صراط مستقیم (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صراط مستقیم:
(اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ) صراط مستقیم:
«صراط مستقيم» همان آيين خداپرستى و دين حق و پايبند بودن به دستورهاى خداست.
به موردی از کاربرد
صراط مستقیمدر
قرآن، اشاره می‌شود:
(اهدِنَا الصِّرَاطَ المُستَقِيمَ) (ما را به راه راست هدايت كن)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: نكته سوم- اينكه وقتى مى‌گوئيم: (ما را بسوى صراط مستقيم هدايت فرما) هدايت بسوى صراط مستقيم وقتى معنايش مشخص مى‌شود، كه معناى صراط مستقيم معين گردد، لذا ما نخست به بحث لغوى آن پرداخته، مى‌گوئيم در صحاح گفته هدايت بمعناى دلالت است، ساير علماى اهل لغت به وى اشكال كرده‌اند، كه اين كلمه همه جا بمعناى دلالت نيست، بلكه وقتى بمعناى دلالت است، كه مفعول دومش را بوسيله كلمه (الى) بگيرد، و اما در جايى كه خودش و بدون كلمه نامبرده هر دو مفعول خود را گرفته باشد، نظير آيه
(اهْدِنَا الصِّراطَ)، كه هم ضمير (نا) و هم (صراط) را مفعول گرفته، بمعناى ايصال و رساندن مطلوب است، مثل كسى كه در مقابل شخصى كه مى‌پرسد منزل زيد كجا است؟ دست او را گرفته بدون دادن آدرس، و دلالت زبانى، او را بدر خانه زيد برساند.
(قُلْ إِنَّنِي هَدَانِي رَبِّي إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ دِينًا قِيَمًا مِّلَّةَ إِبْرَاهِيمَ حَنِيفًا وَ مَا كَانَ مِنَ الْمُشْرِكِينَ) (بگو: «پروردگارم مرا به راه راست هدايت كرده؛ آيينى استوار و ضامن
سعادت دین و
دنیا؛
آیین ابراهیم؛ كه ايمانى خالص داشت و از مشركان نبود.»)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی،
طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان،
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان: طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی،
طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، )
(وَ أَنْ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ) (و اينكه مرا بپرستيد كه راه مستقيم اين است؟!)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی،
طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان،
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان: طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی،
طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، )
(وَ كَيْفَ تَكْفُرُونَ وَ أَنتُمْ تُتْلَى عَلَيْكُمْ آيَاتُ اللّهِ وَ فِيكُمْ رَسُولُهُ وَ مَن يَعْتَصِم بِاللّهِ فَقَدْ هُدِيَ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ) (و چگونه كفر مى‌ورزيد، با اينكه در دامان وحى قرار گرفته‌ايد و آيات
خدا بر شما خوانده مى‌شود و پيامبر او در ميان شماست؟! بنابراين، به خداتمسّک جوييد. و هر كس به خداتمسّک جويد، به راهى راست، هدايت‌شده‌است.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان، ترجمه محمدباقر موسوی،
طباطبایی، سید محمدحسین، تفسیر المیزان،
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان: طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، ترجمه محمد بیستونی،
طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر مجمع البیان، )
در آيه ۱۶۱
سوره انعام «دين ثابت و پابرجا و آيين توحيدى ابراهيم و نفى هرگونه شرک» به عنوان «صراط مستقيم» معرفى شده است كه اين جنبه عقيدتى را مشخص مى‌كند.
امّا در
سوره یس آيه ۶۱ و ۶۲ به جنبه‌هاى عملى آيين حق اشاره شده كه نفى هرگونه كار شيطانى و عمل انحرافى است.
و در
سوره آل عمران آيه ۱۰۱ راه رسيدن به «صراط مستقيم» پيوند و ارتباط با خداست.
ذكر اين نكته لازم به نظر مى‌رسد كه راه مستقيم هميشه يک راه بيشتر نيست، زيرا ميان دو نقطه تنها يک خط مستقيم وجود دارد كه نزديكترين راه را تشكيل مى‌دهد. بنابراين اگر قرآن مى‌گويد صراط مستقيم،همان دين و آيين الهى در جنبه‌هاى عقيدتى و عملى است به اين دليل است كه نزديكترين راه ارتباط با خدا همان است.
از
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) نقل شده است:
(الصّراط المستقيم صراط الأنبياء و هم الّذين انعم اللّه عليهم) «صراط مستقيم راه پيامبران است و همان‌ها هستند كه مشمول نعمت‌هاى الهى شده‌اند.»
از
امام صادق (علی‌السلام) مى‌خوانيم كه در تفسير آيه
(اِهْدِنَا الصِّرٰاطَ الْمُسْتَقِيمَ) فرمود:
(الطّريق و معرفة الامام) «منظور راه و شناخت امام است.»
و نيز در حديث ديگرى از همان امام نقل شده است:
(و اللّه نحن الصّراط المستقيم) «به خدا سوگند ماييم صراط مستقيم»
در حديث ديگرى باز از همان امام مى‌خوانيم كه فرمود:«صراط مستقيم»امير مؤمنان
علی (علی‌السلام) است.
مسلم است كه پيامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم) و على (علی‌السلام) و امامان معصوم (علی‌السلام) همه به همان آيين توحيدى خدا دعوت مى‌كردند، دعوتى كه جنبه‌هاى اعتقادى و عملى را در بر مى‌گرفت.
جالب اين كه «
راغب» در كتاب «
مفردات» در معنى «صراط» مى‌گويد:
«صراط» راه مستقيم است، بنابراين مستقيم بودن در مفهوم صراط افتاده و ذكر آن به صورت توصيف، براى تأكيد هرچه بيشتر روى اين مسئله است.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «صراط مستقیم»، ج۲، ص۵۹۵.
