تمدن قوم عاد (قرآن)

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

ارم نام شهری برای قوم عاد بوده شهری آباد و بی نظیر و دارای قصرهای بلند و ستونهای کشیده و قوم عاد بعد از قوم نوح بودند و در احقاف زندگی می‌کردند، و مردمی درشت هیکل و نیرومند، و در عهد خود از سایر اقوام متمدن تر بودند، شهرهایی آباد و خرم و زمین‌هایی حاصلخیز و باغهایی از خرما و انواع زراعت‌ها داشتند، و در بین اقوام دیگر مقامی ارجمند داشتند.

---

قرآن کریم می فرماید، قوم عاد، دارای تمدنی پیشرفته در معماری و بناسازی بودند: «کذبت عاد المرسلین• اتبنون بکل ریع ءایة تعبثون• وتتخذون مصانع لعلکم تخلدون؛ قوم عاد رسولان (خدا) را تکذیب کردند• آیا شما بر هر مکان مرتفعی نشانه‌ای از روی هوی و هوس می‌سازید• و قصرها و قلعه‌های زیبا و محکم بنا می‌کنید، آنچنانکه گوئی در دنیا جاودانه خواهید ماند.»

---

کلمه ریع به معنای نقطه بلندی است از زمین، و کلمه آیت به معنای علامت و نشانه است و کلمه عبث به معنای آن کاری است که هیچ نتیجه و غایتی بر آن مترتب نمی‌شود. گویا قوم هود علیه‌السلام در بالای کوهها و نقاط بلند، ساختمانهایی می‌ساختند، آن هم به بلندی کوه، تا برای گردش و تفریح بدانجا روند، بدون اینکه غرض دیگری در کار داشته باشند، بلکه صرفا به منظور فخر نمودن به دیگران و پیروی هوی و هوس، که در این آیه ایشان را بر این کارشان توبیخ می‌کند.
و اینکه بعضی از مفسران گفته‌اند منظور از این سخن، کلبه هائی بوده که بر فراز بلندیها می‌ساختند و مرکز لهو و لعب و هوسرانی و عیاشی بوده - همانگونه که در عصر ما در میان طاغوتیان مرسوم است - بعید به نظر می‌رسد، زیرا با کلمه آیه و عبث سازگار نیست. این احتمال را نیز بعضی از مفسران داده‌اند که قوم عاد، این ساختمانها را مشرف بر جاده‌ها می‌ساختند تا از فراز آن به استهزاء و مسخره راهروان بپردازند ولی از این سه تفسیر، تفسیر اول صحیحتر به نظر می‌رسد.

---

بار دیگر به انتقاد دیگری از آنها پرداخته، می‌گوید: شما قصرها و قلعه‌های زیبا و محکم می‌سازید آنچنان که گوئی در دنیا جاودانه خواهید ماند. مصانع جمع مصنع به معنی مکان و ساختمان مجلل و محکم است. هود به این اعتراض نمی‌کند که چرا شما دارای خانه‌های مناسبی هستید بلکه می‌گوید شما آنچنان غرق دنیا شده‌اید و به تجمل پرستی و محکم کاری بی حساب در کاخها و قصرها پرداخته‌اید که سرای آخرت را به دست فراموشی سپرده‌اید، دنیا را نه به عنوان یک گذرگاه که به عنوان یک سرای همیشگی پنداشته‌اید، آری چنین ساختمانهای غفلت زا و غرور آفرین مسلما مذموم است.

---

در حدیثی از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم می‌خوانیم : که روزی از گذرگاهی می‌گذشت چشمش به قبه و بارگاهی افتاد که مشرف بر جاده بود، پرسید: این چیست؟ یاران عرض کردند متعلق به یکی از انصار است، حضرت کمی توقف کرد صاحب آن فرا رسید و سلام کرد پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم صورت از او گرداند... مرد انصاری این مطلب را با یاران خود در میان گذاشت و گفت : به خدا سوگند من نظر رسول الله را نسبت به خودم ناخوش آیند می‌بینم نمی‌دانم درباره من چه اتفاقی افتاده و من چه کرده ام؟! گفتند: پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آن ساختمان مجلل تو را دیده و ناراحت شده.
مرد انصاری رفت و آن قبه و بارگاه را با خاک یکسان کرد، یکروز پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم آمد و آنرا ندید، فرمود چه بر سر این ساختمان که اینجا بود آمد؟ جریان را عرض کردند: فرمود: هر بنائی در روز قیامت وبال صاحب آن است، مگر آن مقدار که انسان از آن ناگزیر است!.

---

از این روایت و روایات مشابه آن بینش اسلام کاملا روشن می‌شود که با ساختمانهای طاغوتی و غافل کننده که توأم با اسراف و زیاده روی است مخالف است و به مسلمانان اجازه نمی‌دهد همچون مستکبران مغرور و از خدا بی خبر - آنهم در محیطهائی که معمولا محرومان و نیازمندان مسکن فراوانند - اقدام به چنین ساختمانهائی کنند. ولی جالب اینکه پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم برای رسیدن به این هدف انسانی متوسل به زور نشد، و هرگز دستور تخریب چنان ساختمانی را نداد، بلکه از طریق یک واکنش اخلاقی لطیف - رو ترش کردن و بی اعتنائی نمودن - هدف خود را تأمین فرمود.

---

«الم تر کیف فعل ربک بعاد• ارم ذات العماد• التی لم یخلق مثلها فی البلـد؛ آیا ندیدی پروردگارت به قوم عاد چه کرد؟•و با آن شهر « ارم » با عظمت• همان شهری که نظیرش در بلاد آفریده نشده بود.»
ظاهر دو آیه مورد بحث این است که : ارم نام شهری برای قوم عاد بوده شهری آباد و بی نظیر و دارای قصرهای بلند و ستونهای کشیده و در زمان نزول این آیات اثری از آنان باقی نمانده، آثارشان به کلی از بین رفته بود، و هیچ دسترسی بر جزئیات تاریخ آنها نمانده بود، البته ممکن است چیزی از تاریخ آنان در افسانه‌ها آمده باشد، ولی مدرک قابل اعتمادی ندارد، تنها خاطره قابل اعتمادی که از آنها بر جای مانده همین مقداری است که قرآن کریم نقل کرده و به طور اجمال می‌فهماند که قوم عاد بعد از قوم نوح بودند و در احقاف زندگی می‌کردند، و مردمی درشت هیکل و نیرومند، و در عهد خود از سایر اقوام متمدن تر بودند، شهرهایی آباد و خرم و زمین‌هایی حاصلخیز و باغهایی از خرما و انواع زراعت‌ها داشتند، و در بین اقوام دیگر مقامی ارجمند داشتند.

---