• خواندن
  • نمایش تاریخچه
  • ویرایش
 

عبدالله بن محمد بشروی تونی خراسانی

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف


تونی، عبدالله بن محمد تونی بُشروی (د ربیع‌الاول ۱۰۷۱/ نوامبر ۱۶۶۰)، عالم، فاضل، زاهد، عابد و فقیه اخباری اهل خراسان است.


او در تون خراسان (فردوس کنونی) متولد شد و در کتاب‌های اصول شیعه گاه از او با عنوان فاضل تونی یاد شده است.
[۱] قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۱۲۷، تهران، ۱۳۹۷ق.    
[۲] صاحب جواهر، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۹، ص۲۹۲، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۹۲ق.    
[۳] شیخ انصاری، فرائد الاصول، ج۲، ص۵۹۸، به کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۱۹ق.    
ظاهراً نخستین بار وحید بهبهانی (د ۱۲۰۵ق/۱۷۹۱م) که پیشتاز مبارزه با اخباریان بوده، در نوشته‌های خود وی را فاضل تونی لقب داده است.
[۴] وحید بهبهانی، محمدباقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، ص۱۰۱، قم، ۱۴۱۷ق.    

او نخست مدتی در اصفهان در مدرسه ملاعبدالله شوشتری به سر برد، سپس راهی مشهد شد و آن‌جا اقامت گزید و و از محضر اعلام آن دیار مخصوصاً علامه مولانا رفیع الدین محمد بن حیدر طباطبایی معروف به میرزا رفیعا (متوفای ۱۰۸۲ هـ. ق) کسب فیض نمود و در ضمن تحصیل به کار تدریس و افاضه پرداخت.
[۵] مهری کرمانشاهی، محمدجواد، خورشید خاوران، ص ۲۵.
[۶] حر عاملی، محمد، امل الآمل، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.    
[۷] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷-۲۳۸، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
وی در آخر عمر به قصد زیارت به همراه برادرش ملااحمد راهی عتبات شد، در میانۀ راه در کرمانشاه درگذشت و همان‌جا به خاک سپرده شد.
[۸] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۸، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
[۹] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۴۶، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.    


تونی مشرب اخباری داشت.
[۱۰] تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۶۹، تهران، ۱۳۹۶ق.
[۱۱] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۴۴، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.    
رسالة فی صلاة الجمعة را وی در اثبات حرمت نماز جمعه در زمان غیبت تألیف نموده
[۱۲] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
[۱۳] ملی، خطی، ج۱۰، ص۴۳۹.
که بیانگر مسلک اخباری او در فقه است.
تونی در شمار اخباریان معتدل جای دارد که به ویژه این امر از کتاب اصولی او، الوافیه به خوبی دانسته می‌شود.
[۱۴] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۶-۱۴۴، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
[۱۵] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۵، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
وی قیاس منصوص العله و تنقیح مناط را حجت می‌دانست و قائل به اجتهاد بود.
[۱۶] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۲۳۷، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
[۱۷] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۲۴۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
در سخن از جایگاه الوافیة باید گفت: در سدۀ ۱۳ق که اخباریگری شدت یافته بود و اصولیان به‌سختی بر اخباریان می‌تاختند، چندین شرح و حاشیه بر الوافیة نگاشته شد.
[۱۸] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۶-۱۶۸.

تونی در اواخر حیات شیخ بهایی و میرداماد در اصفهان می‌زیست و مدرسه‌ای نیز در آن شهر بنا کرد. وی در این زمان با دربار ارتباط داشت و بسیار مورد احترام شاه‌عباس بود.
[۱۹] تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۶۹، تهران، ۱۳۹۶ق.
[۲۰] تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۷۰، تهران، ۱۳۹۶ق.
در ادامۀ سخن از اختلاف اصولیان و عقل‌گرایان با اخباریان،
[۲۱] تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۷۰، تهران، ۱۳۹۶ق.
هر کدام برای نفوذ در دربار صفوی تلاش می‌نمودند. بر همین پایه، احترام او نزد شاه و ساخت مدرسـه نشان از نفوذ وی، و در نتیجه تفوق اخباریان دارد.

فاضل تونی در طول اقامت خویش در اصفهان با تدریس و افاضه در مدرسه ملا عبدالله بن حسین تستری (متوفای ۱۰۲۱ هـ . ق) شاگردان برجسته ای همچون علامه میرعبدالحسین خاتون آبادی تربیت نمود و همواره مشتاقان فقه، اصول، کلام و حدیث از محفل پرفیضش بهره مند شدند. علامه خاتون آبادی (متوفای ۱۱۰۵ هـ . ق) در کتاب وقایع السنین و الاعوام می نویسد:
شاه عباس ثانی در سال ۱۰۵۹ هـ . ق) قندهار را از دست پادشاه و الاجاه هند خرم گرفت در آن وقت بنده در خدمت آخوند ملاعبدالله تونی مقابله «من لا‌یحضره الفقیه» را شروع کرده بودم و اکثر اوقاتم را در خدمت آن جناب می گذرانیدم. و از فیض خدمت و کثرت ملازمت آن جناب و برادرش آخوند مولانا احمد استمداد، و استفاضه از اخلاق و آداب می نمودم. هر دو برادر در غایت قصوی از تقوا و صلاح و ورع بودند. اما آخوند مولانا عبدالله به فضل و کمال و دقت و فطانت در شعور بر ملا احمد برادرش و بر اکثر طالبان علم آن عصر برتری تمام داشته و بعد از این، مدتی مجاوزت روضه رضویه اختیار کرد.
[۲۲] خورشید خاوران، ص ۲۵.
[۲۳] وقایع السنین و الاعوام، ص ۵۱۶.


تونی در اصول فقه دارای شخصیت علمی ممتازی بود. نظرات اصولی و آراء خاص او چنان است که گاه توجه بزرگانی چون شیخ انصاری و آخوند خراسانی را به خود جلب کرده است.
[۲۴] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۲۰-۲۴، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.
برخی تفریعات و نوآوری‌های او در مباحثی هم‌چون استصحاب و تعادل و تراجیح از جمله شاخص‌هایی است که پیش از او اصولیان دیگر متعرض آن نشده‌اند.
[۲۵] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۳۷، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
[۲۶] شیـخ انصاری، فرائد الاصول، ج۲، ص۵۹۸، به کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۱۹ق.

از جملۀ نوآوری‌های وی در اصول فقه تغییراتی در تبویب آن است که مقایسۀ الوافیه با کتاب‌های اصولی قبل از آن به خوبی نشان‌دهندۀ تحول در روش و مبانی است. از جملۀ تغییرات او در تبویب، جدا کردن ادله شرعی در یک باب جداگانه و ایجاد یک باب در ادله عقلی است. در شرایط اصلی برائت دو شرط را بر آن‌چه اصولیان ذکر کرده بودند، افزوده است:
۱. اعمال اصل برائت موجب ثبوت حکم شرعی از جهت دیگر نشود؛
۲. موجب ضرر مسلمانان نگردد. تفصیل میان احکام وضعی و تکلیفی در استصحاب نیز از ابتکارات او ست. وی استصحاب را در احکام تکلیفی مجاز نمی‌داند.
کتاب الفهرست او ابتکاری دیگر بوده که به دست ما نرسیده است. نویسنده در این کتاب فهرستی برای کتاب تهذیب شیخ طوسی تنظیم کرده که یافتن مرجحات و مخصص‌هایی را که در ابواب مختلف پراکنده بوده، آسان نموده است. طراحی این فهرست به گونه‌ای صورت گرفته که برخی روایات که در یک باب فقهی قرار داده شده است، ولی در ابواب دیگر نیز قابلیت بهره‌برداری دارد، مشخص شده، و به مجتهد معرفی گردیده است؛ برای نمونه، ممکن است روایتی در باب نکاح آمده باشد
که به مکاسب نیز مربوط می‌شود.
[۲۷] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.


قدیمی ترین منبعی که زندگینامه این عالم جلیل القدر در آن آورده شده کتاب «امل الآمل» تألیف شیخ حر عاملی (م۱۱۰۴ هـ . ق) است.
ایشان در ذیل عنوان «مولانا عبدالله بن محمد التونی البشروی» می نویسد:
عالم، فاضل، ماهر، فقیه، صالح، زاهد، عابد معاصر له کتاب شرح الارشاد فی الفقه و رساله فی الاصول و رساله فی الجمعه و غیر ذلک.
[۲۸] مفاخر بشرویه، ص ۸.
[۲۹] حر عاملی، محمد بن حسن، امل الامل، ج۲، ص ۱۶۳.    
[۳۰] همدانی، آقارضا، فوائد الرضویه، ص ۲۵۵.
[۳۱] ترجمه الکنی و القاب (مشاهیر دانشمندان اسلام)، ج۳، ص ۱۱۸.
[۳۲] قمی، عباس، سفینه البحار، ج۳، ص ۳۴۵.    

میرزا عبدالله افندی اصفهانی چنین می نویسد:
«این بزرگوار طبق آن چه که ما شنیده ایم از پرهیزگارترین مردم زمانش بود و متقی ترین آنها؛ بلکه تالی تلو مولی احمد اردبیلی و همچنین برادری داشت به نام مولی احمد. وی ابتدا مدتی در اصفهان در مدرسه‌ای مشهور به مدرسه ملا عبدالله تستری بود؛ سپس به مشهدالرضا سفر کرد و مدتی در آن جا سکنی گزید، سپس به عراق رفت تا ائمه مدفون در آن جا را زیارت کند.
در بین راه به در خواست عالم جلیل القدر مولا خلیل قزوینی (م: ۱۰۸۹ ق) ایامی را در قزوین متوطن گردید ...
[۳۳] مفاخر بشرویه، ص ۹.
مولی خلیل بن الغازی القزوینی (۱۰۰۱ ـ ۱۰۸۹ هـ . ق) از عالمان فقیهان عصر صفویه است که با فاضل تونی مودت و دوستی داشته و اخباری مسلک و قائل به حرمت نماز جمعه در عصر غیبت بوده است. در أمل الآمل می نویسد: المولی الجلیل خلیل بن الغازی القزوینی، فاضل، علامه، حکیم، متکلم، محقق، مدقق، فقیه، محدث، ثقه، جامع الفضائل، ماهر، معاصر...
ملا عبدالله از اهالی بشرویه تون است و تون از جمله بلاد خراسان و نزدیک قاین واقع است. آخوند ملا عبدالله اخباری مسلک بوده و در اواخر زمان شیخ بهایی و میرداماد می زیسته و از تألیفات او «وافیة الاصول» است که بر او شرح نوشته اند مانند سیدصدرالدین همدانی و سیدمحسن کاظمینی که شرح او چهل ـ پنجاه هزار بیت تقریباً می شود ... .
[۳۴] تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ص ۲۶۹.

سید محسن امین جبل عاملی هم چون سایر عالمان از فاضل تونی یاد کرده و او را فقیهی صالح و عابد و با ورع می شمارد.
[۳۵] امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص ۷۰.    

میرزا محمدباقر خوانساری به تفصیل از فاضل تونی و کتب و شروح او یاد می کند و گفته صاحب «ریاض العلماء» را در زهد و ورع ایشان آورده و در آخر «تون» و «بشرویه» را از نظر جغرافیایی بیان می کند.
[۳۶] موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص ۲۴۴.    

محمدحسن خان صنیع الدوله می نویسد:
وی عالمی فاضل و فقیهی صالح و زاهدی عابد بود (کتاب) وارث علامه را شرح نموده و رساله ای در اصول و رساله ای دیگر در جمعه ساخته و با شیخ حر عاملی معاصر بوده است.
[۳۷] مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الأدب، ج۱، ص ۳۵۶.    

مرحوم مدرس تبریزی درباره وی آورده است:
ملا عبدالله بن محمد تونی بشروی معروف به فاضل تونی فقیه عالم جلیل فاضل صالح عابد زاهد اتقی و اورع اهل زمان خود و تالی تلو مقدس اردبیلی بود ....
[۳۸] اسدی مقدم، حسین، مفاخر بشرویه، ص ۸.
[۳۹] صنیع الدوله، محمدحسن، مطلع الشمس، ج۳، ص ۴۰۹.

عمر رضا کحاله از مولفان معاصر از فاضل تونی به عنوان فقیه اصولی یاد می کند و به آثار قلمی وی اشاره می نماید.
[۴۰] کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۶، ص ۱۱۳.    

شیخ آقا بزرگ تهرانی درباره وی می نویسد:
عبدالله بشرویه‌ای فرزند محمد تونی خراسانی صاحب کتاب الوافیه ساکن مشهد عالمی فاضل و فقیهی صالح و زاهدی عابد که کتب شرح ارشاد در فقه از تألیفات اوست ... . تا این که می نویسد: من می گویم که کتاب فهرست تهذیب هم از تألیفات اوست که در کتاب وافیه گفته کسی بر من سبقت نگرفته در خوبی تنظیم این کتاب. سپس می گوید رساله تحریم نماز جمعه ی او را با رد فاضل سرابی (محمد سراب) (متوفای ۱۱۲۴ هـ . ق) و رساله مولا محمد امین پسر برادر فاضل تونی که رد بر محمد سراب نوشته همه را در مجموعه خطی به خط عباسعلی فرزند شیخ ابراهیم، ملاحظه کردم. تاریخ کتابت این رساله (۱۱۲۶ هـ . ق) دو سال بعد از وفات محمد سراب مولف رد تحریم صلاه جمعه بوده است.»
[۴۱] طبقات اعلام الشیعه، القرن الحادی عشر، ص۳۴۲.


سرانجام این عالم ربانی هنگامی که عازم سفر عبتات عالیات بود؛ در شهر کرمانشاه در اثر بیماری دارفانی را وداع گفت و در شانزدهم ربیع الاول (۱۰۷۱ هـ . ق) روح پاکش به جنان پرواز کرد. پیکر مطهر او با احترام تشییع و در انتهای قبرستان، نزدیک پل شاه کرمانشاه به خاک سپرده شد و به دستور شیخ علیخان زنگنه حاکم کرمانشاه بارگاهی بر قبر او ساختند و این مزار مدتها مورد توجه خاص و عام بوده و کراماتی هم از زبان زائران قبرش نقل شده است.
در سال (۱۳۷۱ هـ . ق) مقبره این عالم فرزانه که در شرف نابودی بود. به همت گروهی از اهالی محترم کرمانشاه تعمیر و بازسازی و بارگاه با شکوهی روی آن ساخته شد.
[۴۲] اسدی مقدم، حسین، مفاخر بشرویه، ص۱۵.


۱. الوافیة فی اصول الفقه، که تنها کتاب چاپ‌شدۀ تونی است. از این کتاب با عنوان رسالة فی الاصول هم نام برده شده است.
[۴۳] حرعاملی، محمد، امل الآمل، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.    
[۴۴] امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۸، ص۷۰، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.    
[۴۵] کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۱۱۳، بیروت، ۱۹۵۷م.    
بر این کتاب چندین شرح و حاشیه نوشته شده است:
۱. شرح الوافیه، نوشتۀ سیدمهدی بحرالعلوم.
[۴۶] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۷.    
[۴۷] آستان قدس رضوی، فهرست، ج۲، ص۱۵-۱۶.

۲-۳. شرح الوافیه، شرحی است منظوم در ۵۰ هزار بیت از سیدمحسن اعرجی کاظمی. وی خلاصه‌ای از این شرح را با نام المحصول نیز تدوین نموده است.
[۴۸] تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۶۹، تهران، ۱۳۹۶ق.
[۴۹] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۷.    
[۵۰] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۲۵-۱۵.

۴. شرح الوافیه، از سیدجواد عاملی صاحب مفتاح الکرامه که مبسوط، و در دو جلد تألیف شده است.
[۵۱] آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۶.    

۲. رسالة فی صلاة الجمعه. مؤلف این رساله را در حرمت نماز جمعه در زمان غیبت تألیف نموده، و ملامحمد جیلانی معروف به سراب ردیه‌ای بر آن نوشته است.
[۵۲] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
[۵۳] کتابخانه ملی، فهرست نسخ خطی، ج۱۰، ص۴۳۹-۴۴۰.
تونی در ضمن آن مسئلۀ اجتهاد و تقلید و همچنین چند مسئلۀ اصولی چون حجیت خبر واحد را نیز مطرح نموده، و شرح داده است
[۵۴] کتابخانه ملی، فهرست نسخ خطی، ج۱۰، ص۴۳۹.
از این اثر نسخه‌هایی در برخی کتابخانه‌ها موجود است که از آن جمله می‌توان به نسخۀ کتابخانۀ ملی، دانشگاه و مجلس اشاره کرد.
[۵۵] مدرسی طباطبایی، حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ج۱، ص۲۶۷، ترجمۀ محمدآصف فکرت، مشهد، ۱۳۶۸ش.    


۷.۱ - آثار یافت نشده

۱. شرح الارشاد، که شرحی بوده بر ارشاد الاذهان علامه حلی در فقه
[۵۶] حرعاملی، محمد، امل الآمل، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.    
[۵۷] افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    

۲. فهرست تهذیب الاحکام، که خود نویسنده در کتاب الوافیه به آن اشاره کرده، و توضیحاتی داده است.
[۵۸] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
[۵۹] خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۳۸، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.    

تونی به جز آثار یاد شده بر معالم الاصول و نیز بر مدارک الاحکام فی شرح شرایع الاسلام نیز حاشیه زده است.
[۶۰] تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.


(۱) آستان قدس، فهرست.
(۲) آقابزرگ، الذریعة.
(۳) افندی، عبدالله، ریاض العلماء، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.
(۴) امین، محسن، اعیان الشیعة، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
(۵) تنکابنی، محمد، قصص العلماء، تهران، ۱۳۹۶ق.
(۶) تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.
(۷) حرعاملی، محمد، امل الآمل، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.
(۸) خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
(۹) رضـوی، محمـدحسین، مقدمـه بر الوافیـة (نک‌ : هم‌، تونـی).
(۱۰) شیـخ انصاری، فرائد الاصول، به کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۱۹ق.
(۱۱) صاحب جواهر، محمدحسن، جواهر الکلام، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۹۲ق.
(۱۲) قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، ۱۳۹۷ق.
(۱۳) کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، ۱۹۵۷م.
(۱۴) مدرسی طباطبایی، حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ترجمۀ محمدآصف فکرت، مشهد، ۱۳۶۸ش.
(۱۵) ملی، خطی.
(۱۶) وحید بهبهانی، محمدباقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، قم، ۱۴۱۷ق.

۱. ↑ قمی، عباس، الکنی و الالقاب، ج۲، ص۱۲۷، تهران، ۱۳۹۷ق.    
۲. ↑ صاحب جواهر، محمدحسن، جواهر الکلام، ج۹، ص۲۹۲، به کوشش عباس قوچانی، تهران، ۱۳۹۲ق.    
۳. ↑ شیخ انصاری، فرائد الاصول، ج۲، ص۵۹۸، به کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۱۹ق.    
۴. ↑ وحید بهبهانی، محمدباقر، حاشیة مجمع الفائدة و البرهان، ص۱۰۱، قم، ۱۴۱۷ق.    
۵. ↑ مهری کرمانشاهی، محمدجواد، خورشید خاوران، ص ۲۵.
۶. ↑ حر عاملی، محمد، امل الآمل، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.    
۷. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷-۲۳۸، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
۸. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۸، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
۹. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۴۶، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.    
۱۰. ↑ تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۶۹، تهران، ۱۳۹۶ق.
۱۱. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۴۴، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.    
۱۲. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
۱۳. ↑ ملی، خطی، ج۱۰، ص۴۳۹.
۱۴. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۶-۱۴۴، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
۱۵. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۵۹-۱۶۵، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
۱۶. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۲۳۷، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
۱۷. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۲۴۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
۱۸. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۶-۱۶۸.
۱۹. ↑ تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۶۹، تهران، ۱۳۹۶ق.
۲۰. ↑ تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۷۰، تهران، ۱۳۹۶ق.
۲۱. ↑ تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۷۰، تهران، ۱۳۹۶ق.
۲۲. ↑ خورشید خاوران، ص ۲۵.
۲۳. ↑ وقایع السنین و الاعوام، ص ۵۱۶.
۲۴. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۲۰-۲۴، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.
۲۵. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۳۷، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.
۲۶. ↑ شیـخ انصاری، فرائد الاصول، ج۲، ص۵۹۸، به کوشش عبدالله نورانی، قم، ۱۴۱۹ق.
۲۷. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۱-۱۳۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.
۲۸. ↑ مفاخر بشرویه، ص ۸.
۲۹. ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، امل الامل، ج۲، ص ۱۶۳.    
۳۰. ↑ همدانی، آقارضا، فوائد الرضویه، ص ۲۵۵.
۳۱. ↑ ترجمه الکنی و القاب (مشاهیر دانشمندان اسلام)، ج۳، ص ۱۱۸.
۳۲. ↑ قمی، عباس، سفینه البحار، ج۳، ص ۳۴۵.    
۳۳. ↑ مفاخر بشرویه، ص ۹.
۳۴. ↑ تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ص ۲۶۹.
۳۵. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعه، ج۸، ص ۷۰.    
۳۶. ↑ موسوی خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص ۲۴۴.    
۳۷. ↑ مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانه الأدب، ج۱، ص ۳۵۶.    
۳۸. ↑ اسدی مقدم، حسین، مفاخر بشرویه، ص ۸.
۳۹. ↑ صنیع الدوله، محمدحسن، مطلع الشمس، ج۳، ص ۴۰۹.
۴۰. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المولفین، ج۶، ص ۱۱۳.    
۴۱. ↑ طبقات اعلام الشیعه، القرن الحادی عشر، ص۳۴۲.
۴۲. ↑ اسدی مقدم، حسین، مفاخر بشرویه، ص۱۵.
۴۳. ↑ حرعاملی، محمد، امل الآمل، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.    
۴۴. ↑ امین، محسن، اعیان الشیعة، ج۸، ص۷۰، به کوشش حسن امین، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.    
۴۵. ↑ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، ج۶، ص۱۱۳، بیروت، ۱۹۵۷م.    
۴۶. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۷.    
۴۷. ↑ آستان قدس رضوی، فهرست، ج۲، ص۱۵-۱۶.
۴۸. ↑ تنکابنی، محمد، قصص العلماء، ج۱، ص۲۶۹، تهران، ۱۳۹۶ق.
۴۹. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۷.    
۵۰. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۲۵-۱۵.
۵۱. ↑ آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، الذریعة الی تصانیف الشیعه، ج۱۴، ص۱۶۶.    
۵۲. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
۵۳. ↑ کتابخانه ملی، فهرست نسخ خطی، ج۱۰، ص۴۳۹-۴۴۰.
۵۴. ↑ کتابخانه ملی، فهرست نسخ خطی، ج۱۰، ص۴۳۹.
۵۵. ↑ مدرسی طباطبایی، حسین، مقدمه‌ای بر فقه شیعه، ج۱، ص۲۶۷، ترجمۀ محمدآصف فکرت، مشهد، ۱۳۶۸ش.    
۵۶. ↑ حرعاملی، محمد، امل الآمل، ج۲، ص۱۶۳، به کوشش احمد حسینی، بغداد، ۱۳۸۵ق.    
۵۷. ↑ افندی، عبدالله، ریاض العلماء، ج۳، ص۲۳۷، به کوشش محمود مرعشی و احمد حسینی، قم، ۱۴۰۱ق.    
۵۸. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.    
۵۹. ↑ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، ج۴، ص۲۳۸، بیروت، ۱۴۱۱ق/۱۹۹۱م.    
۶۰. ↑ تونی، عبدالله، الوافیة فی اصول الفقه، ج۱، ص۱۳۳، به کوشش محمدحسین رضوی، قم، ۱۴۱۲ق.


دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالله بن محمد بشروی تونی خراسانی»، شماره۶۲۰۱.    
بن محمد بشروی خراسانی سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله «عبدالله بن محمد بشروی خراسانی»، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۷/۲۲.    


رده‌های این صفحه : تراجم | علمای شیعه | علمای قرن یازدهم
جعبه ابزار