محل درآمد زندگی پیامبر بعد از بعثت
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کلیدواژه: پیامبر اکرم،
بعثت، مخارج زندگی،
کشاورزی،
خدیجه،
شغل،
غنائم جنگی،
خمس.
پرسش: محل درآمد پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بعد از بعثت، از چه راه‌هایی بوده و حضرت چگونه امرار معاش می‌کردند؟
پاسخ اجمالی: گزارش‌های تاریخی نشانگر آن است که حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از پیامبری، از تلاش برای کسب معاش متوسط دریغ نمی‌فرمودند؛ اما معاش زندگی ایشان در دوران پیامبری و بعد از بعثت با چند روش اداره می‌شد، از جمله: اموال حضرت خدیجه؛ هدایای مردمی؛
انفال،
فیء، غنائم جنگی و خمس؛
مزارعه؛ کشاورزی؛
بازرگانی؛
چوپانی؛ کارهای منزل.
گزارش‌های تاریخی نشانگر آن است که حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از پیامبری، از تلاش برای کسب معاش متوسط دریغ نمی‌فرمودند؛ اما این‌که زندگی حضرت بعد از نبوت چگونه تامین می‌شد، باید گفت که معاش زندگی ایشان در دوران پیامبری با چند روش اداره می‌شد که در ذیل به برخی از آنها اشاره می‌شود.
حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) که در آغاز بعثت، به رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) ایمان آورد، با اموال و ثروت خویش ایشان را در امر
تبلیغ رسالت نیز یاری داد. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در این زمینه می‌فرماید: «هیچ مالی هرگز مانند مال خدیجه به من سود نرساند.»
اموال حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) تا سال هجرت (ماه
ربیع الاول سال سیزدهم بعثت) باقی بود.
این کمک مالی در زمان‌های خاصی، مانند دوران محاصره
شعب ابی‌طالب بسیار برای حضرت مفید بود.
یکی از درآمدهای پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) هدایایی بود که مردم به آن حضرت می‌دادند. به عنوان نمونه؛ یکی از عالمان یهودی به نام
مُخَیریق که دارای اموال زیادی بود،
وصیت کرد اموال ایشان به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) اختصاص دارد و هر گونه می‌خواهد در آن مصرف کند. هنگام ورود پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به
مدینه، هفت
باغ خود را به ایشان بخشید. این اموال در اختیار پیامبر قرار گرفت که اکثر صدقات پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مدینه از این اموال بود.
در روایات، برخی از اموال را مختص به پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌دانند.
انفال،
اموالی است که از
دار الحرب بدون
جنگ گرفته می‌شود. همچنین سرزمینی که اهلش آن‌را ترک کرده و از آن
هجرت می‌کنند، «فیء» نامیده می‌شود، و
میراث کسی که وارثی نداشته باشد، سرزمین و اموالی که پادشاهان به این و آن می‌بخشیدند- در صورتی که صاحب آن شناخته نشود-، بیشه‌زارها و جنگل‌ها و درّه‌ها و سرزمین‌های موات که همه اینها از آنِ
خدا و پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) و بعد از او برای کسی است که قائم مقام او است، و او آن‌را در هر راه که مصلحت خویش و مصلحت مردمی که تحت
تکفل او هستند ببیند، مصرف خواهد کرد.
در روایت دیگر وارد شده است که «غنائم
بدر مخصوص پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) بود»،
اما با وجود این‌که این اموال مختص به آن حضرت بود، از روی
تفضّل آن‌را در میان جنگ‌جویان تقسیم می‌کردند.
همچنین طبق آیه «هر گونه غنیمتی - غنائم جنگی و غیر آن- به شما رسد، خمس آن برای خدا و برای پیامبر و برای
ذی القربی و
یتیمان و
مسکینان و
واماندگان در راه است»،
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌توانست مقداری از درآمد زندگی خویش را از این راه تامین کند.
از
امام صادق (علیه‌السّلام) درباره مزارعه سؤال شد، و امام (علیه‌السّلام) فرمود: «... هنگامی که اهل
خیبر نزد پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) آمدند، آن حضرت سرزمین خیبر را به آنان تحویل داد تا آن‌را آباد کنند و نصف محصول آن متعلق به آنها باشد (و نصف دیگر برای پیامبر).»
البته مشخص است که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) تمام سود حاصله را در راستای مصارف شخصی خود هزینه نمی‌کردند، اما با این وجود، طبیعی بود که حضرت به اندازه یکی از
مسلمانان عادی از آن بهره جویند.
با توجه به تجربه‌ای که آن حضرت در زمان شرکت در کاروان تجاری حضرت خدیجه (سلام‌الله‌علیها) به دست آورده بود، گاهی به این کار نیز مبادرت می‌ورزید. در روایتی می‌خوانیم:
روزی رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) از منزل
عائشه بیرون آمد و با مردی اعرابی روبرو گشت که ماده شتری همراه داشت و گفت: ای محمّد! این
شتر را از من می‌خری؟ حضرت فرمود: «آری، به چند می‌فروشی؟» گفت: به دویست
درهم، …
امام صادق (علیه‌السّلام) فرمود: «خداوند متعال پیغمبری را مبعوث نفرمودند؛ مگر آن‌که او را به شغل چوپانی -در اوائل عمر- واداشته است.»
پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قبل از بعثت، به صورت مستقیم به این فعالیت اقتصادی مشغول بودند، اما بعد از رسیدن به مقام رسالت با واسطه این شغل را ادامه دادند؛
واقدی در این‌باره می‌نویسد: «
عیینه بن حصن به همراه چهل سوار بر شتران رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شبیخون زده و آنها را به غنیمت گرفته است.»
این روایت نشان می‌دهد که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شترانی داشت و به چوپان‌ها می‌دادند تا به
چراگاه ببرند.
پس از
هجرت پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) به مدینه، مردم آن‌جا زمین‌هایی را در اختیار رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) قرار دادند و حضرت در آن زمین‌ها کشاورزی و
باغبانی می‌کردند. در این‌باره روایاتی در دست است که به برخی از عملکردهای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در مزارع و باغ‌ها اشاره می‌کند.
در حدیثی آمده است: «چیزی برای خدا محبوب‌تر از کشاورزی نیست و خداوند جز
ادریس که
خیاط بود، همه پیامبران را کشاورز مبعوث ساخته است.»
با توجه به این حدیث؛ همه پیامبران کشاورزی کرده و از حاصل
دسترنج خویش امرار معاش می‌کردند.
یکی از فعالیت‌های مهم
اقتصادی برای تنظیم معاش، آن است که انسان برخی از کارهای خانه را به جای آن‌که به دیگران سپرده و دستمزدی به آنان پرداخت کند، خود متکفل آن شده و از این راه در هزینه‌ها
صرفه‌جویی کند. در همین راستا پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) نیز در کنار کارهای مهم رسالت و نیز برخی فعالیت‌های اقتصادی، جامه خود را خودشان می‌دوختند، کفششان را وصله می‌کرد، به‌گونه‌ای که بیشتر کار آن حضرت در خانه خیاطی بود و...
سایت اسلام کوئست، برگرفته از مقاله "محل درآمد پیامبر اسلام(ص) از چه راه‌هایی بوده و حضرتشان چگونه امرار معاش می‌کردند؟"، تاریخ بازیابی۱۳۹۹/۱۲/۰۵.
