نفر (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
نَفْر (به فتح نون و سکون فاء) از
واژگان قرآن کریم که اگر با «مِنْ» و «عنْ» آید به معنای
دوری و
تفرّق باشد و اگر با «اِلی» باشد به معنای خروج و رفتن به سوی چیزی است. این واژه دارای مشتقاتی است که در
آیات قرآن به کار رفته است؛ مانند:
نُفور (به ضم نون) به معنای دوری؛
اِسْتِنْفار (به کسر الف و تاء و سکون سین و نون) به معنای رم دادن و رم کردن و طلب خروج و حرکت؛
نَفَر (به فتح نون و فاء) به معنای
گروه و دسته و
عشیره؛ و
نَفیر (به فتح نون) به معنای جماعتی از مردان است.
نَفْر:
(بر وزن فَلْس) اگر با «مِنْ» و «عنْ» آید به معنی
دوری و
تفرّق باشد و اگر با «اِلی» باشد به معنی
خروج و رفتن است و به عبارت دیگر اگر گوئیم: «نَفَرَ منه و عنه» یعنی از آن دور شد و اگر گوئیم «نَفَرَ الیه» یعنی به سوی آن رفت.
در
قاموس گوید: «النَّفْرُ: التّفرّق»
و در
اقرب الموارد آمده: «نَفَرَتِ الدّابّة من کذا»، یعنی: از آن ترسید و کنار شد.
در مجمع ذیل:
(قِیلَ لَکُمُ انْفِرُوا) (...به شما گفته مى‌شود: «حركت كنيد در راه خدا ...)
گوید: نفر رفتن است به سوی آنچه بر آن تهییج شده و در جای دیگر گفته: آن در اصل به معنی
فزع است.
(فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَةٍ مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ) آن در تقدیر «فلولا نفر الی طلب العلم» است؛ یعنی: «چرا از هر گروه دسته‌ای به طلب
علم خارج نمی‌شوند تا در
دین عالم باشند».
راجع به این آیه در «فقه» بحث شده است.
(یا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا خُذُوا حِذْرَکُمْ فَانْفِرُوا ثُباتٍ اَوِ انْفِرُوا جَمِیعاً) «ای اهل
ایمان احتیاط (و اسلحه) خویش را برگیرید و گروه گروه یا همگی به
جهاد خارج شوید».
نُفور: (بر وزن عُقول) به معنی
دوری است.
(بَلْ لَجُّوا فِی عُتُوٍّ وَ نُفُورٍ) «بلکه در
طغیان و دوری از
حق اصرار ورزیدند»؛
و اگر با «الی» آید به معنی رفتن و
خروج باشد چنانکه در اقرب الموارد هست.
اِسْتِنْفار: رم دادن و رم کردن و طلب خروج و حرکت است.
(کَاَنَّهُمْ حُمُرٌ مُسْتَنْفِرَةٌ • فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَةٍ) «گوئی آن‌ها الاغ‌های رم کرده‌اند که از
شیر گریخته».
نَفَر: (بر وزن فَرَس)
گروه و دسته و
عشیره است.
(وَ اِذْ صَرَفْنا اِلَیْکَ نَفَراً مِنَ الْجِنِّ یَسْتَمِعُونَ الْقُرْآنَ) «آنگاه که گروهی از
جنّ را به سوی تو برگرداندیم که قرآن را
استماع می‌کردند».
(قُلْ اُوحِیَ اِلَیَّ اَنَّهُ اسْتَمَعَ نَفَرٌ مِنَ الْجِنِّ فَقالُوا اِنَّا سَمِعْنا قُرْآناً عَجَباً) (بگو: به من
وحی شده است كه جمعى از جنّ به سخنانم گوش فرا داده‌اند، سپس گفته‌اند: «ما
قرآن عجيبى شنيده‌ايم»).
در
قاموس گفته نَفَر عبارت است از همه مردم و نیز گروهی از مردان که از ده نفر کم باشد.
در
کشاف ذیل
آیه ۴۸ سوره نمل (وَكَانَ فِي الْمَدِينَةِ تِسْعَةُ رَهْطٍ يُفْسِدُونَ فِي الْأَرْضِ وَلَا يُصْلِحُونَ) (و در آن شهر، نُه گروهك بودند كه در
زمین به
فساد مى‌پرداختند و
اصلاح نمى‌كردند)
گفته: فرق بین
رهط و نفر آنست که نفر از سه است تا نه و رهط از سه است تا ده یا از هفت تا ده؛
و در اقرب الموارد گوید: گروهی است از سه تا ده و به قولی از سه تا هفت نفر از مردان و اگر بیشتر از ده باشد نفر گفته نمی‌شود.
(اَنَا اَکْثَرُ مِنْکَ مالًا وَ اَعَزُّ نَفَراً) (من از نظر
ثروت از تو برتر، و از نظر نفرات نيرومندترم)
مراد از نفر در آیه عشیره است؛
طبرسی فرموده: عشیره، نفر خوانده شده که با انسان در حوائج او سعی و حرکت می‌کنند.
نَفیر: مثل نَفَر است، به معنی جماعتی از مردان؛ در
مجمع فرموده: نفیر عددی از مردان است؛
زجّاج گفته: ممکن است جمع نَفَر باشد،
نفیر و نفر انسان، عشیره او است که یاریش کرده و با او
کوچ کنند.
(وَ اَمْدَدْناکُمْ بِاَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ جَعَلْناکُمْ اَکْثَرَ نَفِیراً) «
یاری می‌دهیم شما را با
اموال و
فرزندان و عشیره و یارانتان را زیاد می‌گردانیم».
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "نفر"، ج۷، ص۹۲.
