استهزاء (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
استهزا از هزء، به معنای مسخره کردن است.
استهزاء از ریشه «هزء» و در
لغت به معنای مسخره کردن
و طلب
تحقیر است، با هر وسیله‌ای که صورت گیرد، و در
اصطلاح عبارت است از مسخره کردن افراد یا برخی امور با گفتار، یا کردار؛ مانند اشاره با چشم و دیگر اعضای بدن که این
عمل بیشتر به قصد تحقیر و توهین به دیگران صورت می‌گیرد و گاهی نیز با اهدافی دیگر مانند فراهم کردن زمینه خوشحالی خود و دیگران، تقویت روحیه خود و تضعیف روحیه دشمن، جبران کمبود شخصیت، ارضای روحیه دیگر آزاری و... انجام می‌پذیرد. در مواردی نیز هدف، مجازات یا
تربیت فرد یا جامعه است که در این صورت ممدوح است؛ نه مذموم.
در این مدخل از واژه‌های «سخر»، «ضحک»، «غمز»، «لمز»، «همز» و... استفاده شده است.
استهزای مؤمنان،
دین و آيات الهى در
دنیا و
آخرت آثار و پي‌آمدهاى متعددى دارد که در ذیل می‌آید:
استهزای خدا،
آیات و رسول او، سبب
ارتداد می‌شود:
• «وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنتُمْ تَسْتَهْزِؤُونَ؛ و اگر از آنها بپرسى (: «چرا اين اعمال خلاف را انجام داديد؟!»)، مى‌گويند: «ما
بازی و
شوخی مى‌کرديم!» بگو: « آيا خدا و
آیات او و پيامبرش را مسخره مى‌کرديد»؟!
• «لاَ تَعْتَذِرُواْ قَدْ كَفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ إِن نَّعْفُ عَن طَآئِفَةٍ مِّنكُمْ نُعَذِّبْ طَآئِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُواْ مُجْرِمِينَ؛ (بگو:) عذرخواهى نکنيد (که بيهوده است؛ چرا که) شما پس از ايمان آوردن، کافر شديد! اگر گروهى از شما را (بخاطر توبه) مورد
عفو قرار دهيم، گروه ديگرى را عذاب خواهيم کرد؛ زيرا مجرم بودند»!
استهزای
مؤمنان، سبب قرار گرفتن در شمار ستمگران می‌شود:
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا يَسْخَرْ قَومٌ مِّن قَوْمٍ عَسَى أَن يَكُونُوا خَيْرًا مِّنْهُمْ وَلَا نِسَاءٌ مِّن نِّسَاءٍ عَسَى أَن يَكُنَّ خَيْرًا مِّنْهُنَّ وَلَا تَلْمِزُوا أَنفُسَكُمْ وَلَا تَنَابَزُوا بِالْأَلْقَابِ بِئْسَ الاِسْمُ الْفُسُوقُ بَعْدَ الْإِيمَانِ وَمَن لَّمْ يَتُبْ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ؛ اى کسانى که ايمان آورده‌ايد! نبايد گروهى از مردان شما گروه ديگر را مسخره کنند، شايد آنها از اينها بهتر باشند؛ و نه زنانى
زنان ديگر را، شايد آنان بهتر از اينان باشند؛ و يکديگر را مورد طعن و عيب‌جويى قرار ندهيد و با
القاب زشت و ناپسند يکديگر را ياد نکنيد، بسيار بد است که بر کسى پس از ايمان نام
کفرآمیز بگذاريد؛ و آنها که
توبه نکنند، ظالم و ستمگرند»!
استهزای مؤمنان، سبب قرار گرفتن در زمره فاسقان می‌شود:
• «الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ؛ آنهايى که از مؤمنان اطاعت کار، در صدقاتشان عيب‌جويى مى‌کنند، و کسانى را که (براى انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچيز) توانایى خود دست‌رسى ندارند، مسخره مى‌نمايند، خدا آنها را مسخره مى‌کند؛ (و کيفر استهزاکنندگان را به آنها مى‌دهد؛) و براى آنها عذاب دردناکى است»!
• «اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لاَ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَن يَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ؛ چه براى آنها استغفار کنى، و چه نکنى، (حتّى) اگر هفتاد بار براى آنها
استغفار کنى، هرگز خدا آنها را نمى‌آمرزد! چرا که خدا و پيامبرش را انکار کردند؛ و خداوند جمعيت
فاسقان را هدايت نمى‌کند»!
بر اثر استهزای مخالفان، سبب نگرانی و دلتنگی پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌شود:
• «إِنَّا كَفَيْنَاكَ الْمُسْتَهْزِئِينَ؛ ما
شر استهزاکنندگان را از تو دفع خواهيم کرد».
• «وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّكَ يَضِيقُ صَدْرُكَ بِمَا يَقُولُونَ؛ ما مى‌دانيم سينه‌ات از آنچه آنها مى‌گويند تنگ مى‌شود (و تو را سخت ناراحت مى‌کنند)».
استهزاگران از سوی خداوند
تهدید می‌شوند:
«وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ؛ واى بر هر عيب‌جوى مسخره‌کننده‌اى»!
أ. افسوس خوردن در
قیامت، ثمره کوتاهی در
دین و
تمسخر وعده های الهی است:
«أَن تَقُولَ نَفْسٌ يَا حَسْرَتَى علَى مَا فَرَّطتُ فِي جَنبِ اللَّهِ وَإِن كُنتُ لَمِنَ السَّاخِرِينَ؛ اين دستورها براى آن است که) مبادا کسى
روز قیامت بگويد: «افسوس بر من از کوتاهي‌هايى که در
اطاعت فرمان خدا کردم و از مسخره‌کنندگان (آيات او) بودم!»
ب. استهزای
پیامبران، موجب
حسرت در قیامت می‌شود:
«يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون؛ افسوس بر اين بندگان که هيچ پيامبرى براى هدايت آنان نيامد؛ مگر اينکه او را استهزا مى‌کردند»!
استهزای آیات خدا و
انبیا، سبب قرار گرفتن در شمار زیان‌کارترین افراد می‌شود:
• «قُلْ هَلْ نُنَبِّئُكُمْ بِالْأَخْسَرِينَ أَعْمَالًا؛ بگو: «آيا به شما خبر دهيم که زيان‌کارترين (مردم) در کارها، چه کسانى هستند؟»
• «ذَلِكَ جَزَاؤُهُمْ جَهَنَّمُ بِمَا كَفَرُوا وَاتَّخَذُوا آيَاتِي وَرُسُلِي هُزُوًا؛ (آرى،) اين گونه است! کيفرشان
دوزخ است، بخاطر آنکه
کافر شدند، و آيات من و پيامبرانم را به
سخریه گرفتند!»
أ. استهزاگران از سوی
خداوند مورد
سرزنش قرار می‌گیرند:
• «يَا حَسْرَةً عَلَى الْعِبَادِ مَا يَأْتِيهِم مِّن رَّسُولٍ إِلاَّ كَانُوا بِهِ يَسْتَهْزِؤُون؛ افسوس بر اين بندگان که هيچ پيامبرى براى هدايت آنان نيامد؛ مگر اينکه او را استهزا مى‌کردند!»
• «وَيْلٌ لِّكُلِّ هُمَزَةٍ لُّمَزَةٍ؛ واى بر هر عيب‌جوى مسخره‌کننده‌اى»!
ب. سرزنش
دوزخیان از سوی خدا، به انتقام استهزای مؤمنان به وسیله آنان مینجامد:
• «تَلْفَحُ وُجُوهَهُمُ النَّارُ وَهُمْ فِيهَا كَالِحُونَ؛ شعله‌هاى سوزان
آتش همچون
شمشیر به صورت‌هايشان نواخته مى‌شود؛ و در دوزخ چهره‌اى عبوس دارند.»
• «قَالَ اخْسَؤُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ؛ (خداوند) مى‌گويد: «دور شويد در دوزخ، و با من سخن مگوييد!»
• «فَاتَّخَذْتُمُوهُمْ سِخْرِيًّا حَتَّى أَنسَوْكُمْ ذِكْرِي وَكُنتُم مِّنْهُمْ تَضْحَكُونَ؛ اما شما آنها را به باد مسخره گرفتيد تا شما را از ياد من غافل کردند؛ و شما به آنان مى‌خنديديد!»
ج. توبیخ
منافقان از سوی خدا، به کیفر استهزای ارزش‌های دینی از سوی آنان منجر می‌شود:
• «يَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَن تُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِي قُلُوبِهِم قُلِ اسْتَهْزِؤُواْ إِنَّ اللّهَ مُخْرِجٌ مَّا تَحْذَرُونَ؛ منافقان از آن بيم دارند که سوره‌اى بر ضدّ آنان نازل گردد، و به آنها از اسرار درون قلبشان خبر دهد. بگو: «استهزا کنيد! خداوند، آنچه را از آن بيم داريد، آشکار مى‌سازد»!
• «وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنتُمْ تَسْتَهْزِؤُونَ؛ و اگر از آنها بپرسى (: «چرا اين اعمال خلاف را انجام داديد؟!»)، مى‌گويند: «ما
بازی و
شوخی مى‌کرديم!» بگو: « آيا خدا و
آیات او و پيامبرش را مسخره مى‌کرديد»؟!
استهزاکنندگان خدا، آیات و
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، سبب ردّ عذر می‌شود:
• «وَلَئِن سَأَلْتَهُمْ لَيَقُولُنَّ إِنَّمَا كُنَّا نَخُوضُ وَنَلْعَبُ قُلْ أَبِاللّهِ وَآيَاتِهِ وَرَسُولِهِ كُنتُمْ تَسْتَهْزِؤُونَ؛ و اگر از آنها بپرسى (: «چرا اين اعمال خلاف را انجام داديد؟!»)، مى‌گويند: «ما
بازی و
شوخی مى‌کرديم!» بگو: « آيا خدا و
آیات او و پيامبرش را مسخره مى‌کرديد»؟!
• «لاَ تَعْتَذِرُواْ قَدْ كَفَرْتُم بَعْدَ إِيمَانِكُمْ إِن نَّعْفُ عَن طَآئِفَةٍ مِّنكُمْ نُعَذِّبْ طَآئِفَةً بِأَنَّهُمْ كَانُواْ مُجْرِمِينَ؛ (بگو:) عذرخواهى نکنيد (که بيهوده است؛ چرا که) شما پس از ايمان آوردن، کافر شديد! اگر گروهى از شما را (بخاطر توبه) مورد
عفو قرار دهيم، گروه ديگرى را عذاب خواهيم کرد؛ زيرا مجرم بودند»!
تداوم استهزای مؤمنان، باعث
غفلت از
یاد خدا می‌شود:
«فاتّخذتموهم سخریّا حتّی أنسوکم ذکری و کنتم مّنهم تضحکون؛ اما شما آنها را به باد مسخره گرفتيد تا شما را از ياد من غافل کردند؛ و شما به آنان مى‌خنديديد!»
استهزاگران مؤمنان، از
آمرزش خدا محروم می‌شوند:
• «الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ؛ آنهايى که از مؤمنان اطاعت کار، در صدقاتشان عيب‌جويى مى‌کنند، و کسانى را که (براى انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچيز) توانایى خود دست‌رسى ندارند، مسخره مى‌نمايند، خدا آنها را مسخره مى‌کند؛ (و کيفر استهزاکنندگان را به آنها مى‌دهد؛) و براى آنها عذاب دردناکى است»!
• «اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لاَ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَن يَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ؛ چه براى آنها استغفار کنى، و چه نکنى، (حتّى) اگر هفتاد بار براى آنها
استغفار کنى، هرگز خدا آنها را نمى‌آمرزد! چرا که خدا و پيامبرش را انکار کردند؛ و خداوند جمعيت
فاسقان را هدايت نمى‌کند»!
استهزاگران مؤمنان، از
هدایت الهی محروم می‌شوند:
• «الَّذِينَ يَلْمِزُونَ الْمُطَّوِّعِينَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ فِي الصَّدَقَاتِ وَالَّذِينَ لاَ يَجِدُونَ إِلاَّ جُهْدَهُمْ فَيَسْخَرُونَ مِنْهُمْ سَخِرَ اللّهُ مِنْهُمْ وَلَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ؛ آنهايى که از مؤمنان اطاعت کار، در صدقاتشان عيب‌جويى مى‌کنند، و کسانى را که (براى انفاق در راه خدا) جز به مقدار (ناچيز) توانایى خود دست‌رسى ندارند، مسخره مى‌نمايند، خدا آنها را مسخره مى‌کند؛ (و کيفر استهزاکنندگان را به آنها مى‌دهد؛) و براى آنها عذاب دردناکى است»!
• «اسْتَغْفِرْ لَهُمْ أَوْ لاَ تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لَهُمْ سَبْعِينَ مَرَّةً فَلَن يَغْفِرَ اللّهُ لَهُمْ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَفَرُواْ بِاللّهِ وَرَسُولِهِ وَاللّهُ لاَ يَهْدِي الْقَوْمَ الْفَاسِقِينَ؛ چه براى آنها استغفار کنى، و چه نکنى، (حتّى) اگر هفتاد بار براى آنها
استغفار کنى، هرگز خدا آنها را نمى‌آمرزد! چرا که خدا و پيامبرش را انکار کردند؛ و خداوند جمعيت فاسقان را هدايت نمى‌کند»!
استهزاگران؛
روش‌های استهزا؛
عوامل استهزا.
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «استهزا».
