• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

بویطی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


بُوَیْطی، ابویعقوب‌یوسف‌ بن‌ یحیی قرشی (د ۲۳۱ق/۸۴۶م)، فقیه ، زاهد و محدث مصری، شاگرد و جانشین شافعی ، نسبت وی به بوبط، روستایی درصعید مصر می‌رسد.
[۱] عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۶۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
[۲] یاقوت، بلدان، ج۱، ص۷۶۶.



از تاریخ تولد وی در منابع ذکری به میان نیامده است، ولی براساس آگاهی‌های موجود دربارۀ روایت وی از ابن‌وهَب (د۱۹۷ق/۸۱۳م)، می‌توان ولادت او را در نیمۀ دوم سده ۲ق تخمین زد.

بویطی از ابن‌وهب ومحمد بن ادریس شافعی حدیث شنید.
[۳] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۵.
[۴] ابن‌ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۲۳۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق/۱۹۵۳م.
[۵] احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۹۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۶] محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۷] عبدالله دارمی، سنن، ج۱، ص۳۶۰، قاهره، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
در فهرست کسانی که از او روایت کرده‌اند، از ربیع‌ بن سلیمان مرادی، ابواسماعیل ترمذی، ابراهیم‌ بن‌ اسحاق حربی، ابوحاتم رازی، عثمان‌ بن‌ سعید دارمی، قاسم‌ بن‌ مغیره جوهری ، احمد بن منصوررمادی، قاسم‌ بن‌ هاشم سمسار، احمد بن‌ ابراهیم‌ بن فیل، محمد بن عامر مِصّیصی، ابوسهل محمود بن نضر بن واصل بُخاری ، یحیی‌ بن‌ عثمان‌ بن‌ صالح مصری و ابوالولید مکی می‌توان یاد کرد.
[۸] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.
[۹] ابن‌ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۲۳۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق/۱۹۵۳م.
[۱۰] احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۹۹_۳۰۰، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۱۱] عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۶۷، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
[۱۲] محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۱۳] عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
[۱۴] ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۱۱، ص۴۲۷، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.    
از نظر اعتبار در نقل حدیث، ابوحاتم اورا «صدوق»،
[۱۵] ابن‌ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۲۳۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق/۱۹۵۳م.
و احمد عجلی او را ثقه و پیرو سنت دانسته است
[۱۶] محمد ذهبی، العبر، ج۱، ص۳۲۳، به کوشش محمدسعید بن‌ بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.


بویطی فقه را نزد شافعی فرا گرفت. پس از مرگ شافعی (۲۰۴ق/۸۱۹م). با وجود رقیبانی چون محمد بن‌ عبدالله بن عبدالحکم (د ۲۶۸ق/۸۸۱م)، بویطی که از بقیه مسن‌تر بود، جانشین وی در امر تدریس و فتوا گشت.
[۱۷] احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۱۸] ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۹۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۱۹] محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۶۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۲۰] عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
گفته‌اند که شافعی استفتائات را به او ارجاع می‌داد
[۲۱] محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۷، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
و نیز اورا اعلم اصحاب خود می‌دانست.
[۲۲] احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۲۳] ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۹۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
[۲۴] محمد ذهبی، العبر، ج۱، ص۳۲۳، به کوشش محمدسعید بن‌ بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
ابن‌ندیم،
[۲۵] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.
مُزَنی را فقیه‌ترین اصحاب شافعی ، و بویطی را صالح‌ترین آن‌ها خوانده است. همچنین تسلط وی بر احتجاج به کتاب خدا ستوده شده است.
[۲۶] محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۷، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
ابن‌حزم،
[۲۷] ابن‌حزم، «اصحاب‌الفتیا» جوامع‌السیره، ج۱، ص۳۳۳، به کوشش احسان عباس و دیگران، قاهره، دارالمعارف.
بویطی را از مجتهدان اصحاب شافعی محسوب می‌دارد.
[۲۸] محمد شافعی، الام، ج۶، ص۲۳۶، به کوشش محمدزهری نجار، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
[۲۹] محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۹، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.


بویطی در جریان محنه در روزگار الوائق باالله (حک‌ ۲۲۷-۲۳۲ق/۸۴۲-۸۴۷م) در مصر بازداشت، ودر غل‌ و زنجیر به بغداد آورده شد. در ماجرای بازداشت وی، از حسادت و سعایت برخی چون ابن‌ابی اللیث، قاضی حنقی مصر، ابوبکر اصم، اصحاب ابن‌ابی دؤاد، فرزند شافعی و مزنی یاد شده است.
[۳۰] ابن‌عبدالبر، الانتقاء، ج۱، ص۱۰۹، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.    
[۳۱] محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۶۰_۶۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
[۳۲] سیوطی، حسن المحاضره، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
وی که قائلان به مخلوق بودن قرآن را کافر می‌دانست، براثر پافشاری در عقیدۀ خود زندانی گردید و در حبس درگذشت.
[۳۳] محمد ابوالعرب تمیمی، المحن، ج۱، ص۴۴۸، به کوشش یحیی وهیب جببوری، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۳۴] محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۸، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
[۳۵] احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۹۹_۳۰۰، قاهره، ۱۳۴۹ق.
[۳۶] ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۹۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.


بویطی دو مختصر از کتاب‌های شافعی ترتیب داده بود که ابن‌ندیم
[۳۷] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.
آن‌ها را با عنوان‌المختصر الکبیر و المختصر الصغیر معرفی کرده است. گفتنی است که مختصر بویطی به ترتیب باب‌های المبسوط شافعی تنظیم شده بود
[۳۸] محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۹، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
و علاوه برکتاب‌های موجود در المبسوط افزوده‌های فراوانی نیز داشته است.
[۳۹] احمد بیهقی، مناقب‌الشافعی، ج۱، ص۲۵۵، به کوشش احمد صفر، قاهره، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
این کتاب نزد سبکی موجود بوده، و اقتباس‌هایی از آن را در طبقات خود آورده است.
[۴۰] عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
[۴۱] عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۶_۱۷۰، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
به هر تقدیر، بویطی را مروج آثار مصری شافعی دانسته‌اند.
[۴۲] ابن‌عبدالبر، الانتقاء، ج۱، ص۱۰۹، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.    
[۴۳] محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۷_۸، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
دربرخی گزارش‌ها آمده است که آثار وی نسبت به دیگر کتب، خطای کمتری دارد.
[۴۴] احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
دیگر اثر وی کتاب ‌الفرائض است.
[۴۵] ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.


(۱) ابن‌ابی حاتم، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق/۱۹۵۳م.
(۲) ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.
(۳) ابن‌حزم، «اصحاب‌الفتیا» جوامع‌السیره، به کوشش احسان عباس و دیگران، قاهره، دارالمعارف.
(۴) ابن‌عبدالبر، الانتقاء، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.
(۵) ابن‌ندیم، الفهرست.
(۶) ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
(۷) محمد ابوالعرب تمیمی، المحن، به کوشش یحیی وهیب جببوری، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۸) احمد بیهقی، مناقب‌الشافعی، به کوشش احمد صفر، قاهره، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
(۹) احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق.
(۱۰) عبدالله دارمی، سنن، قاهره، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
(۱۱) محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
(۱۲) محمد ذهبی، العبر، به کوشش محمدسعید بن‌ بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
(۱۳) عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
(۱۴) عبدالکریم سمعانی، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
(۱۵) سیوطی، حسن المحاضره، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
(۱۶) محمد شافعی، الام، به کوشش محمدزهری نجار، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
(۱۷) محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
(۱۸) یاقوت، بلدان؛

۱. ↑ عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۶۶، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
۲. ↑ یاقوت، بلدان، ج۱، ص۷۶۶.
۳. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۵.
۴. ↑ ابن‌ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۲۳۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق/۱۹۵۳م.
۵. ↑ احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۹۹، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۶. ↑ محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۷. ↑ عبدالله دارمی، سنن، ج۱، ص۳۶۰، قاهره، ۱۳۹۸ق/۱۹۷۸م.
۸. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.
۹. ↑ ابن‌ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۲۳۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق/۱۹۵۳م.
۱۰. ↑ احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۹۹_۳۰۰، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱۱. ↑ عبدالکریم سمعانی، الانساب، ج۲، ص۳۶۷، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
۱۲. ↑ محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۵۹، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۱۳. ↑ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
۱۴. ↑ ابن‌حجر عسقلانی، تهذیب التهذیب، ج۱۱، ص۴۲۷، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق.    
۱۵. ↑ ابن‌ابی حاتم، الجرح و التعدیل، ج۴، ص۲۳۵، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۷ق/۱۹۵۳م.
۱۶. ↑ محمد ذهبی، العبر، ج۱، ص۳۲۳، به کوشش محمدسعید بن‌ بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۱۷. ↑ احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۱۸. ↑ ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۹۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۱۹. ↑ محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۶۰، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۲۰. ↑ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
۲۱. ↑ محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۷، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
۲۲. ↑ احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۲۳. ↑ ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۹۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۲۴. ↑ محمد ذهبی، العبر، ج۱، ص۳۲۳، به کوشش محمدسعید بن‌ بسیونی زغلول، بیروت، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
۲۵. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.
۲۶. ↑ محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۷، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
۲۷. ↑ ابن‌حزم، «اصحاب‌الفتیا» جوامع‌السیره، ج۱، ص۳۳۳، به کوشش احسان عباس و دیگران، قاهره، دارالمعارف.
۲۸. ↑ محمد شافعی، الام، ج۶، ص۲۳۶، به کوشش محمدزهری نجار، بیروت، ۱۳۹۳ق/۱۹۷۳م.
۲۹. ↑ محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۹، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
۳۰. ↑ ابن‌عبدالبر، الانتقاء، ج۱، ص۱۰۹، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.    
۳۱. ↑ محمد ذهبی، سیراعلام النبلاء، ج۱۲، ص۶۰_۶۱، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
۳۲. ↑ سیوطی، حسن المحاضره، ج۱، ص۳۰۶، به کوشش محمدابوالفضل ابراهیم، قاهره، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م.
۳۳. ↑ محمد ابوالعرب تمیمی، المحن، ج۱، ص۴۴۸، به کوشش یحیی وهیب جببوری، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
۳۴. ↑ محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۸، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
۳۵. ↑ احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۲۹۹_۳۰۰، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۳۶. ↑ ابواسحاق شیرازی، طبقات الفقهاء، ج۱، ص۹۸، به کوشش احسان عباس، بیروت، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
۳۷. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.
۳۸. ↑ محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۹، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
۳۹. ↑ احمد بیهقی، مناقب‌الشافعی، ج۱، ص۲۵۵، به کوشش احمد صفر، قاهره، ۱۳۹۰ق/۱۹۷۰م.
۴۰. ↑ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
۴۱. ↑ عبدالوهاب سبکی، طبقات الشافعیة الکبری، ج۲، ص۱۶۶_۱۷۰، به کوشش عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی، قاهره، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۴م.
۴۲. ↑ ابن‌عبدالبر، الانتقاء، ج۱، ص۱۰۹، بیروت، دارالکتب‌العلمیه.    
۴۳. ↑ محمد عبادی، طبقات الفقهاء الشافعیه، ج۱، ص۷_۸، به کوشش یوستا ویتستام، لیدن، ۱۹۶۴.
۴۴. ↑ احمد خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۴، ص۳۰۱، قاهره، ۱۳۴۹ق.
۴۵. ↑ ابن‌ندیم، الفهرست، ج۱، ص۲۶۶.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بویطی»، ج۱۳، ص۳۲.    



جعبه ابزار