المیسر فی علوم القرآن (کتاب)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کتاب به درخواست برخی دانشجویان، توسط دکتر عبد الرسول الغفار نوشته شده و در زمینه موضوعات مهم علوم قرآنی است.
نام کتاب المیسر فی علوم القرآن و مؤلف آن دکتر عبد الرسول الغفار است. کتاب پیرامون برخی از موضوعات مهم
علوم قرآن نوشته شده است و مؤلف که از قرآن پژوهان معاصر می‌باشد، کتاب را (بنابر آنچه که در مقدمه کتاب ذکر می‌کند) بنا بر درخواست برخی از دانشجویان
دانشگاه آزاد اسلامی که علاقه مند به مباحث علوم قرآنی می‌باشند، نوشته است.
وی مطالب را در نه فصل ارائه کرده که خلاصه مباحث مطرح شده در آنها به قرار زیر است:
در فصل اول اسامی
قرآن بررسی شده است. در ابتدای این فصل به این نکته اشاره می‌کند که برخی از نویسندگان علوم قرآن توهم کرده‌اند که قرآن دارای ۵۵ اسم می‌باشد و این به علت آن است که بین اسامی و اوصاف قرآن خلط کرده‌اند در ادامه پنج اسم از اسامی قرآن به نام‌های: قرآن، فرقان ذکر، کتاب و تنزیل مورد بررسی قرار گرفته است در پایان نیز مباحثی همچون: تدبر در قرآن،
شفاعت قرآن اهتمام مسلمانان صدر
اسلام در عمل کردن به قرآن و حفظ آن، توضیح داده شده است.
در این فصل به تعریف علوم قرآن پرداخته آنرا از نظر
لغت و اصطلاح معنا می‌کند و اشاره دارد به اینکه در صدر اسلام علوم قرآن به این معنا و اصطلاح معروف نبوده و لذا تالیفاتی که وجود داشته به صورت مباحث پراکنده بوده است.
آنگاه برخی از این تالیفات را نام می‌برد. در ادامه این نکته را توضیح می‌دهد که چه کسی نخستین بار به علوم قرآن اشاره نموده است که در این رابطه بیان می‌کند که اولین شخص در قرن چهارم هجری به نام محمد بن جعفر نعمانی یکی از شاگردان مرحوم
شیخ کلینی بوده است. در پایان این فصل برخی از تالیفات در باره علوم قرآن را نام می‌برد.
این فصل مربوط است به «
تفسیر » که در آن ابتدا واژه تفسیر از نظر لغت و اصطلاح تعریف شده آنگاه مفسران اولیه از نظر
شیعه را معرفی می‌کند (کسانی که از شیعیان
حضرت علی علیه‌السّلام و از
صحابه بوده‌اند)، مانند:
سعید بن جبیر ،
عبدالله بن عباس ،
جابر بن عبدالله انصاری ،
ابی بن کعب ، ابو صالح تابعی، طاووس بن کیسان و...
آنگاه مفسران
اهل سنت را نام برده آنها را معرفی می‌کند. در پایان فصل موضوعاتی همچون، مدارس تفسیر، تفاوت بین تفسیر و تاویل، آیا علم
تاویل اختصاص به خدا دارد؟ تفسیر به ماثور و معرفی برخی از تفاسیر ماثور، وجود دارد.
این فصل که از مهمترین مباحث کتاب می‌باشد درباره
وحی سخن می‌گوید وی در ابتدا معانی وحی را ذکر نموده آنگاه تلقی وحی را با استفاده از روایتی از حضرت علی علیه‌السّلام توضیح داده، سپس نزول وحی و مدت آن را با استفاده از آیات قرآن تشریح نموده است. در قسمتی دیگر از این فصل به
کاتبان وحی اشاره نموده و این موضوع را بررسی نموده که برخی که
معاویه را به عنوان کاتب وحی محسوب نموده‌اند، دچار اشتباه شده‌اند. چونکه معاویة کاتب وحی نبوده بلکه کاتب صدقات و برخی دیگر از امور بوده است. در پایان فصل مساله انقطاع وحی را بررسی کرده است.
این فصل اختصاص دارد به
سوره‌های مکی و
مدنی که پس از تعریف هر کدام از آنها و بیان ویژگیهای آنها، ترتیب سوره‌های مکی و مدنی را طبق جدولی ارائه نموده است در ادامه، مساله توقیفی و اجتهادی بودن ترتیب سوره‌ها رابحث نموده و با ذکر ادله ایی بیان می‌کند که این مساله اجتهادی است نه توقیفی، ضمن آنکه سه دیدگاه را بیان کرده است.
در این فصل جمع قرآن مورد بحث قرار گرفته وی در ابتدا با ذکر روایتی (از مستدرک حاکم) که در آن برای جمع قرآن سه مرتبه: زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، زمان ابی بکر و زمان عثمان ذکر شده است، به بررسی این سه مرتبه پرداخته، در ابتدا کسانی که در زمان پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم قرآن را جمع آوری نموده معرفی می‌کند، سپس جمع قرآن در زمان ابو بکر و عثمان را بررسی می‌نماید.
این فصل مربوط است به اسباب نزول که در آن پس از تعریف اسباب نزول، فوائد آن را بیان می‌کند؛ آنگاه برخی از آیات که دارای سبب نزول می‌باشند را همراه با سبب نزول آنها توضیح می‌دهد. در ادامه سوره‌ها و آیاتی که مکررا نازل شده است را متذکر می‌شود.
این فصل اختصاص به
نسخ دارد که ابتدا معنای لغوی و اصطلاحی نسخ را ذکر نموده، آنگاه مساله جواز نسخ را همراه با ادله وقوع آن بیان کرده است. در ادامه نسخ در شرایع دیگر مثل
یهود و
نصاری بررسی شده است. در قسمتی دیگر از این فصل حکمت وقوع نسخ و تفاوت آن و بداء توضیح داده شده و سپس اقسام نسخ و شروط آن را بیان کرده است.
در این فصل مساله
تحریف قرآن بحث شده است. وی در ابتدا واژه تحریف را از نظر لغت و اصطلاح معنا کرده، آنگاه وجوه تحریف را که در زیاده و یا نقیصه باشد توضیح می‌دهد و برای هر کدام چند قسم ذکر می‌کند (نقص کلمه و یا بیشتر و زیاده در کلمه و یا بیشتر) و هر کدام از اقسام را با ذکر مثال‌هایی بررسی می‌کند. در پایان فصل نظرات علماء شیعه را درباره عدم تحریف قرآن آورده است.
۱- در این کتاب سعی شده است دیدگاه شیعه و علماء آن درباره اهم مسایل علوم قرآن بیان شود.
۲- در اکثر موارد جهت توضیح مطالب در کنار آیات از
روایات ائمه معصومین نیز استفاده شده است.
۳- گرچه متن کتاب عربی است، ولی مطالب به صورت ساده بیان شده به گونه ایی که عبارات آن قابل فهم می‌باشد.
۴- مطالب کتاب به صورتی جالب دسته بندی و فصل بندی شده است، مانند آنچه که در فصل هشتم در خصوص نسخ انجام داده است.
۵- در برخی از موارد در پایان بحث کتاب‌هایی که درباره آن موضوع تالیف شده است را معرفی می‌کند، مانند آنچه که در صفحه ۱۵۸ درباره تالیفات مربوط به اختلاف مصاحف آورده است.
۶- با توجه به ویژگیهای یاد شده کتاب می‌تواند منبع خوبی برای تدریس در مراکز آموزشی باشد.
مطالب کتاب سیر منطقی ندارد و ترتیب لازم رعایت نشده، مثلا فصل سوم که در مورد تفسیر بحث می‌کند باید در فصل آخر بیاید.
کتاب یک جلد، متن آن عربی و دارای ۲۷۲ صفحه می‌باشد که مشخصات آن به قرار زیر می‌باشد:
۱- نوع کاغذ: معمولی ۲- جلد: گالینگور ۳- نوبت چاپ: اول ۴- تاریخ انتشار: سال ۱۴۱۵ هجری قمری ۵- ناشر: انتشارات دار و مکتبة الرسول الاکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ، بیروت ۶- دارای مقدمه ایی از مؤلف ۷- دارای فهرست مطالب ۸- مؤلف دکتر عبد الرسول الغفار ۹- کتاب: المیسر فی علوم القرآن.
نرم افزار مشکات الانوار، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
