شعر (ادبیات فارسی)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
یکی از اقسام کلام ادبی در
،
می‌باشد، که در لغت به معنای «علم، دانش، فقه، فهم، درک، ادراک، وقوف و دانایی» است. در اصطلاح ادبی یکی از اقسام دو گانه
(
و
) است که برای آن تعاریف متعدد و نزدیک به هم ارائه شده است.
۱)
در
معیار الاشعار گوید: «
کلامی مخیل (= دارای عنصر خیال) و مؤلف (= تالیف شده) از اقوال موزون متساوی و مقفّی (= دارای
) است که وزن از موجبات اقتضای تخیل و از فصول ذاتی آن است»
۲)
بوعلی سینا نیز شعر را سخنی خیال‌انگیز دانسته است.
۳) برخی دیگر شعر را گره‌خوردگی عاطفه و خیال دانسته‌اند که در زبانی آهنگین شکل گرفته است.
۴) علمای
و حکمای اسلامی از شعر «سخن موزون و مخیل و با
قصد و
معنی» اراده کرده‌اند و گفته‌اند:
«سخن غیرمخیل اگر چه موزون باشد، شعر نیست و
است و سخن مخیل اگر چه موزون نباشد شعر است و
نیست.»
۵) برخی شعرای غربی می‌گویند: «شعر احساس و هیجانِ زائیده طبع است اما نظم را می‌توان به وسیله فن و
کسب کرد.»
از آنجا که شعر حالتی الهام‌آمیز و وهم‌انگیز ایجاد می‌کند و گاه تاثیری جادویی در
دارد لذا آن «سحر حلال» شمرده‌اند.
اگر چه برخی می‌گویند برای اولین بار
بود که در رثای
، شعر سرود اما بیشتر محققین در باب
شعر پارسی، سخن صاحب «
» را پذیرفته‌اند که گفته است هنگامی که
، زنبیل و عمار خارجی را بکشت و بر
سیستان و
و
تسلط یافت، محمدبن وصیف سگزی، دبیر رسائل وی، در
او شعری سرود:
ای امیری که امیران جهان خاصه و عام •••• بنده و چاکر و مولای و سگ بند و غلام
هر سروده‌ای که بصورت شعر باشد دارای ارکانی به نام‌های:
،
مصرع،
،
ردیف و
رَویِّ می‌باشد.
واحد شعر بیت است که از دو مصرع تشکیل می‌گرد؛ این مصرع‌ها در شماره حرکت‌ها و سکون‌ها برابرند.
کلمات هماهنگ آخر بیت‌ها که حرف اصلی آخر آن‌ها یکی است، قافیه نامیده می‌شوند. به حرف اصلی آخر نیز «روی» اطلاق می‌شود.
در صورتی که یک کلمه عیناً در آخر همه بیت‌ها تکرار شده باشد، آن را ردیف و کلمه پیش از آن را قافیه گویند.
۱)
: شعری است بر یک وزن و قافیه که هر دو مصرع بیت اول آن هم قافیه هستند.
۲)
: اشعاری است طولانی دارای یک وزن که هر بیت قافیه خاص خود را دارد.
۳)
: شعری است دارای چهار مصراع با یک مفهوم که وزن آن لاحول ولا قوة الا بالله است.
۴)
: اشعاری است بر یک وزن و قافیه که دو مصرع بیت اول آن هم قافیه‌اند. فرق آن با قصیده در وحدت موضوع کل غزل است.
۵)
: مجموعه اشعاری است مرکب از بخش‌های کوچک با مصراع‌های مساوی و هم وزن اما با قافیه‌های مختلف.
۶)
: مجموعه شعری است دارای یک وزن که فقط مصراع‌های دوم آن دارای قافیه است و بیت‌ها مصرّع نیستند.
۷)
ترجیح‌بند و
ترکیب‌بند: اشعاری هستند متشکل از چند قسمت مجزی به نام «بند»، بندها از لحاظ وزن و تعداد بیت با هم برابرند اما دارای قافیه مستقل.
در ترجیح بند در پایان هر بند یک بیت واحد تکرار می‌شود اما در ترکیب بند در پایان هر بند تک بیت‌های مختلف با قافیه‌های متفاوت می‌آید.
۸)
مستزاد: شعری است که پس از هر مصراع آن جمله‌ای کوتاه و موزون بیاید که اگر
شود به وزن اصلی
لطمه‌ای نمی‌خورد.
۹)
دوبیتی: مانند رباعی است که دارای وزن «مفاعیلُن، مفاعیلُن، مفاعیل» می‌باشد.
سایت پژوهه، برگرفته از مقاله «شعر»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۰۷/۱۸.
