آداب اختصاصی مکه
ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف
در مکانهای مختلف
شهر مکه ادابی دارد که بعضا آداب اختصاصی می‌باشد.
آداب اختصاصی را در سه بخش مکه،
مسجدالحرام و
کعبه یاد می‌کنیم.
سرزمین مقدس
مکه و حرم امن الهی ویژگی‌هایی از این دست دارد: مکان بزرگ‌ترین و شکوهمندترین اجتماع
مؤمنان و موحدان و جایگاه نزول رحمت و برکت و
آیات الهی است و
بیت الله الحرام ، نخستین خانه توحیدی، در آن قرار دارد. بزرگداشت و حفظ حرمت
حرم از دیرباز مورد توجه ساکنان و زائران بوده است.
از این رو احکام و آدابی ویژه، خواه واجب و خواه مستحب، برای
زیارت آن تعیین شده است.
نیز هر کار که موجب هتک حرمت حرم به ویژه بیت الله شود، جرم و
حرام و مصداق
آیه {ومن یرد فیه بالحاد بظلم نذقه من عذاب الیم}
شمرده شده است.
ا. ورود و خروج: شایسته است زائر با آرامش و وقار از شمال مکه و در صورت امکان از عقبه مدنیین وارد شود و از عقبه ذی طوی در جنوب مکه، بیرون رود.
نیز برای رعایت فروتنی، پیاده شدن از وسیله نقلیه از دروازه مکه تا مسجدالحرام سفارش شده است.
همچنین برای یکسانی و پرهیز از تبعیض، پوشیدن
لباس احرام از نقطه ورود به حرم برای همگان حتی غیر حاجیان دارای فضیلت است.
ب. مجاورت بیت الله الحرام: اقامت در مکه برای مدتی کمتر از یک سال نیکوست؛ خورنده در آن مانند روزه دار و رونده در آن به سان عبادت کننده است. البته ماندن دراز مدت در آن جا
مکروه شمرده شده؛ زیرا مایه قساوت
قلب است و موجب می‌شود این مکان مقدس در نگاه شخص مجاور همانند دیگر مکان‌ها جلوه کند و جایگاه ویژه خود را از دست بدهد. نیز دفن اموات در حرم مستحب است، هر چند بیرون از آن
وفات یافته باشند.
همچنین ارتکاب هرگونه
گناه در آن جا، مایه نکوهش دوچندان و
عذاب الهی است.
ج. پرهیز از ساخت بنا بلندتر از کعبه: بر پایه روایتی، برای هیچ کس شایسته نیست که بنایی بلندتر از کعبه بسازد.
از همین روی، ساختن خانه‌ای که کعبه را از دیدگان بپوشاند، مکروه است.
د. پرهیز از اجاره دادن منازل: سفارش شده که مکیان خانه‌های خود را اجاره ندهند.
ه. حراست از اموال زائران: نگاهداری از اموال زائران
خدا فضیلت ویژه دارد.
و.
طهارت بدن و لباس: رعایت پاکی و پاکیزگی لباس و بدن در همه جای شهر مکه توصیه شده است.
ز. نگاه به کعبه : فراوان نگریستن به کعبه از هر نقطه شهر مکه، مطلوب و ارزشمند است.
ح. تکرار زیاد ذکر خدا و
قرائت قرآن : بنا به برخی روایات، ختم
قرآن و تکرار ذکر در شهر مکه، فضیلت دوچندان و پاداش فراوان دارد.
نیز پرهیز از عوامل غفلت از یاد خدا مانند خواندن اشعاری که مایه دوری از یاد خدا گردد.
تکدی در حرم الهی، محروم ساختن گدایان
و درخواست بازپس دادن طلب
توصیه شده است.
ط. نوشیدن
آب زمزم و خوردن گیاه اذخر: نوشیدن آب زمزم
مستحب و از آداب زائر مکه شمرده شده است.
نیز جویدن «اذخر» (گیاه معروف مکه) مستحب است.
ی. تیمار بیماران: هنگام اقامت در مکه، پرستاری از
بیماران فضیلت دوچندان دارد.
ک. نیت تکرار حج: تصمیم برای آمدن مجدد به
حج ، از آداب و سبب طول عمر شمرده شده است. نیز تصمیم برای بازنیامدن به حج، مایه کوتاهی عمر است.
ل. فروافکندن چشم و رعایت حیا و عفت: حیاورزی در حرم بیش از مکانهای دیگر سفارش شده است. نیز
زنان باید از زینت نمایی پرهیز کرده، لباس
حیا پوشند و در جای‌هایی گام ننهند که با مردان درآمیخته شوند.
م. پیاده شدن از وسیله نقلیه: شایسته است هر که به مکه درون می‌شود، از سر تواضع و فروتنی در برابر خدای متعالی، در ورودگاه مکه از
مرکب فرود آید و پیاده رود.
ن. خواندن دعاهای ماثور ویژه حرم مکی: این دعاها در منابع
حدیث و
دعا ، به تفصیل آمده‌اند.
افزون بر خانه خدا، مکانهای متبرک دیگر نیز در مکه جای دارند که باریافتن به آن‌ها از آداب زیارت مکه است: محل زاده شدن
پیامبر ـ همراه
نماز و دعا در آن ـ؛
قبرستان ابوطالب که به آن حجون و جنة المعلی گفته می‌شود و
عبدمناف جد اعلای پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم ،
عبدالمطلب جد پیامبر، ابوطالب عموی پیامبر و بسیاری از بزرگان و بنا بر قولی
آمنه بنت وهب مادر پیامبر در آن جا مدفون‌اند
(قبرستان ابوطالب)؛ خانه
خدیجه ، خانه ارقم بن ابی ارقم (محل تجمع پیامبر و مسلمانان در ۴ سال دعوت پنهان) ـ همراه نماز در آن ـ؛
غار حرا در
جبل النور (محل عبادت پیامبر قبل از
نبوت و جایگاه نزول وحی)؛
غار ثور در کوه ثورکه پیامبر در آغاز
هجرت در آن جا پنهان شد.
پاره‌ای دیگر از آداب به مسجدالحرام اختصاص دارند:
ا. ورود از باب بنی شیبه : ورود از این در را نماد زیرپا نهادن مظاهر طاغوت شمرده‌اند؛ زیرا گفته‌اند که بت هبل در این جا مدفون است.
ب. خواندن اذن دخول و دعاهای ماثور: شایسته است زائر هنگام ورود به
مسجد ، پای را برهنه کند و با متانت و وقار بر آستانه باب بنی شیبه در داخل مسجد ایستاده، دعای ورود به مسجد را بخواند.
بعد از ورود به مسجد نیز خواندن دعاهایی سفارش شده است.
ج. حفظ حرمت مسجدالحرام: انجام هر کار با شائبه توهین به
خانه خدا و مسجدالحرام نهی شده است. برخی حج گزاران هنگام حضور در حرم به شیوه‌ای خاص موسوم به «
احتباء » در برابر کعبه می‌نشستند که با حرمت حرم مغایرت داشت و
امام صادق علیه السلام آنان را از این کار بازداشت.
د. خواندن نماز عید: گزاردن این نماز در مسجدالحرام بیش از دیگر مکان‌ها فضیلت دارد و مستحب شمرده شده است.
پس از ورود به مسجد، مراعات برخی آداب برای پاسداشت حرمت
کعبه روا است:
ا. خواندن دعاهایی خطاب به کعبه: مخاطب ساختن کعبه و گفتن «الحمدلله الذی عظمک و شرفک و کرمک و جعلک مثابة للناس و امنا و مبارکا و هدی للعالمین»
و نیز نگاه به حجرالاسود و گفتن «الحمدلله الذی هدانا لهذا و ماکنا لنهتدی لولا ان هدانا الله...» مستحب دانسته شده است.
ب. استلام حجرالاسود: مستحب است
زائر هنگام نزدیک شدن به حجرالاسود دست‌ها را فراز آورده، حمد و ثنای خدا را بگزارد و بر محمد و خاندان او درود فرستد و قبولی اعمال را درخواست کند و در صورت امکان با دست‌ها و اندام هایش حجرالاسود را مسح کند و ببوسد؛ و اگر ممکن نباشد، به حجرالاسود اشاره کرده، دعای مخصوص آن را بخواند.
اما اگر در پیرامون حجرالاسود ازدحام بیند، سزا است از دور
سلام دهد و از نزدیک شدن به آن بپرهیزد.
ج. لمس و چسبیدن به کعبه: نیز شایسته است زائر پس از طواف، خود را به بیت چسباند و پرده کعبه را بگیرد و گونه راست را بر آن گذارده، بگوید: یا رب البیت العتیق..
د. طواف نیابتی : پس از طواف حج، گزاردن طواف و نماز به نیابت از یکایک والدین،
همسر ، خویشاوندان و همشهریان یا اکتفا به یک طواف و نماز برای همه، کاری است سزاوار که سفارش شده است. مستحب دیگر انجام دادن ۳۶۰ طواف هنگام حضور در مکه است.
(← طواف)
ه. ورود به داخل کعبه: ورود به کعبه مستحب
و بنا به روایاتی سبب شمول
رحمت الهی است. آن گاه درآمدن از کعبه به مثابه بیرون آمدن از گناهان است.
برای این کار آدابی مانند
غسل ورود به کعبه، ورود با پای برهنه، و خواندن برخی دعاها و نماز درون کعبه سفارش شده است.
نیز شایسته است زائر پیش از ورود، مقداری آب زمزم بر خود ریزد و هنگام ورود کنار در خانه ایستاده، حلقه را بگیرد و دعای مخصوص را بخواند.
همچنین چسبیدن به پرده کعبه و خواندن
دعا و پوشش قرار دادن برای کعبه از اعمال مستحب آن است.
اما اگر کسی نتواند به کعبه وارد شود، ورود به
حجر اسماعیل فضیلت داردکه جزئی از کعبه به شمار می‌رود و خواندن نماز در آن مستحب است.
و. وداع با کعبه: هنگام وداع با خانه خدا، برخی آداب مستحب است؛ از جمله
طواف وداع و استلام رکن حجر و
رکن یمانی در هر دور، خواندن دعا و
حمد و ثنای بسیار و فرستادن درود بر
پیامبر و خاندانش، رفتن کنار
چاه زمزم و نوشیدن آب آن، خواندن دو رکعت نماز پشت
مقام ابراهیم ، مسح حجرالاسود و کشیدن دست به صورت، مسح در خانه کعبه، سجده طولانی برابر در مسجدالحرام، و بیرون آمدن از باب حناطین مقابل رکن شامی
و چشم دوختن به کعبه تا جایی که از دیدگان پنهان شود.
ir/۹۹/۲۶۸۸ حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت، برگرفته از مقاله «آداب اختصاصی مکه».
