الاولیاء، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶ /۱۹۸۶.
(۵) ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
(۶) تاريخ الاسلام ذهبی، ج۲۱، ص۷۸.
(۷) احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی، به‌اهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
(۸) یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، بغداد، بی‌تا.
(۹) عبدالوهاب‌ بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، به اهتمام عبدالفتاح محمدالحلو و محمود محمد طناحی، ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
(۱۰) یوسف‌ بن الیاس سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیه و المعربه، ج ۱، قم ۱۴۱۰.
(۱۱) نورالدین شطنوفی، بهجه الاسرار و معدن الانوار، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
(۱۲) عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، بیروت ۱۴۰۸ /۱۹۸۸.
(۱۳) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، نولشکور، ۱۳۸۷/۱۹۲۹.
(۱۴) صلاح الدین صفدی،الوافي بالوفيات.
(۱۵) عبدالرئوف مناوی، الکواکب الدریه، بیروت ۱۹۹۹.

 
۱. ↑ ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۱.
۲. ↑ عبدالوهاب شعرانی، الطبقات الکبری، ج۱، ص۱۴۰، بیروت ۱۴۰۸ /۱۹۸۸.
۳. ↑ صلاح الدین صفدی،الوافي بالوفيات،ج۷، ص۲۱۹.
۴. ↑ ابن‌ ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۹۴، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت .۱۴۰۶ /۱۹۸۶
۵. ↑ ابن‌ ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۹۳، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶ /۱۹۸۶.
۶. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۶، بغداد.
۷. ↑ عبدالوهاب‌ بن علی سبکی، طبقات الشافعیه الکبری، ج۶، ص۲۴، به اهتمام عبدالفتاح محمدالحلو و محمود محمد طناحی، ۱۳۸۸/ ۱۹۶۸.
۸. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۲۱۷، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۹. ↑ تاريخ الاسلام ذهبی، ج۲۱، ص۷۸.
۱۰. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۲۱۷، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۱۱. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۹، بغداد.
۱۲. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، ج۱، ص۸ـ۱۱.
۱۳. ↑ بوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، ج۱، ص۱۶.
۱۴. ↑ الکلیات الاحمدیه، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴. یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۹ـ۱۰، بغداد.
۱۵. ↑ نورالدین شطنوفی، بهجه الاسرار و معدن الانوار، ج۱، ص۲۸ـ۲۹، قاهره ۱۴۲۱/۲۰۰۱.
۱۶. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۱۰۱، نولشکور، ۱۳۸۷/۱۹۲۹.
۱۷. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۱۰.
۱۸. ↑ ترمینگام، ص ۳۷.
۱۹. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۲۱۸ـ۲۱۹، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۲۰. ↑ .ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۱.
۲۱. ↑ ابوالفدا الحافظ ابن‌ کثیر، البدایه و النهایه، بیروت ۱۴۰۷ /۱۹۸۷.
۲۲. ↑ ابن‌ ملقن، طبقات الاولیاء، ج۱، ص۹۴، تحقیق نورالدین شریبه، بیروت ۱۴۰۶ /۱۹۸۶.
۲۳. ↑ غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، ج۱، ص۱۰۱، نولشکور، ۱۳۸۷/۱۹۲۹.
۲۴. ↑ یوسف‌ بن الیاس سرکیس، معجم‌المطبوعات العربیه و المعربه، ج۱، ص۹۴۸، ج ۱، قم ۱۴۱۰.
۲۵. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۳۱، بغداد.
۲۶. ↑ عبدالرئوف مناوی، الکواکب الدریه، ج ۲، ص ۴۳۱؛عبدالرئوف مناوی، الکواکب الدریه، ج ۲، ص۴۴۲ـ۴۴۳،بیروت ۱۹۹۹.
۲۷. ↑ عبدالرئوف مناوی، الکواکب الدریه، ج ۴، ص ۱۶۶.
۲۸. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۹۱، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۲۹. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۳۲ـ۳۳، بغداد.
۳۰. ↑ احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی، ج۱، ص۷۶ـ۷۷، به‌اهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۳۱. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۶، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۳۲. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، ج۱ص ۱۵۰-۱۵۸ الکلیات الاحمدیه، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۳۳. ↑ احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی ،ج۱ص۱۵، به‌اهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۳۴. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۲۶، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۳۵. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۳۵، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۳۶. ↑ احمد رفاعی، حکم الامام الرفاعی، ج۱، ص۶۷، به‌اهتمام محمد حسنی مصطفی، حلب ۱۴۲۲/ ۲۰۰۲.
۳۷. ↑ ابوالهدیل افندی الصیادی الرفاعی الحسینی، الکلیات الاحمدیه، ج۱، ص۱۲۶، قاهره ۱۴۲۵ /۲۰۰۴.
۳۸. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی ج۱، ص۱۲ حیاته ـ آثاره، بغداد.
۳۹. ↑ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۱۱، ص۴۹۲.    
۴۰. ↑ ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۲.
۴۱. ↑ ابن‌ خلکان، وفیات الاعیان، ج۱، ص۱۷۱.
۴۲. ↑ صلاح الدین صفدی،الوافي بالوفيات، ج۷، ص۲۱۹.
۴۳. ↑ یوسف‌ بن الیاس سرکیس، ج۱، ص۹۴۸، معجم‌المطبوعات العربیه و المعربه، قم۱۴۱۰.
۴۴. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، ج۱، ص۴۴ـ۴۵، بغداد.
۴۵. ↑ یونس ابراهیم سامرایی، السید احمد الرفاعی حیاته ـ آثاره، بغداد.



دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «احمد بن علی رفاعی»، شماره۵۹۵۳.    



جعبه ابزار