آزادی اندیشه

ذخیره مقاله با فرمت پی دی اف

---

آزادی اندیشه به معنای آزادی تعقّل است، و آزاداندیشی و تعقّل، زیربنای گزینش درست هدف، مسیر و شیوه زندگی و شرط برخورداری از هدایت الهی است.

---

قرآن، در بیش از سیصد آیه، همگان را به تعقّل، تفکّر، تدبّر و بازکردن چشم عقل و بصیرت و آزادی اندیشه دعوت کرده: «... کَذلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمُ الأَیـتِ لَعلَّکُم تَتفَکَّرونَ» و با دعوت به ارتباط میان انسان‌ها و داد و ستد فرهنگ‌ها بهترین تشویق از آزادی اندیشه را به عمل آورده است و اساس دعوت حق‌پرستان را بر بصیرت و برهان می‌داند و از کسانی‌که بدون اندیشه عمل می‌کنند، سخت انتقاد می‌کند: «أَفلاَیَتدبَّرونَ القُرءانَ أَم عَلی قُلوب أَقفالُ‌ها؛ آیا به آیات قرآن نمی‌اندیشند؟ یا (مگر) بر دل‌هایشان قفل‌هایی نهاده شده است؟»

---

قرآن، موضوع‌ها و منابعی را نیز برای اندیشیدن معرّفی فرموده که عبارتند از:
۱. آفاق از آن جمله قرآن و تاریخ گذشتگان
۲. انفس و در این زمینه، آدمی را از گرفتار آمدن در دام موانع درونی و برونیِ آزادی اندیشه، نظیر تقلید بی‌جا از گذشتگان، تعصّب‌های غلط و جمود فکری به نام ارث مقدّس پدران، پیروی بی‌دلیل از شخصیّت‌های اجتماعی و... برحذر می‌دارد؛ بنابراین، قرآن، بر اهمّیّت و لزوم آزاداندیشی تأکید و بر ردّ کامل سخنان بی‌دلیل، به صورت قاعده مسلّم قرآنی اصرار می‌ورزد و ضمن تبیین و مشخّص کردن نیکوترین گفتار که دعوت به سوی خدا است: «ومَن أَحسنُ قَولا مِمَّن دَعا إِلَی اللَّهِ و عَمِلَ صـلِحاً و قالَ إِنَّنِی مِنَ المُسلِمِین» می‌فرماید: هدایت یافتن و خردمندی، ویژه بندگانی است که به سوی خدا می‌روند و از پرستش طاغوت گریزانند و با اندیشیدن در گفتارهای گوناگون به گزینش نیکوترین می‌پردازند: «والَّذینَ اجتَنَبُوا الطّـغوتَ أَن یَعبُدو‌ها و أَنابوا إِلَی اللّهِ لَهمُ البُشرَی فَبَشِّر عِبادِ الَّذینَ یَستَمِعونَ القَولَ فَیتَّبِعونَ أَحسَنهُ أُولـَئِکَ الَّذینَ هَدَلـهُمُ اللّهُ و أُولـئِکَ هُم أُولُواالأَلبـَب».

بر این‌ اساس، دست‌یابی به زندگی پاک و آرمانی بشر که در پرتو هدایت الهی حاصل می‌شود، به‌صورت انحصاری، از آزاداندیشی فرد و انتخاب نیکوترین سخنان برمی‌خیزد؛ لذا قرآن با طرح شبهات ملحدان و مخالفان و بحث و مناظره پیامبران با آنان همگان را به آزادی اندیشه تشویق می‌کند؛ بدین‌سان، اهمّیّت و لزوم آزادی اندیشه برای برخورداری از هدایت الهی آشکارتر و منطق آزاداندیشی، به صورت منطق مکتب نیرومند اسلام مشخّص می‌شود. قابل توجّه است که این نوع آزادی در صورت قدرت تشخیص و انتخاب، محدودیتی ندارد و آن‌چه به صورت نهی از تفکّر و اندیشه در ذات خدا نقل شده، ارشادی است؛ یعنی با اندیشه در ذات خدا به‌جایی نمی‌رسید.

---