سید محمد بادکوبه ای
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
سید محمد بادکوبه‌ای (۱۲۸۵-۱۳۸۹ق)، از علمای
شیعه باکو و
تبریز و از روحانیون مبارز در
قرن چهاردهم هجری قمری بود.
ایشان
علوم اسلامی را در
مشهد،
اصفهان و
عتبات عالیات نزد اساتید بزرگی چون
سید حسین بادکوبه‌ای،
ملا فتح‌الله اصفهانی،
سید ابوالحسن اصفهانی،
آخوند خراسانی و
سید محمدکاظم یزدی طباطبایی فرا گرفته و به مدارج عالی علمی و مقام استادی رسید. وی بعد از تحصیل به بادکوبه زادگاه خود رفته و به فعالیت‌های علمی، فرهنگی، تبلیغی و سیاسی پرداخت و به همین جهت توسط
جمهوری آذربایجان تبعید و زندانی شد. او بعد از آزادی از زندان بادکوبه به
اردبیل هجرت کرده و به فعالیت‌های خود ادامه داد و اینبار در پی اجرای سیاست‌های
رضاشاه به تبریز تبعید گردید. او از حامیان
انقلاب اسلامی ایران به رهبری
امام خمینی بود. از این عالم چندین تالیف برجای مانده که به
کتابخانه مرعشی نجفی در
قم اهدا شده است.
سید محمد بادکوبه‌ای در سال (
۱۲۸۵ق) روستای مشقطع (مشقطع در تلفظ کنونی «مشتقا» خوانده می‌شود و از توابع باکو محسوب می‌شود.) از توابع
باکو (باکو یکی از مهم‌ترین مراکز شیعه نشین جمهوری آذربایجان بوده و هم اینک پایتخت آن کشور است. نام این شهر به صورت‌های باکو، با کودبه، با کوبه، باکویه، و باکی تلفظ می‌گردد. باکو از قدیم مهد علم و فرهنگ بوده و فرزانگانی چون حضرات آیات:
سید حسین بادکوبه‌ای، شیخ
صدرا بادکوبه‌ای و شهید شیخ
عبدالغنی بادکوبه‌ای به این شهر منتسب هستند.)، در خانواده آقا میر جبار مصطفی یوف به دنیا آمد.
سید محمد در سنین کودکی قدم به مکتب‌خانه گذاشت و دروس مقدماتی را از اساتید محلی فرا گرفت. پس از آن برای تکمیل تحصیلات، از طریق عشق آباد راهی
مشهد مقدس گردید و
ادبیات فارسی و
عربی،
فقه و
اصول را در جوار
مرقد حضرت ثامن الحجج (علیه‌السلام) آموخت و آن‌گاه عازم
حوزه علمیه اصفهان شد.
منطق،
فلسفه و
کلام را در مدت کوتاهی از استادان بزرگ حوزه علمیه اصفهان فرا گرفت و به مقام استادی رسید.
سید محمد پس از تحصیل در
اصفهان راهی عتبات عالیات
عراق گردید و سال‌های متمادی از محضر استادان بزرگ حوزه کهن
نجف،
علوم معقول و
علوم منقول را فرا گرفت.
استادان بزرگوار ایشان عبارتند از:
۱. حاج سید حسین بادکوبه‌ای (
۱۲۹۳ ـ
۱۳۵۸ق)؛
۲.
ملا فتح‌الله اصفهانی (
۱۲۶۶ ـ
۱۳۳۹ق)؛
۳.
سید ابوالحسن اصفهانی (
۱۲۸۴ ـ
۱۳۶۵ق)؛
۴. ملا محمدکاظم
آخوند خراسانی؛
۵.
سید محمدکاظم یزدی طباطبایی (
۱۲۴۸ ـ
۱۳۳۷ق).
آیت الله سید محمد بادکوبه‌ای در طول عمر خود به فعالیت‌های علمی، فرهنگی، تبلیغی و سیاسی اشتغال داشت.
آیت الله بادکوبه‌ای پس از تحصیل و رسیدن به مدارج عالی علمی به شهر بادکوبه بازگشت. بازگشت ایشان به بادکوبه هم‌زمان بود با حکومت تزاری روسیه بر سرزمین آذربایجان. حکومت تزار در نتیجه جنگ‌های تجاوز کارانه و تحمیل معاهده‌های
گلستان و
ترکمن چای بر
ایران، شهر‌های دربند، باکو، شیروان، شکی، گنجه، لنکران، نخجوان و بخش جنوبی تالش را از این کشور جدا و به سرزمین‌های خود ملحق نمود.
آیت الله بادکوبه‌ای با وجود سخت‌گیری‌ها و آزار و اذیت‌های موجود، به
تبلیغ احکام الهی و ترویج
شریعت نبوی پرداخت.
آیت الله بادکوبه‌ای در طول سالیان دراز، خدمات شایانی به
جهان اسلام نمود. ایشان با وجود فشار و سخت‌گیری‌های ضد دینی بلشویک‌ها، شروع به تأسیس حوزه علمیه نمود و شاگردان مستعدی پرورش داد.
علامه امینی در مورد ایشان می‌گوید: «از خدمات علامه سید محمد (بادکوبه‌ای) یکی تأسیس دانش‌سرای دینی بود که تعداد زیادی دانشجو داشت و خود در آن تدریس می‌کرد و علی‌رغم حمله ضد دینی بلشویک‌ها رونق روز افزون یافت.»
در سال (۱۹۳۶ م) جمهوری آذربایجان به اتحاد جماهیر شوروی پیوست. در خلال این سال‌ها آزار و اذیت مسلمانان افزایش یافت و بسیاری از مساجد، اماکن مذهبی و مدارس علمیه تخریب گردید. حکومت وقت بسیاری از مخالفین دولت و مبارزین را یا کشت و یا تبعید شدند. آیت الله بادکوبه‌ای در نتیجه ترویج تعالیم الهی و نشر معارف اسلامی و افشای ماهیت رژیم کمونیستی به مدت پانزده سال با اعمال شاقه به
سیبری (سیبری دشتی است پهناور که تمام شمال
آسیا را فرا گرفته و از کوه‌های اورال (مرز طبیعی میان
اروپا و آسیا) تا اقیانوس کبیر (آرام) کشیده شده و از شمال به اقیانوس منجمد شمالی محدود است. سیبری از لحاظ سیاسی به چهار بخش تقسیم می‌شود که سیبری غربی یکی از آن بخش‌ها است و پایتخت آن نیز نوو سیبرسک است.
) غربی
تبعید شد. ایشان در مدت تبعید هر روز به همراه زندانیان دیگر به مقدار معین به حفر کانال می‌پرداخت. اما در اثر همکاری و علاقه دوستداران خود، مدت مذکور در طول پنج سال سپری گردید.
خود معظم له در مورد همکاری زندانیان می‌گوید: «هر زندانی روزانه چند بیل خاک بر می‌داشت و می‌گفت: «بودا آخوند آقانین پاییدی» (یعنی این هم سهم آقای آخوند است.)
سید محمد با سپری نمودن ایام تبعید به بادکوبه بازگشت و فعالیت‌های خود را از سر گرفت.
با گسترش فعالیت‌های سیاسی و فرهنگی آیت الله بادکوبه‌ای مخالفان نتوانستند بار دیگر وجود وی را نادیده بگیرند و اینبار به اتهام همکاری با حزب مساوات (این حزب به نام «ینی مساوات» مساوات نوین از مؤتلفان جبهه خلق است. محمد امین رسول زاده در سال (۱۹۱۸ م) جمهوری آذربایجان را تاسیس نمود و پایه حزب مساوات را در سال (۱۹۱۱م) بنا نهاد.
) به مدت نه ماه در زیر زمین مخوف سازمان اطلاعات شوروی زندانی شد؛ اما پس از مدتی تبرئه و آزاد شد.
بعد از آزادی از زندان، دوستان آیت الله بادکوبه‌ای وسایل سفر ایشان و خانواده‌اش را به
اردبیل فراهم نمودند. ایشان هم‌زمان با حکومت
رضاخان وارد اردبیل گردید و فعالیت‌های خویش را آغاز نمود. معظم له در مدت اقامت دو ساله در اردبیل در خانه خویش شروع به تدریس و تربیت طلاب کرد
وی در یکی از مساجد معروف اردبیل به نام مسجد «سرچشمه» به اقامه
نماز جماعت می‌پرداخت.
در پی اجرای سیاست‌های غربی رضاشاه، حضرت آیت الله بادکوبه‌ای به مخالفت و اعتراض برخاسته و در نتیجه به
تبریز تبعید می‌گردد و به اجبار در مدرسه طالبیه اقامت می‌گزیند. اقامت اجباری وی در مدرسه طالبیه با وساطت برخی از دوستان، از جمله آقای
احمد وهاب‌زاده و آقای
سطوه السلطنه پایان و ایشان در منزل خویش در تبریز سکنی می‌گزیند.
آیت الله بادکوبه‌ای از آغاز نهضت
امام خمینی در سال ۱۳۴۲ش. در ردیف روحانیون مبارز قرار گرفته و حمایت و پشتیبانی خویش را از حرکت‌های انقلابی حضرت امام اعلام داشت.
این عالم بزرگ با سخنرانی‌های شیرین و جذاب خود در آگاهی مردم تبریز نقش اساسی داشت.
با تصویب
انجمن‌های ایالتی و ولایتی و تبدیل قسم به
قرآن به قسم به
کتاب آسمانی و دخالت زنان در انتخابات و حذف قید اسلام، حضرت آیت الله بادکوبه‌ای در کنار جامعه روحانیت آذربایجان در تاریخ (۱۳۴۱/۰۸/۱۲) با ارسال تلگرافی به آیت الله حاج
سید محمد بهبهانی خواستار لغو این تصویب نامه شدند.
پس از جنگ شش روزه بین اعراب و
اسرائیل در خرداد ماه سال ۱۳۴۶ حضرت آیت الله بادکوبه‌ای تلاش و فعالیت خویش را علیه اسرائیل آغاز نمود. در این زمینه از سوی علمای
قم اعلامیه‌ای در جهت حمایت از اعراب و لزوم جمع‌آوری کمک‌های مادی برای آسیب دیدگان و آوارگان فلسطینی صادر شد. آیت الله بادکوبه‌ای همراه آیات عظام
سید ابوالفضل خسروشاهی،
سید مرتضی مستنبط غروی،
سید کاظم موسوی شبستری و شهید
سید محمدعلی قاضی طباطبایی، با صدور اعلامیه‌ای در تبریز، برای کمک به آوارگان مسلمان فلسطینی مساعدت و یاری خواستند. متن اعلامیه چنین است:
بسم الله الرحمن الرحیمبرادران ایمانی، به منظور کمک به برادران مسلمان آسیب دیده، بازماندگان مقتولین در راه دفاع از حریم مقدس اسلام که از طرف حضرات آیات عظام و مراجع تقلید که اعلام فرموده‌اند، امید است اهالی محترم آذربایجان از مساعدت دریغ نفرموده از کمک به برادران اسلامی به حساب شماره یک بانک صادران شعبه قم از تادیه وجه خودداری نفرمایند که عنده الله مأجور خواهند شد.
مرحوم آیت الله بادکوبه‌ای عالمی متقی، زاهدی پرهیزگار و مجاهدی فداکاری بود. ترکی را به لهجه قفقازی صحبت می‌نمود و به جای کلمه «نه ایچون» یعنی چرا؟ از کلمه «نشون» استفاده می‌کرد. به همین دلیل در تبریز «نشون آقا» شهرت داشت.
ایشان برای مراجع تقلید و عالمان بزرگوار، علاقه و احترام خاصی قائل بود و از آنان تجلیل می‌نمود. همیشه از آیت الله حاج
میرزا فتاح شهیدی یاد می‌کرد و می‌فرمود: «تبریز بعد از آیت الله العظمی حاج
میرزا صادق آقا مجتهد بک مجتهد دیده است و آن هم آقا میرزا فتاح است و بس.»
همچنین با آیت الله شهید حاج میرزا محمدعلی قاضی طباطبایی رفیق بود. هر وقت آن مرحوم از تبعید بر می‌گشت دو ـ سه روز به بعد به منزل ایشان می‌رفت و ساعت‌ها با هم در خلوت صحبت می‌کردند.
بادکوبه‌ای در کنار کارهای سیاسی، علمی و اجتماعی، صبح و شام در مسجد «ویجویه» (ورجی)، و ظهر‌ها در مسجد بازار کفاشان (هم‌اکنون هر دو مسجد به نام ایشان معروف است.) نماز جماعت اقامه می‌کرد.
روزهای
جمعه منبر می‌رفت و قرآن را در دست گشوده و از روی آن می‌خواند و
تفسیر و
موعظه می‌کرد. خود می‌گریست و دیگران را می‌گریاند.
۱. آیت الله
سید مهدی دروازه‌ای؛
۲. استاد میرزا
عمران علیزاده؛
۳. حاجی میرزا
علی‌اکبر برازنده.
آثار گرانبهایی از ایشان به جای مانده است که از جمله آن‌ها می‌توان به حاشیه بر
عروة الوثقی و حاشیه بر
شرح تجرید علامه حلی اشاره کرد که هنوز به چاپ نرسیده‌اند.
آیت الله بادکوبه‌ای کتابخانه بزرگی داشت که حاوی کتاب‌های نفیس چاپ و خطی بود. بنا بر
وصیت آن فقیه، همه کتاب‌هایش به
کتابخانه آیت الله سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی در
قم انتقال یافت و هم‌اکنون در آن‌جا نگه‌داری می‌شود.
سرانجام سید محمد بادکوبه‌ای روز سه شنبه، هفتم
جمادی الآخر (
۱۳۸۹ق) برابر با تیرماه (۱۳۴۸) جان به جان آفرین تسلیم نمود و دار فانی را وداع گفت. پیکر این فقیه اهل بیت (علیهم السلام) پس از
تشییع باشکوه توسط ده‌ها هزار نفر، در وادی رحمت شهرستان تبریز به خاک سپرده شد.
•
سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «سید محمد بادکوبه‌ای»، تاریخ بازیابی ۱۴۰۰/۱۰/۱۸.
