تجزی اجتهاد
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
به کسی که در بعضی
بابهای فقهی مانند
نماز، توانایی
استنباط حکم شرعی پیدا می‌کند
مجتهد متجزّی گفته می‌شود؛ در برابر
مجتهد مطلق که در همۀ ابواب فقهی توان
استنباط دارد. از این عنوان در باب
اجتهاد و
تقلید و نیز
قضاء سخن رفته است.
توانایی بر استنباط در بعضی ابواب فقهی را تجزّی اجتهاد گویند.
در امکان تجزیه‌پذیری
اجتهاد اختلاف است. اکثر، قائل به
امکان و
وقوع آن هستند؛ بلکه برخی قائل به لزوم تجزّی در اجتهاد شده و پیدایی
اجتهاد مطلق بدون پیدایی تجزّی پیش از آن را عادتا
محال دانسته‌اند.
برخی، اختلاف در تجزیه و عدم تجزیه‌پذیر بودن اجتهاد را ناشی از خلط بین
ملکۀ اجتهاد- که تجزیه نمی‌پذیرد- و بین به کارگیری
ملکه در
استنباط احکام- که اختلافی در تجزیه‌پذیر بودن آن نیست- دانسته‌اند. البتّه ملکۀ اجتهاد همچون دیگر ملکه‌ها از قبیل
عدالت به لحاظ
قوّت و
ضعف، مراتبی دارد که این نیز بسته به مقدار به کارگیری آن است.
در حجیت فتوای مجتهد
متجزّی دو مسأله مطرح می‌باشد:
نظر مجتهد
متجزّی برای خودش
حجّت است و باید به آن عمل کند و در مسائلی که توانایی استنباط احکام آنها را دارد، تقلید از دیگری
جایز نیست. از ظاهر کلام بعضی عدم حجّیت نظر مجتهد
متجزّی و لزوم تقلید وی از مجتهد مطلق، استفاده شده است.
در حجّیت فتوای مجتهد
متجزّی برای دیگران و جواز تقلید از او، اختلاف است. برخی، تقلید از مجتهد
متجزّی را تنها در فرض دسترسی نداشتن به مجتهد مطلق، جایز دانسته‌اند.
بنابر اشتراط اجتهاد در
قاضی و امکان
تجزّی در اجتهاد، آیا
قضاوت و توابع آن همچون تصدّی
امور حسبی، مانند سرپرستی
اموال غایت،
کودک و
دیوانۀ بی‌سرپرست، برای مجتهد
متجزّی همچون مجتهد مطلق، جایز است یا نه؟ مسئله، اختلافی است. عدم جواز به مشهور نسبت داده شده است.
لیکن گروهی، قول به
جواز را تقویت کرده‌اند.
فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت، ج۲، ص۳۶۰-۳۶۱.
