صغیر (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
صغیر:
(كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا) صغیر: به معنى «كوچک» و در اصل از مادّه
«صغر» (بر وزن پسر) است به معنى «كوچک شدن» و اين كوچكى گاه به اعتبار جثّه و گاه به اعتبار قدر و منزلت است.
به موردی از کاربرد
صغیر در
قرآن، اشاره می‌شود:
(وَ اخْفِضْ لَهُمَا جَنَاحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُل رَّبِّ ارْحَمْهُمَا كَمَا رَبَّيَانِي صَغِيرًا) (و پر و بال تواضع خويش را از روى محبّت و لطف، در برابر آنان فرود آر و بگو: «پروردگارا! همان گونه كه آن‌ها مرا در كودكى تربيت كردند، مشمول رحمتشان قرار ده.»)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید: كلمه خفض جناح (پر و بال گستردن) كنايه است از مبالغه در تواضع و خضوع زبانى و عملى و اين معنا از همان صحنه‌اى گرفته شده كه جوجه بال و پر خود را باز مى‌كند تا مهر و محبت مادر را تحريک نموده و او را به فراهم ساختن غذا وادار سازد و به همين جهت كلمه جناح را مقيد به ذلت كرده و فرمود:
(جَناحَ الذُّلِّ) و معناى آيه اين است كه:
انسان بايد در معاشرت و گفتگوى با پدر و مادر طورى روبرو شود كه پدر و مادر تواضع و خضوع او را احساس كنند و بفهمند كه او خود را در برابر ايشان خوار مى‌دارد و نسبت به ايشان
مهر و
رحمت دارد .
اين در صورتى است كه ذل به معناى خوارى باشد و اگر به معناى مطاوعه باشد از گستردن بال مرغان جوجه‌دار ماخوذ شده كه از در مهر و محبت بال خود را براى جوجه‌هاى خود باز مى‌كنند تا آن‌ها را زير پر خود جمع آورى نمايند و از سرما و شكار شدن حفظ كنند.
و در اينكه فرمود: و بگو پروردگارا ايشان را رحم كن آن چنان كه ايشان مرا در كوچكيم تربيت كردند دوران كوچكى و ناتوانى فرزند را به يادش مى‌آورد و به او خاطرنشان مى‌سازد، در اين دوره كه پدر و مادر ناتوان شده تو بياد دوره ناتوانى خود باش و از
خدا بخواه كه خداى سبحان ايشان را رحم كند، آن چنان كه ايشان تو را رحم نموده و در كوچكيت تربيت كردند.
در مجمع البيان مى‌گويد: اين آيه دلالت دارد بر اينكه دعاى فرزند براى پدر و مادرش كه از دنيا رفته‌اند مسموع است، زيرا اگر مسموع نبود و براى آن‌ها اثرى نداشت معنا نداشت كه در اين آيه امر به
دعا كند.
مؤلف: ليكن آيه بيش از اين دلالت ندارد كه دعاى فرزند در مظنه اجابت است و چنين دعائى بى‌خاصيت نيست، زيرا هم گفتيم كه ممكن است به اجابت رسد و هم اينكه ادبى است دينى كه فرزند از آن استفاده مى‌برد و لو در موردى مستجاب نشود و پدر و مادر از آن بهره‌مند نگردند، علاوه بر اين، مرحوم طبرسى دعا را مختص به حال بعد از
مرگ پدر و مادر دانسته.
آيه مورد بحث، قسمتى از ريزه‌كاری‌هاى برخورد مؤدّبانه و احترام‌آميز فرزندان را نسبت به پدران و مادران بازگو مى‌كند و در بخشى از آيه مى‌فرمايد:
«...و بگو بار پروردگارا! آن‌ها را مشمول رحمت خويش قرار ده همان گونه كه آن‌ها مرا در كوچكى تربيت كرده‌اند»
(كَمٰا رَبَّيٰانِي صَغِيراً) آيه فوق تأكيد بر اين دارد كه پدر و مادر را (چه در
حیات و چه در ممات) فراموش مكن و تقاضاى رحمت پروردگار براى آن‌ها بنما، مخصوصا اين تقاضا را با اين دليل همراه ساز و بگو «خداوندا همان گونه كه آن‌ها در
کودکی مرا تربيت كرده‌اند تو مشمول رحمتشان فرما» نكته مهمى كه از اين تعبير علاوه بر آنچه گفته شد استفاده مى‌شود اين است كه اگر پدر و مادر آن‌چنان مسن و ناتوان شوند كه به تنهايى قادر بر حركت و دفع آلودگی‌ها از خود نباشند، فراموش نكن كه تو هم در كودكى چنين بودى و آن‌ها از هرگونه حمايت و محبت از تو دريغ نداشتند محبت آن‌ها را جبران نما.
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «صغیر»، ج۲، ص۶۰۳.
