اَعْرَج (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
اَعْرَج:
(وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ) اَعْرَج: افعل وصفى به معنى «لنگ و شل» است و در اصل از مادّه «عرج» به معنى «لنگيدن» گرفته شده و به كسى كه يک يا دو پايش لنگ است اطلاق مى‌شود.
آيه مورد بحث تأكيد بر اين دارد كه افراد نابينا و شل و بيمار مى‌توانند با شما هم غذا شوند، چرا كه طبق صريح بعضى از روايات، اهل مدينه پيش از آن كه اسلام را پذيرا شوند افراد نابينا و شل و بيمار را از حضور بر سر سفره غذا منع مى‌كردند و با آن‌ها هم غذا نمى‌شدند و از اين كار نفرت داشتند و به عكس بعد از ظهور اسلام گروهى غذاى اين گونه افراد را جدا مى‌دادند نه به اين علت كه از هم غذا شدن با آن‌ها تنفر داشتند، بلكه به اين دليل كه شايد اعمى، غذاى خوب را نبيند و آن‌ها ببينند و بخورند و اين برخلاف اخلاق است و همچنين در مورد افراد لنگ و بيمار كه ممكن است در غذا خوردن عقب بمانند و افراد سالم پيشى بگيرند. به هر دليل كه بود با آن‌ها هم غذا نمى‌شدند و روى همين جهت افراد اعمى و لنگ و بيمار نيز خود را كنار مى‌كشيدند، چرا كه ممكن بود مايه ناراحتى ديگران شوند و اين عمل را براى خود گناه مى‌دانستند.
اين موضوع را از پيامبر خدا (ص) كه سؤال كردند؛ آيه مورد بحث نازل شد و گفت:
«هيچ مانعى ندارد كه آن‌ها با شما هم غذا شوند.»
البته در تفسير اين جمله مفسران تفسيرهاى ديگرى نيز كرده‌اند از جمله اين كه آيه ناظر به استثناى اين سه گروه از حكم جهاد است.
به موردی از کاربرد
اَعْرَج در
قرآن، اشاره می‌شود:
(لَيْسَ عَلَى الْأَعْمَى حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى الْمَريضِ حَرَجٌ وَ لا عَلَى أَنفُسِكُمْ أَن تَأْكُلوا مِن بُيوتِكُمْ أَوْ بُيوتِ آبَائِكُمْ أَوْ بُيوتِ أُمَّهاتِكُمْ أَوْ بُيوتِ إِخْوانِكُمْ أَوْ بُيوتِ أَخَواتِكُمْ أَوْ بُيوتِ أَعْمامِكُمْ أَوْ بُيوتِ عَمّاتِكُمْ أَوْ بُيوتِ أَخْوالِكُمْ أَوْ بُيوتِ خَالاتِكُمْ أَوْ ما مَلَكْتُم مَّفاتِحَهُ أَوْ صَديقِكُمْ لَيْسَ عَلَيْكُمْ جُناحٌ أَن تَأْكُلوا جَميعًا أَوْ أَشْتاتًا فَإِذا دَخَلْتُم بُيوتًا فَسَلِّموا عَلَى أَنفُسِكُمْ تَحِيَّةً مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُبارَكَةً طَيِّبَةً كَذَلِکَ يُبَيِّنُ اللَّهُ لَكُمُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ تَعْقِلون) (بر نابينا و افراد لنگ و بيمار ايرادى نيست كه با شما هم غذا شوند و بر شما نيز ايرادى نيست كه از خانه‌هاى خودتان (خانه هاى فرزندان يا همسرانتان كه خانه خودِ شما محسوب مى‌شود بدون اجازه خاصّى) غذا بخوريد و همچنين خانه‌هاى پدرانتان، يا خانه‌هاى مادرانتان، يا خانه‌هاى برادرانتان، يا خانه‌هاى خواهرانتان، يا خانه‌هاى عموهايتان، يا خانه‌هاى عمه‌هايتان، يا خانه‌هاى دايی‌هايتان، يا خانه‌هاى خاله‌هايتان، يا خانه‌هايى كه كليدهايش در اختيار شماست، يا خانه‌هاى دوستانتان، بر شما ايرادى نيست كه به طور دسته جمعى يا جداگانه غذا بخوريد و هنگامى كه داخل خانه‌اى شديد، بر خويشتن سلام كنيد، سلام و تحيّتى از سوى خداوند، سلامى پربركت و پاكيزه. اين‌گونه خداوند آيات را براى شما روشن مى‌كند، باشد كه بينديشيد.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
(لَيْسَ عَلَى الْأَعْمى حَرَجٌ ... وَ لا عَلى أَنْفُسِكُمْ) در عطف
(عَلى أَنْفُسِكُمْ) كه عطف به ما قبل خود شده، دلالت است بر اينكه شمردن نامبردگان از اين باب نبوده كه خصوصيتى داشته باشند، بلكه از باب اين بوده كه به خاطر عيب و نقصى كه در اعضاء دارند احيانا نمى‌توانند رزق خود را كسب كنند، لذا جايز است كه از خانه‌هاى نامبردگان رفع حاجت كنند و الا فرقى ميان كور و چلاق و مريض و غير ايشان نيست.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «اَعْرَج»، ج۳، ص۱۳۷-۱۳۸.
