کسب (مفردات‌قرآن)
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
کَسْب (به فتح کاف و سکون سین) و
اِکْتِساب (به کسر الف و تاء و سکون کاف) از
واژگان قرآن کریم به معنای کاری که برای جلب
نفع یا دفع
ضرر است.
کَسْب:
کاری که برای جلب
نفع یا دفع
ضرر است.
کَسْبِ مال و
علم، طلبیدن آن‌دو است. کَسْبِ اِثْم، متحمل شدن به
گناه و انجام دادن آن است.
راغب گفته: کسب در آنچه شخص برای خود یا برای دیگری می‌کند، به کار رود، لذا گاهی به دو
مفعول متعدّی شود، مثل: «کسبت فلانا کذا» ولی اکتساب در آنست که فقط که برای خود کسب کند؛ پس هر اکتساب، کسب است و هر کسبی اکتساب نیست.
ناگفته نماند: کسب در کارهای
خیر و
شرّ هر دو به کار رفته ولی اکثرا در عمل بد است.
کسب در آیه
(اَوْ کَسَبَتْ فِی اِیمانِها خَیْراً) (يا در ايمانش عمل نيكى انجام نداده)
و آیه
(وَ مِنْهُمْ مَنْ یَقُولُ رَبَّنا آتِنا فِی الدُّنْیا حَسَنَةً وَ فِی الْآخِرَةِ حَسَنَةً... اُولئِکَ لَهُمْ نَصِیبٌ مِمَّا کَسَبُوا) (و بعضى مى‌گويند: «پروردگارا! به ما در
دنیا «نيكى» عطا كن؛ و در
آخرت نيز «نيكى» مرحمت فرما؛...»، اين گروه به سبب آنچه انجام داده‌اند، نصيب وبهره‌اى از
فضل خدا دارند...)
در کار خیر به کار رفته و در آیه
(فَاقْطَعُوا اَیْدِیَهُما جَزاءً بِما کَسَبا) (دست مرد
دزد و زن دزد را، به عنوان يك
مجازات الهی، به مقدار چهار انگشت قطع كنيد)
و غیره در کار بد و
گناه آمده است.
اِکْتِساب:
(لا یُکَلِّفُ اللَّهُ نَفْساً اِلَّا وُسْعَها لَها ما کَسَبَتْ وَ عَلَیْها مَا اکْتَسَبَتْ) (انسان، هر كار نيكى را انجام دهد، به
سود خود انجام داده؛ و هر كار بدى كند، به
زیان خود كرده است).
طبرسی ما بین کسب و اکتساب فرقی قائل نیست.
ایضا
قاموس و
اقرب الموارد و در
صحاح تصریح کرده که کسب و اکتساب هر دو به یک معنی‌اند.
بنا بر آنکه از
راغب نقل شد اکتساب مخصوص به کسب
انسان است برای خود. ولی این مطلب در آیات قابل پیاده شدن نیست، زیرا کسب و اکتساب در همه جا از قرآن درباره کسب انسان برای خویش است.
زمخشری درباره آیه فوق گفته: چون در اکتساب مطاوعه هست آمدن اکتساب در عمل بد اشاره است که شرّ از مشتهیات نفس و
نفس به آن منجذب است و چون در
کار خیر این حالت نیست لذا کسب به کار رفته.
المنار قول زمخشری را پسندیده ولی به عکس نقل می‌کند.
اکتساب در
قرآن در تحمّل و کسب کار شرّ آمده چنانکه گذشت و نیز در کار نیک، مثل:
(لِلرِّجالِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبُوا وَ لِلنِّساءِ نَصِیبٌ مِمَّا اکْتَسَبْنَ) (مردان به سبب آنچه به دست مى‌آورند نصيبى دارند، و زنان نيز نصيبى).
نگارنده گوید: ظاهرا فرق مهمّی میان کسب و اکتساب نباشد در کتب ادب نیز تصریح کرده‌اند که افتعل به معنی فعل می‌آید.
قرشی بنابی، علی‌اکبر، قاموس قرآن، برگرفته از مقاله "کسب"، ج۶، ص۱۰۹-۱۱۰.
