تکبیر در حج (قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
تکبیر در
ایام تشریق در مراسم
حج، از
شعائر الهی است و به این مهم در
آیات قرآن اشاره شده است.
لزوم گفتن تکبیرات مخصوص در
ایام تشریق، در مراسم
حج: فاذا قضیتم منـسککم فاذکروا الله کذکرکم ءاباءکم او اشد ذکرا... • واذکروا الله فی ایام معدودت... «و هنگامى كه
مناسکِ (حج) خود را انجام داديد،
خدا را ياد كنيد، همانند يادآورى از پدرانتان (آن گونه كه رسم آن زمان بود) بلكه از آن هم بيشتر! (در اين مراسم، مردم دو گروهند:) بعضى از مردم مى‌گويند: «خداوندا! به ما در
دنیا، (
نیکی) عطا كن!» ولى در
آخرت، بهره‌اى ندارند.• ...• و خدا را در روزهاى معيّنى ياد كنيد! (روزهاى ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ ماه
ذی حجه)».
روایتی از
امام صادق علیه السلام در تفسیر
آیه، نقل شده که فرمود: مقصود از
ذکر خدا، گفتن تکبیرات مخصوص در ایام تشریق در حج است.
در روایات متعددی می‌خوانیم که منظور از
ذکر خداوند در این ایام، تکبیر مخصوصی است که بعد از
نماز ظهر روز عید قربان گفته می‌شود، و تا پانزده نماز ادامه دارد (یعنی بعد از نماز صبح سیزدهم خاتمه می‌یابد) و آن این ذکر است: « الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر، الله اکبر و لله الحمد، الله اکبر علی ما هدانا، و الله اکبر علی ما رزقنا من بهیمة الانعام». ضمنا در پاره‌ای از روایات تصریح شده که
تکبیر در این پانزده نوبت مخصوص کسانی است که در سرزمین
منا و ایام حج باشد، اما کسانی که در سایر بلادند این تکبیرات را تنها بعد از ده نماز می‌خوانند (از
نماز ظهر روز عید شروع می‌شود و به
نماز صبح روز دوازدهم ختم می‌گردد).
قابل توجه اینکه روایات تکبیر شاهد دیگری است بر اینکه ذکر در آیات فوق، جنبه کلی دارد و مخصوص ذکر خدا به هنگام قربانی کردن نیست هر چند این مفهوم کلی شامل آن مصداق نیز می‌شود.
لزوم تکبیر، پس از ادای پانزده نماز، در ایام حج (پس از نماز عید به بعد): لیشهدوا منـفع لهم ویذکروا اسم الله فی ایام معلومـت... «تا شاهد منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیات‌بخش) باشند؛ و در ایام معینی نام خدا را، بر چهارپایانی که به آنان داده است، (به هنگام
قربانی کردن) ببرند؛ پس از
گوشت آنها بخورید؛ و بینوای
فقیر را نیز
اطعام نمایید!».
(از
امام باقر و
امام صادق علیهما السلام نقل شده که مقصود از «ذکر» در «و یذکروا اسم الله» تکبیر، پس از پانزده نماز است که اولین آنها نماز ظهر روز عید است.
)
از آنجا که توجه اصلی در مراسم
حج به جنبه هائی است که با خدا ارتباط پیدا می‌کند و روح این
عبادت بزرگ را منعکس می‌سازد در آیه فوق از مراسم قربانی، تنها مسأله بردن نام خدا را که یکی از شرائط است بیان می‌کند،
اشاره به اینکه آنها به هنگام
ذبح قربانی تمام توجهشان به خدا و قبول درگاه او است و استفاده از گوشت آن تحت الشعاع آن قرار دارد.
قربانی کردن حیوانات در حقیقت رمزى است براى آمادگى براى قربانى شدن در راه خدا، همانگونه که در سرگذشت
ابراهیم علیه السلام و
اسماعیل علیه السلام و قربانى او آمده است، آنها با این عمل
اعلام می‌کنند که در راه او آماده هر گونه ایثارند حتی بذل جان. به هر حال
قرآن با این گفتار برنامه شرک آلود بت پرستان را نفی می‌کند که به هنگام قربانی نام بتها را می‌بردند، و این مراسم توحیدی را به
شرک آلوده می‌ساختند.
لن ینال الله لحومها ولا دماؤها ولـکن یناله التقوی منکم کذلک سخرها لکم لتکبروا الله علی ما هدکم وبشر المحسنین. «نه گوشت‌ها و نه خون‌های آنها، هرگز به خدا نمی‌رسد. آنچه به او می‌رسد،
تقوا و پرهیزگاری شماست. این گونه خداوند آنها را مسخر شما ساخته، تا او را بخاطر آنکه شما را هدایت کرده است بزرگ بشمرید؛ و
بشارت ده
نیکوکاران را!».
تکبیر گفتن در ایام تشریق در حج، از
شعائر الهی: واذکروا الله فی ایام معدودت... «و خدا را در روزهای معینی یاد کنید! (روزهای ۱۱ و ۱۲ و ۱۳ ماه ذی حجه)...».
طبق روایتی از امام صادق علیه السلام در
تفسیر آیه، مقصود از ذکر خدا، گفتن تکبیرات مخصوص در ایام تشریق در حج است.
واذن فی الناس بالحج... کل فج عمیق• لیشهدوا منـفع لهم ویذکروا اسم الله فی ایام معلومـت علی ما رزقهم من بهیمة الانعـم...• ذلک ومن یعظم حرمـت الله فهو خیر له عند ربه... • ذلک ومن یعظم شعـئر الله فانها من تقوی القلوب. «و مردم را دعوت عمومی به حج کن؛ تا پیاده و سواره بر مرکب‌های لاغر از هر راه دوری بسوی تو بیایند...• تا شاهد منافع گوناگون خویش (در این برنامه حیات‌بخش) باشند؛ و در ایام معینی نام خدا را، بر چهارپایانی که به آنان داده است، (به هنگام قربانی کردن) ببرند؛ پس از گوشت آنها بخورید؛ و بینوای فقیر را نیز اطعام نمایید! • ...• (
مناسک حج) این است! و هر کس برنامه‌های الهی را بزرگ دارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است! و چهارپایان برای شما
حلال شده، مگر آنچه (ممنوع بودنش) بر شما خوانده می‌شود. از پلیدی‌های بتها اجتناب کنید! و از
سخن باطل بپرهیزید! • ...• این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دل‌هاست».
فرهنگ قرآن، مرکز فرهنگ و معارف قرآن، برگرفته از مقاله «تکبیر در حج».
