عذاب (لغات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
عَذاب:
(وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرينَ عَذاباً مُهيناً) عَذاب: دربار «عذاب» و تناسب گناه و كيفر بايد گفت:
مجازات گاهى «دردناک» است (عذاب اليم) مانند شلاق زدن و آزار بدنى و گاهى « توهين‌آميز» است (عذاب مهين) مانند پاشيدن لجن بر لباس كسى و مانند آن و گاهى پرسروصداست
(عَذابٌ عَظيمٌ) مانند مجازات در حضور جمعيت و نيز گاهى اثر آن در وجود انسان عميق است و تا مدتى باقى مى‌ماند
(عَذابٌ شَديدٌ) مانند زندان‌هاى طويل‌المدّت با اعمال شاقه و امثال آن... .
درباره
(عَذابٍ غَليظٍ) بايد گفت كه در آيات قرآن در چهار مورد «عذاب»، توصيف به «غليظ» شده است
كه با دقت در آن آيات چنين به نظر مى‌رسد كه عذاب غليظ مربوط به سراى ديگر است، مخصوصا آيات سوره ابراهيم كه در آن اشاره بر عذاب غليظ شده است و با صراحت، حال دوزخيان را بيان مى‌دارد و بايد هم چنين باشد چرا كه هر اندازه عذاب دنيا شديد باشد باز در برابر عذاب آخرت، خفيف و كم‌اهميّت است.
روشن است كه توصيف عذاب به يكى از صفات تناسبى با نوع گناه دارد و لذا در بسيارى از آيات قرآن، مجازات ظالمان به عنوان عذاب اليم آمده است، زيرا متناسب با دردناک بودن ظلم نسبت به بندگان خداست و آن‌ها كه گناهشان توهين‌آميز بوده عذابشان نيز توهين‌آميز است و همچنين آن‌ها كه دست به گناهان شديد و يا پرسروصدا مى‌زنند كيفرى همانند آن دارند، ولى منظور از ذكر مثال‌هاى فوق، نزديک ساختن مطلب به ذهن است وگرنه مجازات‌هاى آن جهان قابل مقايسه با مجازات‌هاى اين عالم نيست.
}}
به مواردی از کاربرد
عَذَّبَ در
قرآن، اشاره می‌شود:
(أوْلَئِکَ هُمُ الْكافِرونَ حَقًّا وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرينَ عَذابًا مُّهينًا) (آن‌ها كافران حقيقى‌اند و براى كافران، مجازات خواركننده‌اى فراهم ساخته‌ايم.)
علامه طباطبایی در
تفسیر المیزان می‌فرماید:
خداى تعالى بعد از آنكه يهود و نصارا را توصيف كرد به اينكه مى‌خواهند با ايمان آوردن به بعضى و كفر ورزيدن به بعضى ديگر، بين خدا و رسولان او تفرقه انداخته، راهى وسط اتخاذ كنند، اين معنا را خاطرنشان مى‌سازد كه اين‌ها با اين روش خود كافر حقيقى هستند:
(أولئِکَ هُمُ الْكافِرونَ حَقًّا) و سپس تهديدشان كرده و فرموده:
(وَ أَعْتَدْنا لِلْكافِرينَ عَذاباً مُهيناً).
(وَ لَمّا جاء أَمْرُنا نَجَّيْنا هودًا وَ الَّذينَ آمَنواْ مَعَهُ بِرَحْمَةٍ مِّنّا وَ نَجَّيْناهُم مِّنْ عَذابٍ غَليظٍ) (و هنگامى كه فرمان ما فرارسيد، هود و كسانى را كه با او ايمان آورده بودند، با رحمت خود نجات داديم و آن‌ها را از عذاب شديد، رهايى بخشيديم.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(وَ نَجَّيْناهُمْ مِنْ عَذابٍ غَليظٍ) از ظاهر سياق بر مى‌آيد كه منظور از اين عذاب غليظ، همان عذابى است كه كفار قوم هود (ع) را به كام خود كشيد، در نتيجه جمله مورد بحث از قبيل عطف تفسير است نسبت به جمله قبلش. ولى بعضى از مفسرين گفته‌اند: مراد از آن، عذاب آخرت است، ليكن اين نظريه خيلى قابل اعتنا نيست.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(آن را جرعه جرعه سر مى‌كشد و هرگز حاضر نيست به ميل خود آن را بياشامد و مرگ از هر جا به سراغ او مى‌آيد؛ ولى با اين همه نمى‌ميرد و در پى او، عذاب شديدى است.)
شیخ طبرسی در مجمع البیان می‌فرماید:
(وَ مِنْ وَرائِهِ عَذابٌ غَليظٌ) یعنی اينان در پشت سر خود، عذاب جاودانى دارند. كلبى گويد: يعنى بعد از آن عذاب، عذابى دردناک‌تر و دشوارتر دارند.
(نُمَتِّعُهُمْ قَليلًا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلَى عَذابٍ غَليظٍ) (ما اندكى آن‌ها را از متاع دنيا بهره‌مند مى‌كنيم، سپس آن‌ها را به تحمل عذاب شديدى وادار مى‌سازيم.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(نُمَتِّعُهُمْ قَليلًا ثُمَّ نَضْطَرُّهُمْ إِلى عَذابٍ غَليظٍ) در اين جمله با بيانى ديگر از حقيقت حال كفار پرده بردارى مى‌كند، چون در جمله
(إِلَيْنا مَرْجِعُهُمْ فَنُنَبِّئُهُمْ بِما عَمِلوا) چه بسا توهم گردد، مادامى كه در دنيا و متنعم به نعمت‌هاى آن هستند، دست خدا به ايشان نمى‌رسد و از قدرت خدا خارجند، بله بعد از آنكه مردند يا مبعوث شدند آن وقت داخل در قدرت خدا مى‌شوند و خدا با عذاب خود از ايشان انتقام مى‌گيرد.
لذا اين جمله اين توهم را دفع نموده و مى‌فهماند كه كفار در دنيا نيز حتى يک لحظه خارج از تدبير خدا نيستند و اگر با متاع اندک دنيا بهره‌مندشان مى‌كند، چيزى نخواهد گذشت كه مضطر و ناچارشان مى‌كند، تا با پاى خود به سوى عذابى غليظ روان شوند. پس به هر حال مغلوب و مقهورند و دائما امر آنان به دست خدا است و نمى‌توانند خدا را به ستوه آورند نه در حال بهره‌مندی‌شان و نه در غير آن حال.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
(و هرگاه بعد از ناراحتى كه به او رسيده رحمتى از سوى خود به او بچشانيم مى‌گويد: «اين به خاطر شايستگى و استحقاق من بوده و گمان نمى‌كنم قيامت برپا شود و به فرض كه قيامتى باشد، هرگاه به سوى پروردگارم بازگردانده شوم، براى من نزد او بهترين پاداش است. ما كافران را از اعمالى كه انجام داده‌اند به زودى آگاه خواهيم كرد و از عذاب شديد به آن‌ها مى‌چشانيم.)
علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌فرماید:
(فَلَنُنَبِّئَنَّ الَّذينَ كَفَروا بِما عَمِلوا وَ لَنُذيقَنَّهُمْ مِنْ عَذابٍ غَليظٍ) اين آيه شريفه تهديد و وعيدى است به كفار.
(دیدگاه شیخ طبرسی در مجمع البیان:
)
•
شریعتمداری، جعفر، شرح و تفسیر لغات قرآن بر اساس تفسیر نمونه، برگرفته از مقاله «عذاب»، ج۳، ص۱۲۸-۱۲۹.
