برسخان
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
بَرْسْخان، محلی در آسیای مرکزی، در کرانه‌های جنوبی
دریاچه ایسیق گول، که اکنون در
جمهوری قرقیزستان قرار گرفته است؛ در منابع قدیم اسلامی ظاهراً این نام به طایفه‌ای از
ترکان نیز که در حوالی آن محل می‌زیستند نیز اطلاق شده است.
بَرْسْخان، یا بَرْسغان، محلی در آسیای مرکزی، در کرانه‌های جنوبی دریاچه ایسیق گول، در منطقه‌ای به نام سِمیرِچ یا یِتی سو (سرزمین هفت رود)، که اکنون در
جمهوری قرقیزستان قرار گرفته است.
در منابع قدیم اسلامی ظاهراً این نام به طایفه‌ای از
ترکان نیز که در حوالی آن محل می‌زیستند نیز اطلاق شده است.
نویسنده کتاب
حدود العالم این برسخان علیا (یعنی دورترین، در مقابل برسخان سفلی در ماوراءالنهر)
را شهر آبادی
وصف می‌کند که رئیس (دهقان) آن از ایل قَرْلُق بوده ولی ساکنان آن ترجیح می‌دادند از تُغُرْ ـ اُغُز
تبعیت کنند. وی همچنین از رودی به نام رود برسخان یاد می‌کند که احتمالاً همان رود چو است که از ایسیق گول منشعب می‌شود.
محمود کاشغری چندین بار از این محل با املای «برسغان» نام می‌برد و موضع آن را در قلمرو ایل چِگِل یاد می‌کند و می‌گوید که نام آن برگرفته از نام یکی از پسران
افراسیاب،
قهرمان اسطوره‌ای، است
(در بخش مربوط به برسخان نیز افسانه‌ای درباره منشا برسخان از زمان فتوحات نیمه افسانه‌ای
اسکندر نقل می‌کند).
قسمتی از شهرت تاریخی برسخان ازین‌روست که
سبکتکین، موسس
سلسله غزنوی در مشرق
افغانستان، از این ناحیه برخاسته بود.
بنابر مندرجات
پندنامه منسوب به سبکتکین که مورخ متاخر،
محمد شبانکاره‌ای نقل کرده است، سبکتکین در زد و خوردهای قبیله‌ای به
اسارت گرفته شده و در برسخان به عنوان
برده فروخته شده بود
اتحادیه قبایل قَراخانی که در
قرن پنجم پس از پیروزی
سامانیان بر
ماوراءالنهر مسلط شدند ظاهراً در مناطق قَرلُق و چگل تشکیل شده است. در اواسط قرن پنجم امیرزاده‌ای قراخانی به نام
نیالتکین بر برسخان
حکومت می‌کرد
ولی در اعصار بعد، در کتب
تاریخ اشاره‌ای به برسخان دیده نمی‌شود.
(۱) عبدالحی بن ضحاک گردیزی، زین الاخبار، چاپ عبدالحی حبیبی، چاپ افست تهران ۱۳۴۷ ش.
(۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، بیروت ۱۹۵۵ـ۱۹۵۷.
(۳) VV Barthold، Four studies on the history of Central Asia، tr Vand T Minorsky، Leiden ۱۹۶۲.
(۴) CEBosworth، The Ghaznavids: their empire in Afghanistan and Eastern Iran ۹۴۴-۱۰۴۰، Edinburgh ۱۹۶۳.
(۵) idem، The later Ghaznavids، splendour and decay: the dynasty in Afghanistan and Northern India ۱۰۴۰-۱۱۸۶، Edinburgh ۱۹۷۷.
(۶) CEBosworth، H ¤ udu ¦ d `al- a ¦ lam= The Regions of the world، tr VMinorsky، ed، Cambridge ۱۹۸۲.
(۷) d Kasgar، Divan Mah ¤ mu د Lu § gat -it- Tدrk، tr Besim Atalay، Ankara ۱۹۳۹- ۱۹۴۱.
دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج۱، ص۹۵۹، برگرفته از مقاله «برسخان».
